Minstens 732 burgers en inwoners van België hebben via tussenkomst van het Panamese advocatenbureau Mossack Fonseca massaal bedrijven opgericht in elf verschillende belastingparadijzen. Ze zijn verbonden aan minstens 1144 offshores.
Deze offshores zijn gevestigd op exotische plekken zoals de Britse Maagdeneilanden, Panama en de Seychellen. Dat blijkt uit een datalek van liefst 11,5 miljoen documenten, die MO* kon inkijken dankzij een samenwerkingsverband met het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) en de Süddeutsche Zeitung.
Het grootste datalek uit de geschiedenis van de journalistiek legt een parallel universum bloot van allerhande “papieren bedrijven”, stromannen, tussenpersonen en verborgen bankrekeningen, een wereld vol geheimhouding die in de regel compleet onzichtbaar blijft voor het grote publiek. Centrale spil in het verhaal zijn offshores: vennootschappen, stichtingen of trusts opgericht in landen met een lage belastingdruk –belastingparadijzen dus.
Zolang je er geen zwart geld in parkeert, je offshore aangeeft bij de fiscus én hem ook ter plekke bestuurt, is er niets aan de hand.
Waarom zijn offshores zo geheim?
Geheimhouding zit in het dna van offshores. Voor belastingparadijzen gaat het immers om een erg rendabele sector, die economische activiteit genereert. Als die belastingparadijzen plots alle informatie over offshores zouden gaan uitwisselen met andere landen, schieten ze zichzelf in de voet. Wanneer de Belgische fiscus – de Bijzondere Belastinginspectie – informatie over offshore bedrijven opvraagt aan buitenlandse belastingadministraties, kan het heel lang duren vooraleer een antwoord binnenloopt. De Belgische antiwitwascel, het parket en Europol hebben dezelfde ervaringen: het duurt tergend traag vooraleer informatie wordt doorgestuurd. En soms blijkt achter die ene offshore gewoon een andere offshore schuil te gaan, en moet de zoektocht opnieuw beginnen. Tegen dat de instanties alle informatie hebben ingezameld, kan de offshore al zijn opgedoekt.
Minder belastingen betalen is volgens financieel experts het belangrijkste motief om een offshore op te richten, maar daarnaast bieden offshores ook het voordeel van de anonimiteit: je geld of andere bezittingen steek je ver weg, je kan stromannen het bedrijf laten besturen, je blijft zelf onzichtbaar als eigenaar en wanneer de Belgische antiwitwascel, politie of fiscus gegevens opvraagt, verkrijgen ze die maar moeizaam. Altijd handig wanneer je iets wil verbergen voor de overheid, je zakenpartners, je echtgenote of het grote publiek. Geheimhouding zit dan ook in het dna van de offshore wereld.
Een gelekt document van Mossack Fonseca vol interne instructies over communiceren met klanten, toont hoe het advocatenkantoor die confidentialiteit hoog in het vaandel draagt: ‘Gebruik enkel neutrale enveloppen, zonder het briefhoofd van Mossack Fonseca, en vermeld nergens de naam van de offshore. Geen brieven sturen zonder voorafgaandelijke toestemming van de klant’, staat er te lezen. Of: ‘Bel altijd op voorhand voor je informatie stuurt. Nooit gewoon doorfaxen. Confidentieel (groot probleem!)’ Of: ‘De namen van de aandeelhouders mogen niet vermeld op de oprichtingscertificaten. Deze informatie mag enkel vrijgegeven worden op vraag van de klant.’
Offshores zijn op zich niet illegaal. Voor sommige internationale zakentransacties zijn ze een logische keuze. Zolang je er geen zwart geld in parkeert, je offshore aangeeft bij de fiscus (in België verplicht sinds 2013) én hem ook ter plekke bestuurt, is er niets aan de hand. Maar uit de 11,5 miljoen gelekte documenten van Mossack Fonseca blijkt dat niet iedereen altijd de spelregels volgt.
In heel wat van de 1144 offshores gelinkt aan Belgen wordt gebruik gemaakt van zogenaamde “nominee directors” of stromannen: lokale inwoners van de belastingparadijzen die enkel op papier directeur of bestuurder van de offshore zijn, maar in de realiteit niets met het bedrijf te maken hebben. Sommige directeurs van offshores opgericht door Belgen blijken tegelijkertijd ook directeur te zijn van duizenden andere bedrijven.
De Belg en zijn offshores
‘For your files only’, prijkt op heel wat gelekte documenten. Het woord België komt op ruim 35.000 documenten voor, maar het aantal e-mails, pdf’s, Excel-tabellen, oprichtingscertificaten, verslagen van raden van bestuur, en facturen met betrekking tot België ligt nog veel hoger.
MO*, Knack, Le Soir en De Tijd screenden tienduizenden documenten, stelden een lijst op van betrokkenen en voerden daarop een data-analyse uit. Die schetst nauwkeurig het profiel van de Belgen met offshore vennootschappen.
Eerste vaststelling: minstens 732 Belgen of buitenlanders gedomicilieerd in België (voornamelijk Fransen, Nederlanders en Britten) hebben de voorbije decennia via Mossack Fonseca een offshore opgericht. Niet verwonderlijk duiken daarbij namen op van de Belgische haute finance, maar ook kleine zelfstandigen en gewone burgers blijken eigenaar van een of meerdere bedrijven in belastingparadijzen. Een aantal klinkende namen zullen we komende weken onthullen.
De Belgen komen uit tal van sectoren. Financiën, de diamantsector, handel, bedrijfsbeheer en immobiliën springen er bovenuit. Verder vind je onder Belgische offshore-eigenaars onder meer dokters, tandartsen, gynaecologen, IT-specialisten, advocaten, uitvinders, academici, grafisch ontwerpers, slagers, architecten, vastgoedmakelaars, verzekeringsagenten, sportlui, een marktkramer en een filmproducent. Alle leeftijden zijn vertegenwoordigd, al blijken vooral vijftigers en zestigers offshores te bezitten. En het universum van offshores is a man’s world: slechts een op de vijf betrokkenen is een vrouw.
De “offshore-Belgen” wonen voornamelijk in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en in de provincie Antwerpen. De provincie Namen heeft nauwelijks inwoners met een offshore. Opmerkelijk is verder dat Ukkel liefst 52 inwoners telt gelinkt aan een bedrijf in een belastingparadijs. Met een bevolking van bijna 80.000 inwoners komt dat neer op één offshore-eigenaar per 1530 inwoners.
De Belgische burgers en inwoners die opduiken in het data-lek van Mossack Fonseca zijn strikt genomen niet allemaal eigenaar van de offshore vennootschappen. Enkel van de ‘uiteindelijk begunstigden’ (79) is dat onbetwistbaar. Daarnaast kunnen ze verschillende functies opnemen: van aandeelhouder (175) over gevolmachtigde (158) tot directeur (157). Maar in elk van die gevallen is het mogelijk dat ze die rol vervullen in opdracht van iemand anders. Dat hangt af van case tot case. Eén Belg blijkt in ieder geval verbonden aan liefst 21 verschillende vennootschappen, een ander aan 17.
In totaal ontdekten we in het datalek liefst 1144 offshores gelinkt aan Belgen, met namen als Zorba, Rocalmox, Superman SA, Gentle Smile Limited en Rapunzel SA. Bijna de helft van al die schermvennootschappen is opgericht op de Britse Maagdeneilanden (539), dat voortaan met stip de favoriete offshorebestemming van de Belg kan genoemd worden. Het eiland in de Cariben met nog geen 25.000 inwoners leeft van toerisme en financiële diensten. ‘Eender welke zakenactiviteit of -transactie die een business company uitvoert buiten de Britse Maagdeneilanden wordt volledig vrijgesteld van belasting’, prijst Mossack Fonseca het tropische belastingparadijs aan in een online brochure.
Tweede favoriete offshore bestemming van de Belg is Panama (314 offshores gelinkt aan België), het MIdden-Amerikaanse land dat bij ons vooral gekend is om zijn kanaal dat de Atlantische Oceaan met de Stille Oceaan verbindt, met bijna 3,5 miljoen inwoners. Op drie staan de Seychellen (177 offshores gelinkt aan België), een eilandengroep ten oosten van Kenia met bijna 90.000 inwoners. Ook op acht andere bestemmingen hebben Belgen offshores geregistreerd via Mossack Fonseca: de Bahamas, Niue (een eiland in Polynesië met net iets meer dan 1000 inwoners), Brits Anguilla (in de Cariben), Jersey en Guernsey (voor de Franse kust), Cyprus, Hongkong en Samoa (Polynesië).
1790 dollar voor een offshore
Om op al die tropische bestemmingen een bedrijf op te richten, zetten de meeste Belgen ter plekke vaak geen voet aan de grond. Ze kloppen aan bij advocatenkantoren, banken, boekhouders en aanbieders van financiële diensten. Opmerkelijk is dat ze dat niet alleen vanuit België doen, maar vaak ook via tussenpersonen in Luxemburg, Zwitserland of zelfs verafgelegen plaatsen zoals Curaçao. Al die tussenpersonen nemen vervolgens contact op met een van de filialen van het Panamese advocatenbureau Mossack Fonseca, een van de belangrijkste spelers in de wereldwijde offshore industrie.
Mossack Fonseca levert maatwerk af. Je kan er je offshore laten registreren bij de plaatselijke overheid –dan vervult het de functie van “geregistreerd agent”. Maar net zo goed kan je via een tussenpersoon bij Mossack Fonseca een kant-en-klaar bedrijf kopen, inclusief naam, stempel, oprichtingsakte, bestuurders, postbusadres, en als het nodig is zelfs iemand die de post doorstuurt. ‘Off the shelf’ heet dat in het jargon, een bedrijf kopen ‘van de plank’.
In heel wat gevallen blijken de offshores gekoppeld aan een bankrekening in Zwitserland of Luxemburg. Dat heeft zo zijn voordelen: wanneer de bankrekening plots het voorwerp zou uitmaken van een onderzoek door de autoriteiten, dan leidt ze niet rechtstreeks naar de naam van de Belg in kwestie, maar naar een anoniem postbusbedrijf op een verafgelegen bestemming.
Zijn offshores voor iedereen weggelegd? Het kostenplaatje blijkt al bij al nog mee te vallen. In maart 2014 vroeg een Brusselse IT’er via een tussenpersoon de prijzen op om bij Mossack Fonseca een offshore op te richten in Panama. Het antwoord: 1790 dollar totale oprichtingskosten, weliswaar zonder kant-en-klare raad van bestuur, maar wel inclusief alle nodige bedrijfsdocumenten in het Spaans én het Engels. Daarbij komen nog jaarlijks terugkerende kosten: 520 dollar per jaar voor Mossack Fonseca om op te treden als geregistreerd agent en 300 dollar taksen voor de Panamese schatkist. Een zegel voor het bedrijf kost dan weer 98 dollar en om een bankrekening te openenen op naam van de offshore betaal je 1500 dollar. Een ander gelekt document van Mossack Fonseca vermeldt nog lagere prijzen. Besluit: je moet zeker geen miljonair zijn om een offshore op te richten.
De vaststelling is dat offshores vaak opduiken in de wereld van misdaad en corruptie.
Zowel de tussenpersonen (advocatenkantoren, adviesbureaus, …) als Mossack Fonseca – dat optreedt als officieel contactpunt met de overheid in belastingparadijzen – hebben een aantal verplichtingen. Ze moeten weten met wie ze in zee gaan, en de achtergrond van hun klanten checken. Is het geld dat in een offshore wordt geparkeerd mogelijk afkomstig van corruptie of criminele activiteiten, dan moeten ze dat melden aan de autoriteiten. In sommige gevallen moesten de Belgische klanten dan ook een verklaring ondertekenen: ‘Ik, mijnheer X, wonende in Mol, België, ben de uiteindelijk begunstigde van het bovenstaande bedrijf op de Maagdeneilanden, en zweer hierbij dat dit bedrijf nooit zal gebruikt worden voor onwettige doeleinden. Ook zal het op geen enkele manier handelen met geld afkomstig van drugstrafiek, illegale wapenhandel, fraudulente transacties of andere illegale activiteiten.’
Toch is de vaststelling dat offshores vaak opduiken in de wereld van misdaad en corruptie. Igor Angelini, hoofd van de Financial Intelligence Group van Europol: ‘In de meeste witwasonderzoeken die we bij Europol voeren, zien we het gebruik van deze bedrijfsstructuren door criminelen om de origine van het geld te verbergen. Een ander belangrijk aspect van offshores is het afschermen van de uiteindelijke begunstigde. Die twee elementen – de origine van het geld en de uiteindelijke begunstigde verhullen – zijn de belangrijkste redenen waarom iemand in een criminele context offshore bedrijven gebruikt. Al wil ik daarmee niet de hele offshore wereld criminaliseren.’
‘Ook in corruptieonderzoeken valt het gebruik van offshores op. Ze worden ingezet om het betaalde smeergeld te kanaliseren. Doordat geld vertrekt naar ver afgelegen jurisdicties, is het immers moeilijk om de origine te achterhalen.’
Angelini wijst op de maatschappelijke kost van offshores gebruikt in een criminele context. ‘Het is een van de elementen uit het criminele landschap die we moeten aanpakken om in een betere wereld te leven. Kijk, heel wat verschillende veiligheidsdreigingen hangen uiteindelijk samen. Corruptie is helaas wijdverspreid in sommige ontwikkelingslanden. De bevolking verliest hoop en zoekt vervolgens heil in andere ideologieën. Omdat ze zien dat de rijkdom van hun land gestolen wordt, omhelzen ze schandelijke ideologieën. Witwassen, corruptie, de migratiecrisis en internationaal terrorisme zijn allemaal thema’s die op de een of andere manier met mekaar zijn verbonden.’ Maar als de Panama Papers één ding aantonen, dan wel dat de problematiek de ontwikkelingslanden overstijgt. Vanuit heel de wereld worden offshore bedrijven in het leven geroepen. België blijkt op dat vlak géén uitzondering.
Wederhoor Mossack Fonseca
Lees het wederwoord van Fonseca’s PR-directeur
We stuurden vragen over de 732 Belgen door naar Mossack Fonseca. In een antwoord van zes pagina’s stelt Carlos Sousa, PR-directeur van Mossack Fonseca, dat de geciteerde partijen geen klanten zijn van Mossack Fonseca. Het advocatenkantoor staat immers niet rechtstreeks in contact met die eindgebruikers, maar werkt enkel met professionele tussenpersonen zoals banken en financiële dienstenleveranciers. Die tussenpersonen beschouwt Mossack Fonseca als haar klanten.
‘Wij bieden diensten aan om bedrijven op te richten en gerelateerde administratieve diensten, die wereldwijd beschikbaar zijn en algemeen gebruikt worden. Bedrijven oprichten is de normale activiteit van advocaten en agenten overal ter wereld’, schrijft Mossack Fonseca. ‘Onze diensten zijn bovendien op verschillende niveaus gereguleerd, door overlappende agentschappen, en we maken sterk werk van compliance.’ En verder: ‘We zijn verantwoordelijke leden van de wereldwijde financiële en businessgemeenschap.’
‘Onze firma is nooit beschuldigd in verband met misdaad.’
Mossack Fonseca benadrukt dat het gedurende veertig jaar onberispelijk heeft gewerkt in Panama en elders. ‘Onze firma is nooit beschuldigd in verband met misdaad.’ Wanneer misbruik is gemaakt van de diensten van Mossack Fonseca, dan ‘betreuren we dat en ondernemen we actieve stappen om dat te voorkomen’. Het bedrijf zegt dat het verdachte activiteiten en wangedrag rapporteert aan de overheid, en volledig samenwerkt met overheden ‘wanneer die Mossack Fonseca benaderen met bewijs van mogelijk wangedrag’.
Dat één en dezelfde directeur kan optreden namens veel verschillende bedrijven in verschillende landen is volgens Mossack Fonseca ‘algemeen aanvaard en perfect legaal, vooral wanneer het gaat om een holdingbedrijf of wanneer het bedrijf roerend of onroerend goed bezit.’
PanamaPapers is een samenwerking tussen Knack, ICIJ, Süddeutsche Zeitung, De Tijd, MO* en Le Soir.
