Het Belgisch leger zal ‘groen’ zijn of niet zijn

Een rekruteringscampagne van het Belgisch leger in Luik, 20 februari 2020.

© Belga

De klimaatcrisis wordt opgenomen in een nieuwe Belgische Nationale Veiligheidsstrategie die eind dit jaar wordt voorgesteld. Meer conflicten en rampen zullen de wereldorde bedreigen, weet generaal Frederik Vansina, die meewerkte aan het opstellen van de strategie. ‘De klimaatcrisis versterkt bestaande problemen zoals armoede en conflict. We hebben veerkracht nodig om daarmee om te gaan.’

De Vivaldiregering werkt aan de allereerste Nationale Veiligheidsstrategie (NVS) voor België. Die strategie moet de grote bedreigingen van onze nationale veiligheid in kaart brengen, zodat het beleid erop georiënteerd kan worden. Experten uit politieke, diplomatieke, militaire en veiligheidskringen schreven er het voorbije jaar aan mee. De strategie zou eind dit jaar worden voorgesteld.

Krijgen we klimaatverandering niet onder controle, komen ook de vijf andere vitale belangen onder druk te staan.

Volgens de NVS zijn er zes zaken van vitaal belang voor België. Vier daarvan komen ook in de Europese strategie voor, de zogenaamde European Security Strategy. Het gaat dan om de fysieke veiligheid van mens en infrastructuur (offline én online), het democratische systeem, economische welvaart en de herverdeling ervan, en een stabiele internationale rechtsorde. Een vijfde vitaal belang is de consolidering en verdieping van de Europese Unie, een traditie binnen de Belgische diplomatie.

Het zesde vitaal belang, tot slot, is nieuw in de Belgische traditie. Het gaat om (het behoud van) de natuurlijke leefomgeving, waaronder een stabiel klimaat en het behoud van biodiversiteit. Klimaatverandering wordt erin omschreven als een allesoverheersende trend. Krijgen we dat niet onder controle, dan komen ook de vijf andere vitale belangen onder druk te staan.

Dat beaamt generaal Frederik Vansina, chef van het departement Strategie van het Belgische leger. Hij is betrokken bij het uittekenen van de Nationale Veiligheidsstrategie. ‘De klimaatcrisis is een globale uitdaging met een directe impact op ons land en de vitale belangen. Denk aan waterbevoorrading, voedselproductie, open ruimte, enzovoort. De klimaatcrisis versterkt en vermenigvuldigt bestaande problemen zoals armoede en conflict. Wie dat zegt, zegt ook meer migratie en dus meer bootjes op de Middellandse Zee met een ontwrichtend effect op Europa. Dat staat op onze radar en zal alleen maar groeien.’

Vansina onderstreept verder dat het leger ervan overtuigd is dat de klimaatopwarming de kans op instabiliteit verhoogt. Hij gelooft dat klimaatverandering het aantal buitenlandse operaties voor het leger zal opdrijven. ‘Bij instabiliteit spreek je al snel over conflicten, waarbij een rol is weggelegd voor Defensie. We geloven niet dat je alles militair kan oplossen, maar we zijn nu eenmaal een veiligheidsactor in binnen- en buitenland.’

Generaal Frederik Vansina: ‘Dat ecologische en duurzame denken is in ons eigen belang.’

© Frederik Vansina

Die instabiliteit bedreigt de wereldorde omdat ze een aantal uitdagingen zal versterken, gaat de generaal verder. ‘Zoals de beschikbaarheid van water en bestaande conflicten. Als delen van Afrika door klimaatverandering onbewoonbaar worden zal dat een enorme druk zetten op staten. Dan komen er meer schokken in het internationale systeem en daarom moeten we de veerkracht hebben om ermee om te gaan.’

Binnenland

Ook binnen de eigen landsgrenzen verwacht het leger een grote impact. De opwarming zet zich sneller en harder door dan verwacht. ‘Dat geeft twee soorten risico’s. Er zijn de fysieke risico’s zoals de overstromingen in het zuiden eerder dit jaar. Zulke zaken hebben impact op de maatschappij, de productiviteit, infrastructuur, landbouw, gezondheidszorg, … Daarbij worden kwetsbare groepen doorgaans het meest geraakt.’

‘Om jongeren aan te trekken moeten we een ecologisch verantwoord bedrijf worden.’

‘Daarnaast zijn er transitierisico’s, sociaaleconomische risico’s die voortvloeien uit stappen die gezet worden naar een nuluitstoot. De ingrijpende veranderingen van de transitie hebben gevolgen voor allerlei sectoren, gaande van mobiliteit tot energievoorziening. Dat vergt grote investeringen.’

‘Met een schuldgraad van meer dan 100 procent is dat een uitdagende startpositie voor ons land. Maar uitstel van actie zal risicovoller en kostelijker zijn. Op korte termijn win je dan wel, op lange termijn wordt het duurder.’

Het leger bereidt zich voor op een toenemend aantal binnenlandse operaties. Denk bijvoorbeeld aan rampen zoals de overstromingen in Wallonië afgelopen zomer. Federaal minister van Defensie, Ludivine Dedonder, spreekt hierbij over “duaal gebruik”. Het gaat om materiaal dat in buitenlandse veiligheidsoperaties kan worden gebruikt, maar ook hier kan worden ingezet.

Opwarmende wereld

Ook het leger moet zich aanpassen aan een wereld die verder opwarmt. ‘Bij tussenkomsten in klimaatgevoelige gebieden waar het veel warmer is, moet onze uitrusting daarop zijn aangepast. Het zou haast fysiek onmogelijk kunnen worden om op sommige plekken te werken. Je kan maar een beperkt aantal uren buiten opereren. Onze luchtmacht opereerde bijvoorbeeld al vanuit de Emiraten, waar het in de zomer meer dan 50 graden wordt. Je hebt dan veel airco en een energieplan nodig. Een F-16 opstarten bij 50 graden is lastig.’

Eén van de oplossingen daarvoor moeten de zogenaamde mules zijn. ‘Kleine robots die het zware materiaal kunnen dragen.’

Defensie zal verdere initiatieven nemen om tegen 2050 zo klimaatneutraal mogelijk te zijn. Sinds 2005 wist het Belgische leger zijn koolstofemissies al met 40 procent terug te dringen. ‘Door allerlei maatregelen moet dat tegen 2040 nog eens 40 procent minder zijn. Wat we niet kunnen elimineren, zoals emissies bij de luchtmacht, moet gecompenseerd worden met het aanplanten van bossen, CO2-extractietechnieken en zonnepanelen op onze gronden.’

Tegen 2030 al kan Defensie grote stappen vooruit zetten. Tegen dan wordt een groot deel van de infrastructuur vernieuwd: nieuwe schepen, de F-35, een nieuw kwartier in Charleroi, …

Ook zal het zijn uitstoot nauwkeurig kunnen monitoren: de gebouwen worden opgevolgd met slimme meters. In alle militaire kwartieren komen velden met zonnepanelen: In de eerste fase voor eigen gebruik, maar later kan ook nagedacht worden over export van energie.

Het leger kijkt niet meteen naar windturbines omdat die kunnen zorgen voor storingen op luchtmachtbasissen, maar Vansina sluit het niet uit. Marinekwartieren zouden in aanmerking kunnen komen.

‘Een F-16 opstarten bij 50 graden is lastig.’

Daarnaast is er het plan om een kwart van de commerciële vloot van het leger te elektrificeren. Nieuwe mijnbestrijdingsvaartuigen zijn heel energie-efficiënt. Op het schietterrein in Helchteren werden bomen geplant. Volgens Vansina beweegt er al heel wat, maar zijn de verschillende acties vandaag nog heel versnipperd. ‘Er is een breed gedragen beleid nodig.’

In de toekomst wil Defensie meer inzetten op klimaatvoorspelling en innovatie. In het verleden speelde militair onderzoek vaak een vernieuwende rol. Gps en internet ontstonden in het kader van militair onderzoek. Maar met een bescheiden budget zou het Belgische leger eerder een strategische volger in plaats van koploper zijn volgens Vansina.

Kan dat ook bij klimaatvoorspelling en innovatie het geval zijn? ‘In de schoot van het Amerikaanse leger onderzoekt men of batterijen kunnen opgeladen worden door ze in de schoenen van soldaten te stoppen en ze te laten opladen tijdens het stappen.’

Het leger zal ‘groen’ zijn of niet zijn

Om nog voldoende jongeren aan te trekken, vindt Vansina, moet het leger ook werk maken van een cultuurverandering. ‘Een studie uit het Verenigd Koninkrijk toonde aan dat jongeren niet in dienst willen treden van een Brits leger dat met zijn historisch patrimonium en verouderde gebouwen en infrastructuur één van de grote vervuilers is van het land.’

‘Om jongeren aan te trekken moeten we een ecologisch verantwoord bedrijf worden. Dat ecologische en duurzame denken is in ons eigen belang.’