Bendeoorlog heropent debat over misdaadbestrijding

Ik kreeg bijna een hartaanval. Het leek alsof de kogels in mijn huis werden afgevuurd - de muren beefden, zegt Roseli Gomes, een inwoner van Rocinha, de favela op de heuvels vlakbij de bekendste stranden van Brazilië. Vijf dagen al zijn drugbendes en politie er verwikkeld in een hevige strijd. Roseli’s buurman is een van de tien dodelijke slachtoffers. Hij werd geraakt door een verdwaalde kogel toen hij op zijn balkon stond. Roselis dochters durfden maandag niet naar school, en ook Roseli zelf kwam vroeger thuis van haar werk uit angst voor nieuwe hevige gevechten in de namiddag.

Het geweld begon vrijdag, toen een grote groep gewapende mannen de wijk binnendrong. Volgens inwoners en de politie gaat het om een poging van de bende van Eduíno ‘Dudu’ de Araujo om de rivaliserende gang van Luciano ‘Lulu’ da Silva te verjagen. De mannen van Lulu hebben momenteel de drugshandel in Rocina in handen, de ploeg van Dudu wil hun plaats innemen. Volgens een zondag opgepakte drugsbaron waren de aanvallers met zestig, maar er gaan geruchten dat het er nog meer manschappen in de strijd zijn geworpen. De politie greep in toen een vrouw werd gedood in een straat die de aanvallers hadden afgesloten. Sinds maanden bezetten 990 politiemensen Rocinha en de naburige sloppenwijk Vidigal, waar de bende van Dudu naar verluidt vandaan komt. Volgens het hoofd van de militaire politie van Rio zijn nog eens 247 politiemensen bezig straat na straat te doorzoeken naar de bandieten. Maar voorlopig lijkt de tussenkomst van de politie het geweld alleen te hebben aangewakkerd

De recente uitbraak van geweld heeft de spanning in de stad opgevoerd en het oude debat over de manier waarop misdaad moet bestreden worden weer heel actueel gemaakt. De huidige gevechten krijgen veel aandacht omdat de betreffende sloppenwijken tussen rijke wijken liggen.

Luiz Paulo Conde, vice-gouverneur en bevoegd voor milieuzaken in de staat Rio de Janeiro, heeft aangekondigd dat er drie meter hoge muren komen rond vier favelas: Rocinha, Vidigal, Parque da Cidade en Chácara do Céu. Officieel heet het dat de muren de omliggende bossen moeten beschermen tegen verdere uitbreiding van de sloppenwijken, maar het wordt algemeen aangenomen dat ze ook moeten dienen om de drugshandel tegen te houden. De plannen voor de muur liggen onder vuur, onder meer van Rio’s burgemeester Cesar Maia zelf. Hij beschuldigde het staatsbestuur van ‘autisme’, het niet willen erkennen van de werkelijkheid.

De inwoners van de sloppenwijken zelf mengen zich ook in het debat. Op aansporen van de niet-gouvernementele organisatie Viva Rio zitten ze samen en zoeken oplossingen waarbij zowel de overheid als het middenveld en de privé-sector betrokken kunnen worden. De politie kan de oorlog winnen, maar de uitdaging is duurzame rust in de buurt te brengen, vindt Rubem Cesar Fernandes, coördinator van Viva Rio. Die rust is volgens hem niet bereiken door de drugshandel uit te roeien, want dat is een doel dat in een fantasiewereld thuishoort.

Een realistischer doelstelling is het geweld te beperken dat voortvloeit uit de huidige machtsstrijd tussen twee concurrerende bendes. Volgens Fernandes, een antropoloog en een bekend sociaal activist, gaat drugshandel niet noodzakelijk hand in hand met geweld. Rocinha zelf was vijf jaar geleden een vredige buurt, hoewel er ook toen al drugs werden verhandeld. Het waren juist de drugshandelaars die dieven en andere misdadigers buiten jaagden, stelt Fernandes. Volgens hem ontwikkelde de sloppenwijk een bruisend zakenleven en bereikte de bevolking een koopkracht vergelijkbaar met die van de Braziliaanse middenklasse. De favela werd zelfs aantrekkelijk voor banken, die de inwoners betere betalers vonden dan die uit rijkere buurten.

Roseli Gomes ziet intussen verhuizen als de enige oplossing. Ze vindt Rocinha een aangename gemeenschap, maar net als de andere inwoners is ze bang voor de drugsbende van Dudu die nu de controle over de wijk probeert te verwerven. Die bende staat bekend om extreem gewelddadige acties. Als Dudu het haalt, lijkt verder geweld Roseli onvermijdelijk (AD/PD).