"Bedrijven moeten meer herrie maken in Azië"

“Van Indiase zakenlui zal het niet komen”, zei Rattan Chadha, de Indiase oprichter en oud-topman van het kledingbedrijf Mexx, gisteren in een videoboodschap tijdens een debat over mvo in Azië in cultuurcentrum Felix Meritis in Amsterdam. “Zij zien mvo als iets westers. Voor hen telt alleen kortetermijnwinst. Maar als westerse investeerders het initiatief nemen, gaan hun Indiase partners het zich eigen maken. ‘Dus je vindt echt dat de fabriek een eigen arts moet hebben? Dus vrouwen moeten na hun zwangerschap weer terug kunnen keren?’ Ja, dat vinden we.”

Natuurlijk leidt zo’n houding tot tegenwerking, zei Chadha, die zelf onder meer aan de weg heeft getimmerd met biologisch katoen. “Maar dat is goed. Conflicten komen in de pers, en dat leidt tot bewustwording. Er is herrie nodig.”

De manier waarop is echter heel belangrijk, zei D.P. Nambiar van het Indiase Tata Consultancy Services tijdens het debat. “Als je India en China de les gaat lezen, is het effect averechts.”

Westerse samenzwering

Volgens Stephen Frost, buitengewoon hoogleraar mvo aan de universiteit van Hong Kong en medeoprichter van de regionale mvo-koepel CSR Asia, verandert er veel in Azië. “In China werd mvo vroeger gezien als ‘westers complot’ tegen China. Maar de laatste vijf jaar is het een onderwerp van debat geworden. Zevenhonderd bedrijven hadden dit jaar een mvo-jaarverslag.”

Inhoudelijk stelt dat nog weinig voor, zei Frost eerlijk. “Uit onderzoek blijkt dat 95 procent van de jaarverslagen ongeloofwaardig is en niet kan worden geverifieerd. Transparantie ligt heel gevoelig in China.” Veel westerse bedrijven slagen er volgens hem bovendien niet in hun mvo-beleid te communiceren naar hun medewerkers in China en te vertalen naar de lokale context. Als ze dan fouten maken, zoals McDonald’s en Kentucky Fried Chicken onlangs, groeit het door sociale media tegenwoordig uit tot enorme schandalen. “Ze worden namelijk wel tegen westerse standaarden afgewogen.”

Volgens Mariëtta Smids van de ASN Bank, die alleen investeert in bedrijven die zich aan bepaalde ethische richtlijnen houden, is het heel moeilijk om binnen te komen in China. “Zodra we mvo of mensenrechten noemen, verbreken bedrijven het contact.”

Samen geld verdienen

Verschillende Chinese expats in de zaal zeggen te weten hoe dat komt: “Je moet niet aankomen met mensenrechten. Je moet laten zien dat je samen geld gaat verdienen, dan gaan er deuren open”, zegt onder meer Shufan Wu van de Vereniging van Chinese Wetenschappers en Ingenieurs in Nederland. “De meeste mensen zijn bezig met overleven. Ik heb zelf armoede meegemaakt. Een Chinees gezegde luidt: pas als je voedsel hebt, zie je dat er andere dingen zijn.”

Volgens Nambiar slaan westerlingen nog wel eens een hoge toon aan in hun kritiek op misstanden in Azië. “Voorschrijven hoe het moet, heeft geen zin, al heb je gelijk”, zegt hij na afloop van het debat. “India heeft geen enkele verbetering doorgevoerd omdat anderen dat wilden. Verandering komt alleen van binnenuit. Het zal veel tijd kosten, net als in het Westen. We komen van ver. Het Westen kan wel faciliteren, en helpen bij de bewustwording.”

Hij is het met Chadha eens dat dit vooral een taak voor het bedrijfsleven is. “Als je zaken doet, kun je daar voorwaarden aan verbinden. Wij hebben ook ethische richtlijnen waar onze partners zich aan moeten houden.”

Verbijsterend

Het is te makkelijk om te doen alsof het probleem altijd bij Chinezen en Indiërs ligt, legt Frost uit. “In 2006 kwam China met een nieuwe arbeidswet, vol richtlijnen en erkenning van arbeidsrechten. De Kamers van Koophandel in Europa en de VS gilden als speenvarkens. Zaken doen in China wordt dan veel te duur, zeiden ze. Ik vond het verbijsterend.”

Waar het in die landen zelf aan schort, is vaak niet de wetgeving, maar de handhaving. “Corruptie is een enorme belemmering. Daarbij komt in China nog een oeroude cultuur van wegkijken. De familie is alles, de rest, ‘dat is mijn zaak niet’. Door het communisme is bovendien elk gevoel van verantwoordelijkheid nemen weggevaagd.”

Door verschillende misstanden is deze cultuur in China zelf een onderwerp van fel debat geworden, zegt Frost. Veel jongeren zijn boos. Dat ziet ook Jan-Willem Scheijgrond van Philips. “Er wordt steeds meer gestaakt, de maatschappelijke onrust groeit”, zei hij tijdens het debat. “Vroeger was dialoog tussen managers en werknemers ondenkbaar. Maar nu komen onze partners naar ons toe om te vragen hoe ze moeten omgaan met 18-jarige meisjes die slecht gekleed zijn en niet hard willen werken. Wij adviseren bedrijven nu over het opzetten van dialoog. Dat is echt nieuw.”