Hoe bedrijven ons afval illegaal dumpen in Roemenië en Polen

Afval opruimen in Boekarest ter ere van Earth Day, 2012. De voorbije jaren groeide een illegale afvalstroom naar Roemenië vanuit andere Europese lidstaten.

U.S. Embassy Romania (CC BY-ND 2.0)

Er valt geld te verdienen met onze afvalzak. In Roemenië, om precies te zijn, waar tegenwoordig een zwarte markt voor illegale afvaltransporten bestaat. Georganiseerde criminele netwerken zouden daar dit jaar naar schatting al e****en half miljard euro mee verdiend hebben. ‘Deze vervuiling maakt meer slachtoffers dan COVID-19.'

In de juiste afvalzak of container, vervolgens naar een sorteercentrum… Maar wat gebeurt er dan met ons afval? Tot enkele jaren geleden werd het uitgevoerd naar China en enkele andere Aziatische landen. Maar die weigeren nog langer afval te importeren, en sindsdien kijken West-Europese bedrijven naar landen binnen de EU-grenzen. Daardoor zwol de afvalstroom richting Roemenië, ook vanuit België, de laatste twee jaar fors aan.

Het resultaat van deze groeiende afvalstroom is vervuiling, en dat heeft nefaste gevolgen voor de Roemeense volksgezondheid, zegt Octavian Berceanu. Hij was tot voor kort hoofd van de Roemeense Nationale Milieuwacht, de autoriteit die in Roemenië moet toezien op de handhaving van de milieuwetgeving. 'Het jaarlijks aantal slachtoffers dat deze vervuiling in Roemenië maakt, is hoger dan het aantal slachtoffers veroorzaakt door COVID-19.'

Ook de Europese Commissie erkent dat er illegaal afvalstoffen overgebracht worden naar Roemenië en dat dat een ernstig probleem vormt. 'De aanpak van de afvalhandel wordt aangemerkt als een prioriteit in het algemene EU-beleid tegen georganiseerde misdaad voor de periode van 2018 tot 2021', zegt Daniela Stoycheva, woordvoerster van de Europese Commissie, aan MO*.

Containers met 'grondstoffen voor recyclage'

De verwerking van afval moet normaal gezien gebeuren volgens strikte regels. De illegale afvalhandel omzeilt die regels. De Roemeense minister van Milieu Tanczos Barna tijdens het Roemeense tv-programma Insider Politic hoe het afval het land binnenkomt: 'Containers die Roemenië binnenkomen bevatten zogezegd grondstoffen voor recyclage.' De EU-wetgeving laat toe dat EU-lidstaten grondstoffen uitwisselen, en gerecycleerd afval wordt als secundaire grondstof beschouwd. 'Maar in werkelijkheid zit in de containers vaak iets anders dan wat wordt aangegeven.'

'Het is moeilijk te achterhalen welke van de duizenden containers geen tweedehandsgoederen maar afval bevatten.'

Volgens voormalig Roemeens staatssecretaris voor Afvalbeheer Raul Pop is het nochtans bij wet verboden om afval te importeren dat niet voor recyclage bestemd is. 'Elke lading die de Roemeense douane als niet-gerecycleerd aanduidt, wordt beschouwd als een overtreding en is bijgevolg illegaal. De vervoerder moet die lading dan verplicht terugnemen.'

Maar douanecontroles kunnen niet alle illegale afval stoppen. Zo is er ook een probleem met zendingen die zogenaamde tweedehandsgoederen bevatten, zegt Pop. 'Roemenië importeert veel tweedehandsartikelen. Kledij, elektronische apparaten, voertuigen, landbouwmachines… Het is moeilijk te achterhalen welke van de duizenden containers met tweedehandsgoederen afval bevatten.'

Twee Bulgaarse vrachtschepen vol schroot die de Roemeense douane in juni bij Murfatlar ontdekte.

Courtesy image Garda de Mediu

Dit jaar ontdekten de autoriteiten al 140 containers. Daarin zat in totaal 3700 ton illegaal vervoerd afval, zegt Octavian Berceanu. Ter vergelijking: tussen 2015 en 2020 werden “slechts” 150 containers met illegaal afval tegengehouden aan de grenzen.

Ondanks opgedreven controles ontdekken de autoriteiten slechts een fractie van de illegale afvalstromen die Roemenië overspoelen. 'Het ministerie van Milieu schat dat criminele organisaties dit jaar al een half miljard euro verdienden aan de illegale invoer van West-Europees afval', zegt Berceanu.

Dumpen winstgevender dan recycleren

Een Duitse onderneming bespaart in Roemenië voor een container van 10 ton afval minstens 10.000 euro.

Een belangrijke reden waarom afval illegaal verhandeld wordt, is natuurlijk dat de correcte, legale verwerking ervan geld kost. Europa Libera, de Roemeense tak van Radio Free Europe/Radio Liberty, berekende hoeveel het kost om niet-gerecycleerd afval te verwerken. In landen als Duitsland of het Verenigd Koninkrijk kom je dan op gemiddeld 1200 euro per ton.

Dat maakt het goedkoper om het afval te exporteren naar landen als Roemenië. Volgens cijfers van de Roemeense Milieuwacht betalen buitenlandse bedrijven daar slechts 250 euro om zich te ontdoen van een ton afval. Een Duitse onderneming bespaart zo volgens Europa Libera voor een container van 10 ton afval minstens 10.000 euro. De minimale winst voor het Roemeense bedrijf dat het afval importeert is 2000 euro.

Raul Pop, de voormalige Roemeense staatssecretaris voor Afvalbeheer, merkt op dat het in Roemenië ook goedkoper is om afval op een legale manier te verwerken dan elders in West-Europa. 'Maar nog goedkoper is om het afval door criminele organisaties te laten verdwijnen in Roemenië. Dan valt ook de recyclagekost weg.'

Roemeense afvalverwerkingsbedrijven werken zelf mee aan de illegale dumping, en dat is het gevolg van een gebrekkig nationaal afvalbeleid, zegt Florin-Constantin Mihai. Mihai is geograaf en milieuwetenschapper aan de Alexander Jan Cuza-universiteit in Iași. 'Er is bij die bedrijven een vraag naar geïmporteerd gerecycleerd afval.' Samen met de lage verwerkingskost voor Europese bedrijven zorgt dat voor de illegale afvalstromen.

Hoe ziet dat gebrekkige afvalbeleid er dan uit? 'In sommige landelijke gebieden en kleinere steden is er geen collectieve afvalophaling. Daar wordt het afval in de natuur gestort of opgebrand. Daarnaast is er geen traditie om afval te sorteren, wat leidt tot een hoog percentage aan gemengd afval', zegt milieuwetenschapper Mihai.

Twee soorten afval

De Roemeense autoriteiten verdelen het afval in twee hoofdcategorieën:

• Gevaarlijk afval is afval met bestanddelen die schadelijk zijn voor de menselijke gezondheid of de natuur. Denk aan kunststoffen, metalen, chemicaliën of puin van bouwplaatsen, enzovoort.

• Niet-gevaarlijk afval is alles wat niet tot die eerste categorie behoort. Het gaat dan om materialen of voorwerpen die in relatief korte tijd biologisch afbreekbaar of recycleerbaar zijn, en die de gezondheid van de bevolking niet in gevaar brengen.

'Paradoxaal genoeg is er in Roemenië een echte recyclage-industrie,' vervolgt hij, 'zoals bijvoorbeeld voor de cementindustrie. Die heeft gerecycleerde grondstoffen nodig voor de productie van cement. Maar Roemenië kan niet voldoen aan de vraag naar gerecycleerde grondstoffen, en daardoor moeten de bedrijven die importeren.'

Maar, zo stelde milieuminister Barna in Insider Politic, ook die Roemeense bedrijven verwerken gemiddeld slechts 10 procent van hun ingevoerd afval. 'De overige 90 procent wordt gedumpt of verbrand in de natuur.'

50 grensovergangen

Roemenië heeft een problematisch hoog aantal grensovergangen, zegt oud-staatssecretaris Raul Pop. In het zuidoosten grenst Roemenië aan de Zwarte Zee, met de belangrijke haven van Constanta. Hiernaast is Roemenië ook een transitland voor transport naar zuiderbuur Bulgarije en, nog wat verder zuidwaarts, Turkije. 'Je kan via 50 grensovergangen afval invoeren', zegt Pop. 'Op al die plekken doorgedreven inspecties uitvoeren is moeilijk.'

Ook wetenschapper Florin Mihai bevestigt: 'De geografische ligging maakt Roemenië aantrekkelijk voor illegaal afvaltransport.'

Via de Roemeense zeehavens zou illegaal afval het land binnenkomen vanuit België, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Ierland, Nederland en Oostenrijk, volgens de kustwacht van Constanta. Aan de grensposten over land ontdekken douaniers voornamelijk containers uit Servië, Bulgarije, Turkije, Griekenland, Duitsland en Oostenrijk.

Zwarte lijst, controles en trackers

Volgens voormalig staatssecretaris Pop is er dringend nood aan een consistente aanpak van de Roemeense afvalproblematiek.

Een eerste actie zou het sluiten van een aantal grensovergangen kunnen zijn. ‘Als we het aantal douaneposten zouden beperken tot 15, zouden we ons beter kunnen concentreren op controle.’ Hij stelt ook voor om een zwarte lijst op te stellen van bedrijven die in het verleden illegaal afval Roemenië binnensmokkelden.

Mihai pleit er dan weer voor de douanepunten uit te rusten met scanners en trackers. ‘Scanners zorgen ervoor dat illegale zendingen minder kans maken om Roemenië binnen te komen. Via trackers kunnen we ladingen volgen nadat ze het land binnenkomen. Zo kunnen we verzekeren dat de geïmporteerde lading op de aangegeven bestemming toekomt, en niet elders.’

Ondertussen zet de Europese Commissie middelen in tegen het Roemeense afvalprobleem en milieuvervuiling die daarmee gepaard gaat. Vorig jaar stuurde de Commissie een aanmaning naar de Roemeense regering, omdat die een arrest van het Europese Hof van Justitie van 18 oktober 2018 niet had uitgevoerd. Dat arrest verplichtte Roemenië om 48 stortplaatsen te sluiten die al in 2009 gesloten of gesaneerd hadden moeten zijn.

‘Maar het sluiten van stortplaatsen die niet aan de Europese voorschriften voldoen is niet de oplossing voor het probleem’, zegt Mihai. ‘Het zorgt er net voor dat illegale stortpraktijken toenemen.’

'De herziene richtlijn zal ook de mogelijkheid beperken om afval in een andere lidstaat te storten of te verbranden.'

De Europese Commissie legt nu de laatste hand aan de herziening van een verordening over de overbrenging van afvalstoffen. Ze wil de komende weken een nieuwe richtlijn publiceren. Die moet dan goedgekeurd worden door het Europees Parlement en door de bevoegde ministers van de lidstaten.

‘De herziening moet ervoor zorgen dat afvaltransporten tussen Europese lidstaten correct verlopen', zegt Commissie-woordvoerster Daniela Stoycheva. 'De herziene richtlijn zal ook de mogelijkheid beperken om afval in een andere lidstaat te storten of te verbranden.'

‘Er komt een digitale informatie-uitwisseling, die het toezicht op en de controle van transporten zal vergemakkelijken', vervolgt Stoycheva. 'De herziening moet de respons en de instrumenten van de EU tegen afvalhandel versterken, door betere samenwerking tussen de lidstaten en een efficiëntere vervolging en bestraffing van illegale overbrenging van afvalstoffen.'

In Polen

Ook de afvalberg in Polen groeit steeds meer aan met afval uit andere Europese landen. 250.000 ton afval komt jaarlijks in het land terecht, volgens cijfers van de Duitse politieke partij Die Linke.

Ook in Polen is de lage kost voor verwerking de voornaamste drijfveer om afval te dumpen. Want ook in dit geval kunnen Duitse bedrijven hun afvalkosten halveren door het naar Polen te exporteren. Sommige Polen juichen dat toe, vertelt Grezgorz Wielgonsiski van de Technische Universiteit van Lodz aan Deutsche Welle. Het is een winstgevende deal voor beide partijen, ook al is die in strijd met de wet.

Poolse bedrijven krijgen de toestemming van Duitse bedrijven om plastic afval te recycleren, zegt Wielgonsiski. Maar ze zouden niet beschikken over de infrastructuur voor het recyclageproces. De verantwoordelijke autoriteiten zouden de vergunningen verlenen zonder dat te controleren. Daardoor wordt, volgens Wielgonsiski, het afval simpelweg verbrand.