Braziliaanse president offert inheemse bevolking op om zichzelf te redden

Stamhoofden van de Kaiapos, één van de vele inheemse volkeren die Brazilië rijk is, tijdens een gezamenlijk interview.

Foto: Valter Campanato, Agência Brasil (CC BY 3.0 BR)​

De inheemse bevolking is niet vertegenwoordigd in het Braziliaanse parlement, zegt Marcos Terena, coördinator van de Wereldspelen voor Inheemse Volken. ‘Het Nationaal Congres maakt deel uit van een conservatief systeem, een “democratie” die nooit een inheemse vertegenwoordiging heeft overwogen.’

Vervolgd voor corruptie

President Michel Temer, die vorig jaar de afgezette Dilma Rousseff verving, is volledig afhankelijk van het parlement, vooral van de conservatieve fracties. Dat begon al bij de afzetting van Rousseff, waarvoor de steun van twee derde van het parlement nodig was.

Die afhankelijkheid nam nog toen op 17 mei, toen ook Temer zelf ook in het vizier van het gerecht kwam. Op basis van een video-opname vervolgt de openbare aanklager de president voor passieve corruptie.

Het Huis van Afgevaardigden gaf op 2 juli geen toestemming voor een proces, 263 parlementsleden stemden tegen, 227 voor. Maar de aanklager bereidt nieuwe beschuldigingen voor, onder meer voor belemmering van de rechtsgang.

Obstakel voor expansie

Om zich te verzekeren van de steun van de parlementsleden van het platteland – de 214 afgevaardigden en 24 senatoren vertegenwoordigen 40 procent van het parlement – doet Temer belangrijke toegevingen aan grootgrondbezitters en grote landbouw- en veeteeltproducenten. Voor hen zijn de inheemse gronden een obstakel voor verdere expansie.

De inheemse bevolking telt volgens de laatste census 896.917 mensen, 0,47 procent van de totale bevolking van 190 miljoen Brazilianen. Toch neemt ze 13 procent van het nationale grondgebied in – te veel, vinden veel parlementsleden.

De afbakening van de inheemse gronden is verzekerd door de grondwet van 1988.

Voorlopig afbakening

De parlementsleden die het platteland vertegenwoordigen ijveren al sinds 2000 voor een grondwetswijziging: de afbakening van inheemse gronden zou de goedkeuring van het parlement moeten krijgen. Daardoor zou het wellicht onmogelijk worden nog nieuwe gebieden toe te wijzen aan de inheemse bevolking.

Voor een grondwetswijziging is een tweederdemeerderheid nodig. Die is er wellicht niet. Maar het grote gevaar schuilt in de voorlopige afbakening van de inheemse gebieden.

Die dateert van 1988, het jaar van de grondwet. Volgens een interpretatie van die voorlopige afbakening door het Federale Hooggerechtshof in 2009 beperken de inheemse rechten zich tot de gebieden waar de inheemse bevolking in 1988 woonde. De parlementsleden die het platteland vertegenwoordigen, willen die interpretatie nu als algemeen criterium hanteren.

Duizenden inwoners uitgeroeid

De grondwet had het in 1988 over de gronden die de inheemsen ‘traditioneel innemen’. Via antropologische studies en een speciale overheidsinstantie, de Funai, moesten die gebieden dan precies afgebakend worden, een proces dat vijf jaar mocht duren.

Dat proces is nog steeds niet afgerond. Er zijn 72 zones goedgekeurd, 44 zones wachten nog op goedkeuring en 108 zones zitten pas in de eerste fase van de procedure.

Volgens Terena heeft een tijdelijke afbakening geen zin in ‘een land dat 100 procent inheems was’ toen het vijfhonderd jaar geleden gekoloniseerd werd. ‘Dat leidde tot de uitroeiing van duizenden inheemse inwoners en hun gemeenschappen, een nationale schuld die geen moratorium verdraagt.’

Gewelddadige conflicten

Bovendien leidde het offensief tegen de inheemse grondrechten ook deze eeuw nog tot gewelddadige conflicten. Van 2003 tot 2015 werden 891 inheemse inwoners vermoord, gemiddeld 68 per jaar, stelt het jongste rapport van de katholieke Inheemse Missieraad. De laatste jaren piekte het geweld, met 137 moorden in 2014 en 138 in 2015.

De parlementsleden willen ook de Funai kortwieken. De middelen van deze overheidsinstantie verminderen voortdurend, waardoor ze het steeds moeilijker krijgt om antropologische studies uit te voeren en gebieden precies af te bakenen.

Nog andere gevaren voor de inheemse bevolking zijn de vrijmaking van de mijnbouwsector en de bouw van wegen, waterkrachtcentrales en hoogspanningsleidingen door inheems gebied, zegt Marcio Santilli van ISA, een organisatie die gespecialiseerd is in inheemse rechten.

Alles is toegestaan

‘De situatie is absurd’, zegt Santilli. ‘Door de zwakte van de president, die van corruptie beschuldigd wordt en in opiniepeilingen slechts de steun van 5 procent van de bevolking heeft, is nu alles toegestaan.’

De parlementsleden die het platteland vertegenwoordigen, hebben een onevenredig grote invloed, zegt Santilli. Door het kiessysteem hebben kleinere deelstaten in het binnenland een grotere parlementaire vertegenwoordiging.

De verzwakte Temer geeft hen ‘subsidies, overheidsfuncties en gunstige maatregelen, de prijs om zichzelf te redden’, zegt Antonio Queiroz, directeur van het Intersyndicale Departement voor Parlementair Advies. ‘Maar wanneer het geld op is, zal het een en al chaos zijn.’

9 augustus is het de Internationale Dag van de Inheemse Volken.