Berlijnse Muur tekent nog altijd politiek landschap
Lucas Destrijcker
01 oktober 2013
West-Berlijn gaat voluit voor Merkel, het oosten voor rood. Dat blijkt uit de bondsdagverkiezingen van zondag 22 september. ‘23 jaar na de Duitse hereniging schijnt de Muur nog altijd te bestaan in het hoofd van de Berlijners’, koppen de Duitse kranten. Niet alleen Berlijn is verdeeld in oost en west, de historische scheiding heeft een belangrijke invloed op het stemgedrag over heel Duitsland.
De christendemocraten (CDU) van Angela Merkel, die aan haar derde ambtstermijn begint, wonnen ruim in het westen van Berlijn, terwijl Die Linke het oosten donkerrood kleurt. In het centrum van de stad trokken dan weer Die Grüne en de Sociaaldemocraten (SPD) het laken naar zich toe. De socialistische partij Die Linke verloor over heel Duitsland, behalve Oost-Berlijn. Ze gingen van 17 directe verkozenen naar slechts vier. Opvallend: alle vier gelegen in Oost-Berlijn. De oude muur tekent 23 jaar na de hereniging nog altijd het politieke landschap.
Geen nieuw fenomeen
Dat het Oost-Berlijn links stemt en het westen centrumrechts, is geen nieuw fenomeen. Het is wel opvallend dat Die Linke over heel Duitsland verliest, terwijl ze in Oost-Berlijn meer dan ooit nummer één zijn. Rolf Brockschmidt, journalist bij Der Tagespiegel verklaarde in De Standaard dat in Berlijn twee werelden botsen. ‘Berlijn is het laboratorium van de eenheid. Mijn theorie is eenvoudig: veel mensen in Oost-Berlijn blijven voor Die Linke stemmen door socialisatie tijdens het DDR-tijdperk. Na de hereniging in 1989 is er bijzonder weinig migratie geweest tussen oost en west. De oudere generatie Oost-Berlijners is altijd met het socialisme grootgebracht en blijft hierop stemmen’. Volgens Jörg Forbrig van het German Marshall Fund stemmen weinig jongeren op Die Linke. ‘Het gaat om vijftigplussers die ook voor de val van de Muur in Oost-Berlijn woonden.’
Tweederangsburgers
Bepaalt nostalgie en opvoeding dan het stemgedrag in Oost-Berlijn? Deze conclusie lijkt wat kort door de bocht. ‘Oost-Berlijn heeft een hogere werkloosheid en een lager gemiddeld inkomen dan West-Berlijn’, zegt Forbig. ‘Dit is een belangrijke aanleiding om meer links te stemmen’. Forbrig denkt dat ook het zelfbeeld van de Oost-Berlijner een essentiële rol speelt in het stemgedrag. ‘Velen hebben nog altijd het gevoel niet gerespecteerd te worden. Ze voelen zich vaak minderwaardig, “tweederangsburgers”, tegenover de West-Berlijners’. Het neoliberale beleid van Merkel en de zogenaamde “minijobs” – waar mensen soms werken aan 3,5 euro per uur – getuigt voor veel Oost-Berlijners van een gebrek aan een sociale reflex.
Verdeeld Duitsland
Er is niet alleen een duidelijke tweedeling in Berlijn, over heel Duitsland is er een verschil in de stemresultaten tussen oost en west. De Roden wonnen in Oost-Duitsland met ruim twintig procent, terwijl ze in het westen blijven steken op amper vijf procent. Ook het resultaat van de SPD, meer dan 27 procent in het westen en slechts 18 procent in het oosten, onderstreept de ongelijkheid in het stemgedrag. In de algemene uitslag lijkt CDU de absolute winnaar, maar een blik op de deelstaten nuanceert: de uitslag van de verkiezing verhult de ongelijkheid tussen oost en west. Het resultaat in het westen komt vrij goed overeen met het algemene stemgedrag, maar het oosten is sterk verschillend en verdeeld. Oost-Duitsland heeft de hoogste werkloosheid en laagste inkomens. Deze gegevens bepalen, samen met het historische verleden, in sterke mate het stemgedrag. De tweedeling tussen de vroegere DDR en de Bondsrepubliek West-Duitsland blijft vandaag de dag hardnekkig aanwezig. ‘Een enorme uitdaging voor Merkel III’, klinkt het bij Forbrig.