China richtte vorig jaar een nieuwe Aziëbank op, de VS riepen op om het initiatief te boycotten. Toch willen alle Europese landen met geld stichtend lid worden. Behalve België. Wil de Wetstraat een wit voetje halen in Washington of speelt er iets anders? En wat zegt dit Chinese succes over de verhoudingen in de wereld?
België is zowat het enige West-Europese land met financiële middelen dat zich niet kandidaat stelde als stichtend lid van de Aziatische Infrastructuur Investeringsbank (AIIB).
Duitsland, Frankrijk, Italië, het VK, Zwitserland, Oostenrijk, Nederland, Denemarken, Finland, Zweden en zelfs het nietige Luxemburg wierpen zich op als stichtend lid.
Ook Israël en Taiwan, die voor hun overleven van de VS afhangen, legden de Amerikaanse vraag om niet mee te stappen in dit Chinese initiatief, naast zich neer.
Kennelijk zijn de commerciële verlokkingen te groot. Deze bank heeft dan ook de ambitie het aangezicht van Azië en dus van de wereld te veranderen en daar wil je als ambitieus land graag bij zijn. Bovendien overtuigen de Amerikaanse tegenargumenten maar weinigen.
President Xi op bezoek in Nederland bij minister-president Rutte vorig jaar. Nederland nam zelf het initiatief om stichtend lid van de nieuwe Aziëbank te worden.
Minister-president Rutte (CC BY 2.0)
‘België heeft geen uitnodiging gekregen om stichtend lid te worden, maar de regering bekijkt wel de optie om toe te treden als lid, niet als stichtend lid.’ stelt minister van financiën, Johan Van Overtveldt. Vraag is of het zo werkt. Waarom zou China alle buurlanden uitnodigen en met een boog rond België lopen? Nederland nam zelf het initiatief en het was de minister-president Mark Rutte die de beslissing overbracht bij de Chinese president Xi, een onderwerp voor het hoogste politieke niveau dus. In België lijkt de beslissing tot nu vooral op ambtelijk vlak te blijven hangen.
België heeft in het IMF decennia boven zijn gewicht gebokst, nu lijkt het alsof we in de nieuwe generatie door China gedomineerde instellingen nog lagere ambities dan Luxemburg hebben.
Bij de FOD Financiën heet het dat ‘rekening houdend met de gemiddelde omvang van de Belgische bedrijven, hun bescheiden positionering op de Aziatische markten en de concurrentie van de grote ondernemingen, de opportuniteiten voor de Belgische bedrijven eerder beperkt lijken en zich vooral situeren in werkzaamheden in onderaanneming of in niche-markten zoals bijvoorbeeld baggerwerken.’ Vraag is of de overheid die bescheiden positionering op de Aziatische markten niet bestendigt door nu afzijdig te blijven.
Voorts luidt het dat geopolitiek voordeel alleen speelt voor landen als Duitsland of Frankrijk, en amper voor België. België heeft decennia boven zijn gewicht gebokst bij het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Wereldbank, maar de houding van de Belgische regering in dit dossier wekt de indruk dat we in de nieuwe generatie door China gedomineerde instellingen nog lagere ambities hebben dan Luxemburg.
Vraag en aanbod
Waarover gaat het? De AIIB wil investeren in wegen, spoorwegen en havens – de Zijderoute van de 21ste eeuw bouwen tot aan de poorten van Europa, zeggen de Chinezen.
En dat is nuttig voor de vele ontwikkelingslanden in de regio. Uit eigen ondervinding weten we dat verplaatsingen door Azië tot voor kort soms iets heroïsch hadden: ze kosten veel tijd en energie, en verliepen vaak langs de meest erbarmelijke wegen. Het kapitaal van de AIIB wil dat veranderen: slecht voor de romantiek misschien, maar goed voor de efficiëntie. Stel je voor dat een hoge snelheidtrein Baghdad met Beijing verbindt in vierentwintig uur.
Probleem is dat er momenteel schaarste aan kapitaal is voor dergelijke risicovolle lange termijnprojecten. De noden zijn enorm: tegen 2020 zou 750 miljard euro nodig zijn. Heel wat landen dringen er al lang bij de Aziatische ontwikkelingsbank en de Wereldbank op aan om een versnelling hoger te schakelen voor dat soort investeringen, maar kennelijk beschikken zij niet over de nodige middelen.
Bovendien zijn dit instellingen die door het Westen en Japan worden gedomineerd en die hebben mogelijks andere prioriteiten. De Wereldbank en de Aziatische Ontwikkelingsbank hadden meer geld op de markten kunnen ophalen – er is meer dan ooit goedkoop geld in de wereld – om zich van die taak te kwijten, maar lieten dat na.
China “kreunt” onder liefst 3,8 triljoen dollar reserves. Die spaarpot is het resultaat jarenlange handelsoverschotten en die steunen dan weer op Chinese arbeid: het zweet, de inzet en creativiteit van honderden miljoenen Chinezen.
Stefan Geens (CC BY-NC-SA 2.0)
De Wereldbank liet na meer geld op te halen voor Aziatische infrastructuur, zo schiep ze een gouden kans voor China.
Ze schiepen zo een gouden kans voor China dat immers “kreunt” onder liefst 3,8 triljoen dollar reserves.
Die spaarpot is – voor alle duidelijkheid – het resultaat jarenlange handelsoverschotten en die steunen dan weer op Chinese arbeid: het zweet, de inzet en creativiteit van honderden miljoenen Chinezen, in de eerste plaats zijn mager betaalde arbeiders.
Het is begrijpelijk dat China een deel van die enorme spaarpot wil investeren in de uitbouw van Aziatische infrastructuur.
Het zal de commerciële kansen op ‘s werelds grootste continent ten goede komen. Bovendien zijn heel wat Chinese bedrijven erg efficiënt zijn in de bouw van infrastructuur. In feite siert het China dat het verkiest om dat minstens ten dele te doen via een nieuwe multilaterale bank en anderen dus ook een stem te geven in dat verhaal.
Zeker, China zal heel wat te zeggen hebben in deze bank die in Beijing gevestigd zal zijn, maar toch minder dan wanneer ze alleen investeren.
De AIIB zal een deel van de immense hoeveelheid spaargelden productief inzetten en zo groei en banen scheppen in een wereldeconomie die dreigt te kwakkelen. Uiteindelijk gaat dit ook over menselijke ontwikkeling: betere infrastructuur zal bijdragen tot groei en welvaart in Azië, en wie weet zelfs tot meer vrede en veiligheid.
De AIIB zal starten met een kapitaal van vijftig miljard dollar, mogelijks uit te breiden tot 100 miljard dollar en China zal daarin een dominante stem zijn. De niet-Aziaten mogen er maximaal een kwart van de aandelen bezitten.
Machtsstrijd
De VS waren van in het begin tegen. Een argument tegen deelname is dat de bank niet met de hoogste sociale, ecologische of financiële standaarden zal werken. Dat klopt heel waarschijnlijk, maar dat zou wellicht nog meer het geval zijn als China in zijn eentje investeert. Bovendien is de beste manier om daaraan te verhelpen, om een stem te verwerven in de bank. Buiten blijven staan mokken, haalt weinig uit.
De Europese landen hebben zich als ‘prospectief stichtend lid’ aangemeld. Dat betekent dat ze in de komende maanden mee onderhandelen over de oprichtingstekst. Als die onderhandelingen naar wens verlopen, worden ze effectief lid. Dat is natuurlijk de manier om invloed uit te oefenen.
Verder stelt zich de vraag of de Wereldbank in zijn lange geschiedenis altijd de hoogste normen heeft gehanteerd: we hoeven maar te herinneren aan de steun van het Mobuturegime in Congo om de westerse pretenties enigszins te relativeren.
Pogingen om China en co meer macht te geven in het IMF stoten op het onvermogen van het Amerikaanse Congres om internationale overeenkomsten goed te keuren.
Sarah Price (CC BY-NC 2.0)
De echte reden voor de Amerikaanse en Japanse weerstand is natuurlijk dat ze node zien dat China zijn invloed op de wereldeconomie uitbreidt. Om die reden is er momenteel een economische ‘oorlog’ bezig.
De Amerikanen werken aan een Transpacifisch vrijhandelsakkoord van twaalf staten waar ze China tot nu toe bewust uitsloten. Ook het fameuze Transatlantisch Handels-en Investeringspartnership (TTIP) is een manier om de Chinese invloed tegen te gaan: door samen de grootste markt ter wereld tot stand te brengen, hopen de VS en de EU de wereldnormen voor producten te blijven bepalen.
De echte reden voor de Amerikaanse weerstand is dat China zijn invloed op de wereldeconomie uitbreidt.
En dan is er dus de strijd om de instellingen. Het Westen staat voor de keuze: ofwel geeft het de opkomende landen meer macht in de bestaande instellingen die eigenlijk na de Tweede Wereldoorlog door de Amerikanen zijn opgezet, ofwel zal het moeten aanvaarden dat de opkomende landen – en in de eerste plaats China – parallelle instellingen opzetten.
Het is een keuze die we tien jaar geleden al signaleerden in ons boek Het recht van de rijkste. Nu stelt de kwestie zich steeds acuter.
Pogingen om China en co meer macht te geven in het IMF stoten op het onvermogen van het Amerikaanse Congres om internationale overeenkomsten goed te keuren. In 2012 aanvaarden alle IMF-leden dat er meer macht gaat naar de opkomende landen moest gaan, alleen geraakt die herschikking van de stemverhoudingen maar niet goedgekeurd in het Amerikaanse Congres.
Lees ook: BRICS komen met nieuwe ontwikkelingsbank
De VS hebben een ietwat bizarre verhouding tot de instellingen die ze geschapen hebben: ze domineren ze en hebben er meestal een veto, maar tegelijkertijd heerst in het Congres misprijzen en wantrouwen tegenover die instellingen.
Het gevolg van die blokkage is dat de opkomende landen eigen instellingen gaan oprichten. Er was al de BRICS-bank die in Shanghai zal huizen, nu is er ook de AIIB. Op die manier dreigen de VS de mondiale instellingen die ze zelf schiepen, uit te hollen.
China wint alvast deze slag
Opmerkelijk is dat zowat alle Amerikaanse bondgenoten mee stappen in de AIIB. Australië, Zuid-Korea, zelfs Israël en Taiwan en alle Europese landen met enig financieel gewicht behalve België. In Azië gaat alleen Japan niet mee. Verder stellen ook Turkije, Rusland, Brazilië en Egypte zich kandidaat als stichtend lid.
Als China 3,8 triljoen dollar aan reserves heeft, zal dat het aangezicht van de wereld veranderen.
Dat is uiteraard niet uit altruïsme. Het lijkt gewoon verstandig van Europese staten om mee te doen. De AIIB zal het uitzicht van Azië en dus van de wereld, veranderen.
Daarbij wil je betrokken zijn. Het kan immers kansen bieden aan Europese bedrijven. En het biedt de mogelijkheid om de Europese manier van doen er ingang te doen vinden – des te meer bij de onderhandelingen over de oprichtingsacte. Bovendien heeft de wereldeconomie baat bij deze bank.
Als China 3,8 triljoen dollar aan reserves heeft, zal dat het aangezicht van de wereld veranderen. Money makes the world go ‘round, klinkt het in het beroemde cabaretlied.
Ook de grote criticus van het kapitalisme, Karl Marx, besefte dat het kapitaal uit het niets werelden kan scheppen en ze ook weer doen verdwijnen. Dat is nog altijd zo. De VS hebben kennelijk onderschat hoezeer het Chinese geld alles en iedereen beïnvloedt.