Bart Somers stopt subsidie voor Minderhedenforum en noemt het een toekomstgerichte keuze

Bart Somers op de MO*lezing over mensenrechten in gepolariseerde tijden, Mechelen 2017.

© Brecht Goris

Het Minderhedenforum had vorige week al witte rook verwacht, maar toen moest de beslissing uitgesteld worden wegens dringende coronazorgen. Maandagavond kwam het telefoontje dan toch, net voor het nieuws in de media verscheen: Minister Somers stopt de samenwerking en gaat in zee met een kersverse organisatie voor de komende periode. Twintig jaar ervaring lijkt eerder een bezwaar dan een voordeel. Is dit de nieuwe verhouding tussen overheid en middenveld?

‘Zie het niet als een afrekening met het verleden, maar als een keuze voor de toekomst’, zegt Vlaams minister voor Samenleven Bart Somers (Open Vld). Hij reageert op de bekendmaking dat de Vlaamse regering de subsidie voor een participatie-organisatie niet langer zal toekennen aan het Minderhedenforum, maar aan Join.Vlaanderen. De minister schreef een open oproep uit waar drie organisaties op hebben ingetekend en er werd voor Join.Vlaanderen gekozen. Landry Mawungu, directeur van het Minderhedenforum, begrijpt daar niets van. In een persbericht dat we ontvingen kort na ons gesprek met Somers, noemt Mawungu het ‘een onbegrijpelijke beslissing’.

Update (10 november 16:15u): De lijst met mensen of instellingen die een intentieverklaring ondertekenden voor samenwerking met Join.Vlaanderen blijkt door een aantal van de genoemden betwist te worden.

Daarom verwijderen we alvast de verwijzing naar Black History Month, aangezien de organisatie in een mededeling uitdrukkelijk stelt geen gesprek gevoerd te hebben, en geen intentieverklaring ontvangen of ondertekend te hebben. Het Hannah Arendt Instituut bevestigt dat er wel een gesprek plaatsgevonden heeft, maar dat er geen intentieverklaring ondertekend werd. De hogeschool UCLL bevestigt dat zeker geen intentieverklaring bezorgd werd en bij Odissee lijkt hetzelfde het geval, dus die schrappen we ook. Het VUB RHEA Center of Expertise on Gender, Diversity and Intersectionality was ook onterecht vermeld in de lijst, maar die vergissing gebeurde op de VUB, waar wel het bureau voor Gelijke Kansenbeleid tekende. RHEA verdwijnt dus van de lijst. In de definitieve lijst die we van het kabinet ontvangen, is ook geen vermelding meer van Markant of van H&H Education (van Markant is de voorzitster een van de 6 stichtende leden van Join.Vlaanderen, van H&H Education de project-coördinator). Somers: ‘Ik heb alle respect voor het werk dat het Minderhedenforum en de etnisch-culturele organisaties in het verleden gedaan hebben en voor wat zij opgebouwd hebben. Maar vandaag moesten we beslissen over de behoeften voor de toekomst, en die zie ik meer weerspiegeld in het dossier dat Join.Vlaanderen ingediend heeft.’

Join.Vlaanderen werd opgericht op 28 september 2020, kort voor de deadline om een dossier in te dienen.

Join wie? Het ligt niet aan u. Join.Vlaanderen werd volgens de statuten pas opgericht op 28 september 2020, kort voor de deadline om een dossier voor de volgende vijf jaar in te dienen. Artikel 3 van die statuten preciseert overigens dat de vzw enkel bedoeld is om met de Vlaamse middelen een aantal acties te ondernemen en doelstellingen na te streven.

‘Wanneer de erkenning van JOIN.VLAANDEREN als participatieorganisatie door de Vlaamse Overheid vervalt, is ze van rechtswege ontbonden’, staat er ondubbelzinnig. Dat betekent ook dat, indien minister Somers niet voor dit voorstel gekozen had, de organisatie dead on arrival zou zijn geweest. Anderzijds is Join.Vlaanderen vanaf vanavond een middenveld-startup met meteen een jaarbudget van rond de 750.000 euro. Veel middenveldorganisaties moeten daar veel jaren voor zwoegen.

Kroniek van een onverwachte beslissing

Het Minderhedenforum wist al minstens sinds de publicatie van het Vlaams regeerakkoord dat het onder vuur lag. Terwijl de organisatie zelf zegt te werken aan ‘een inclusieve samenleving, vrij van racisme en discriminatie’, kreeg het forum vanuit de rechterzijde het verwijt organisaties samen te brengen die zich terugplooien op de eigen etnische identiteit en daardoor separatisme zouden organiseren.

Het was daarbij opvallend dat men zelforganisaties wil verplichten diverser te worden, terwijl daarover met geen dwingend woord gesproken wordt ten aanzien van de klassieke middenveldorganisaties – die volgens het Civil Society Innovation Flanders-onderzoek nochtans bijna allemaal af te rekenen hebben met een schrijnend gebrek aan diversiteit.

In de afsluitende publicatie van dat onderzoek, Middenveld tussen aanval en verdediging, concluderen de onderzoekers zelfs: ‘(…) Lettend op het belang van herkenbaarheid en medezeggenschap, zet men nu vaker in op het erkennen en ondersteunen van zelforganisaties, doelgroepgerichte initiatieven en – zoals in het geval van Femma – op nieuwe initiatieven die vanaf de start superdivers zijn.’

‘De aanpak van de superdiverse samenleving moet minder gebouwd zijn op gemeenschappen en meer op individuen, op hun gelaagde en unieke identiteit.’

Dat is duidelijk niet de conclusie die deze Vlaamse regering trekt, behalve dan het deeltje na de drie puntjes. Ook minister voor Samenleven Bart Somers heeft voorbije jaar meermaals bevestigd dat zelforganisaties volgens hem dreigen te leiden tot afscheiding in plaats van integratie. En wie hoopte dat zijn “inclusieve aanpak” als burgemeester van Mechelen voldoende tegenwicht zou bieden voor de aanvallen van rechts, mag niet vergeten dat ‘emancipatie voor hem in eerste instantie toch iets is wat je als individu doet, niet door minderheden die zich organiseren en aan belangbehartiging gaan doen’, zoals een insider opmerkt.

In het gesprek met MO* bevestigt de minister dat ook uitdrukkelijk: ‘De aanpak van de superdiverse samenleving voor de toekomst moet minder gebouwd zijn op gemeenschappen en meer op individuen in die superdiversiteit zelf, op hun gelaagde en unieke identiteit. En we hebben een andere aanpak nodig, die minder uitgaat van adviezen en meer van actie. We kunnen ons geen vijf jaar trage verandering permitteren, het moet nu gebeuren.’

De tanker en de wendbare boot

Die urgentie lijkt op het eerste gezicht moeilijk te combineren met de keuze voor een organisatie die nauwelijks bestaat en dus wel belooft dat ze een netwerkorganisatie is, maar dat nog moet worden.

Wie de realiteit van werken in het middenveld een beetje kent, weet dat ook een netwerk en een wendbare organisatie tijd nodig hebben om zichzelf op te bouwen, legitimiteit te verwerven, impact te creëren. Vreest de minister niet dat er net veel kostbare tijd verloren gaat, of kiest hij eigenlijk vooral voor een nieuwkomer omdat hij daarmee makkelijker zijn eigen politieke visie en prioriteiten kan doordrukken?

Kiest Somers voor een nieuwkomer omdat hij daarmee makkelijker zijn eigen politieke visie en prioriteiten kan doordrukken?

Somers benadrukt daarop nog eens dat hij niet twijfelt aan de waarde van het Minderhedenforum, ‘alleen laat het decreet maar ruimte voor één erkende participatie-organisatie. En ik geloof meteen dat het Minderhedenforum bezig was met een interne hervorming en vernieuwing, maar dat is een tanker die gekeerd moet worden. Dan stap ik liever aan boord van een nieuwe en wendbare speler die niet meer moet afrekenen met het oude gemeenschapsdenken en meteen inzet op een nieuwe taal en nieuwe instrumenten.’

Landry Mawungu heeft het duidelijk moeilijk met het beeld dat van het Minderhedenforum bestaat op het kabinet en in de Vlaamse regering. ‘Het Minderhedenforum evolueerde het afgelopen jaar van een klassieke koepelorganisatie van etnisch-culturele verenigingen naar een netwerkorganisatie. We brengen experts, academici, organisaties en burgers samen om te timmeren aan een inclusieve samenleving, zowel in concrete projecten op het terrein als via onderbouwde beleidsaanbevelingen.’

De Vlaamse regering en minister Somers hadden bij de aankondiging van de “marktbevraging” – zoals hij de oproep voor de komende werkingsperiode noemt – al aangegeven dat ze van plan waren diep in te grijpen in de eigen keuzes en ontwikkelingen van de participatie-organisatie. Somers voorzag ‘extra sanctiemogelijkheden voor organisaties die niet meteen aan de voorwaarden voldoen’ en ‘zal de beleidsprioriteiten bekendmaken waarrond de nieuwe participatieorganisatie moet werken’.

Politiek werk

Misschien dat die strak sturende lijn botste met wat Mawungu schrijft: ‘Wij nemen al jaren de rol op van belangenbehartiger van de etnisch-culturele minderheden. Een constructieve, maar wel kritische en onafhankelijke stem met twintig jaar expertise. Spijtig genoeg zijn dit eigenschappen die middenveldorganisaties steeds vaker niet in dank worden afgenomen.’

Bart Somers ontkent dat kritisch en autonoom politiek werk met deze beslissing afgestraft wordt. De minister herhaalt dat het ingediende dossier gewoon beter aansloot bij de verwachtingen van de Vlaamse regering.

En bovendien, voegt hij eraan toe, ‘de mensen die achter het initiatief staan, hebben elk hun sporen verdiend in het werken aan een superdiverse samenleving.’ Daarover mag geen twijfel bestaan: De zes mensen die in de statuten genoemd worden als oprichters van Join.Vlaanderen zijn geen eendagsvliegen, en zeker de mensen die wij kennen verdienen respect voor wat ze de afgelopen jaren gedaan hebben. Wel opvallend: de man die het dossier op verschillende plekken in Vlaanderen is gaan bepleiten, Wouter Van Bellingen, staat niet in de lijst van oprichters. Wellicht omdat hij zich warm loopt voor een directiefunctie?

Een indrukwekkende lijst intentieverklaringen, maar het is onduidelijk wat die engagementen voorstellen of inhouden.

Maar wat betekent een netwerkorganisatie zonder netwerk? De persoonlijke contacten van de oprichters volstaan daarvoor niet. Minister Somers verwijst daarop naar de lijst organisaties die een intentieverklaring voor samenwerking mee stuurden.

Die lijst oogt indrukwekkend met namen als Universiteit Antwerpen; VUB Gelijke Kansenbeleid, Vlerick Business school; Steunpunt Diversiteit & Leren (UGent), Schoolmakers, (expertisecentrum onderwijs), Tweeperenboom cv, ROJM vzw, Citizenlab, Capital vzw (Hassan Hillou), ASATT vzw (Youssef Kobo), Vi.be voor artiesten en muzieksector, Confederatie van Immobiliënberoepen (*zie Update bovenaan dit artikel).

Maar Somers noch zijn kabinetchef kon ons vertellen waartoe deze organisaties zich engageerden en of ze met hun handtekening ook het ingediende voorstel ondersteunen. ‘Dat moet duidelijk worden de komende weken, nu Join.Vlaanderen een concreet meerjarenplan moet uitwerken en met het kabinet onderhandelen’, luidt het.

Dan zal meteen ook de vraag op tafel komen of alle organisaties deze intentie tot samenwerking intern duidelijk doorgesproken hebben. Er zijn al organisaties die ontkennen een dergelijke intentieverklaring ondertekend te hebben.

Politiek risico

De minister heeft zeker gelijk als hij zegt dat het decreet maar één erkenning als participatie-organisatie mogelijk maakt. Gezien de urgentie van de thematiek en het gebrek aan eensgezindheid in de Vlaamse regering erover, neemt hij een politiek risico door een onervaren en quasi onbestaande organisatie te verkiezen boven een gevestigde waarde.

Hoe de bredere sector daarop reageert, zal de komende dagen en weken duidelijk worden. Die reactie zal ook een indicatie geven van de ruimte die Join.Vlaanderen op korte termijn kan innemen, en van de mogelijkheden en de opdracht die het Minderhedenforum kan of wil opnemen voor de toekomst.

De saga rond het Minderhedenforum toont in elk geval aan hoe kwetsbaar het middenveld is, zeker als het zich beweegt op het politiek meest gepolariseerde terrein van de actualiteit: asiel, migratie, diversiteit.