Braziliaanse rechtbank erkent klimaatakkoord van Parijs als mensenrechtenverdrag

Het Braziliaanse Hooggerechtshof erkent het klimaatfonds als het belangrijkste beschikbare instrument om de uitstoot van Brazilië te verminderen. Het fonds niet gebruiken is daarom een ​​schending van de grondwet, zeggen de rechters

Leandro Ciuffo / Flickr (CC BY 2.0)

‘Verdragen over het milieurecht zijn een soort mensenrechtenverdrag en genieten een ​​supranationale status. Er is daarom geen rechtsgeldige mogelijkheid om de klimaatverandering zomaar achterwege te laten’, luidt de uitspraak.

Het is het hoogtepunt van een rechtszaak die twee jaar geleden tegen de Braziliaanse federale regering was aangespannen door vier politieke partijen: de Arbeiderspartij, de Socialistische Vrijheidspartij, de Braziliaanse Socialistische Partij en het Netwerk voor Duurzaamheid.

Ze wezen erop dat het Klimaatfonds (Fundo Clima) dat in 2009 werd opgericht als onderdeel van het nationale klimaatbeleidsplan van Brazilië in 2019 niet werkte. Er werden geen jaarplannen opgesteld en er was geen geld uitgekeerd ter ondersteuning van projecten die de klimaatverandering tegengaan.

‘Het fonds niet gebruiken is “nalatigheid” en een ​​schending van de grondwet’.

De rechtbank hield in september 2020 een openbare hoorzitting waaraan wetenschappers, academici en vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld en inheemse groepen deelnamen.

In het vonnis, bekrachtigd door tien van de elf voorzittende rechters, wees rechter Luís Roberto Barroso op de enorme toename van ontbossing in het Braziliaanse Amazonegebied in 2021 – een probleem dat geen tekenen van vertraging vertoont. Brazilië is ‘s werelds vijfde grootste uitstoter van CO2 en ontbossing is de grootste bron van die uitstoot.

Nalatigheid

Het Hooggerechtshof erkent het klimaatfonds als het belangrijkste beschikbare instrument om de uitstoot van Brazilië te verminderen. Het fonds niet gebruiken is daarom ‘nalatigheid’ en een ​​schending van de grondwet, aangezien die de staat verplicht om het milieu te beschermen voor huidige en toekomstige generaties.

In het vonnis wordt opgemerkt dat de regering ‘haastig’ enkele van de activiteiten van het klimaatfonds heeft hervat nadat de aanklacht was ingediend, maar niet alle. Het beveelt de staat om het fonds naar behoren te reactiveren, jaarplannen op te stellen en middelen toe te wijzen aan projecten. De Braziliaanse regering werd gecontacteerd voor commentaar.

Klimaatzaken

Brazilië is een van de landen waar klimaatgeschillen steeds vaker voor een rechtbank worden beslecht, net als in de VS, Australië en Europa. Maar dit was de eerste zaak die het Hooggerechtshof van het land bereikte.

Sinds de verkiezing van Jair Bolsonaro tot president is de internationale financiering voor bosbehoud afgenomen.

De rechtbank moet zich nog uitspreken over minstens twee andere klimaatrechtszaken. Men pleit voor een goede uitvoering van het actieplan voor preventie en bestrijding van ontbossing in de Amazone. Dat is een pakket maatregelen en financiële richtlijnen dat in 2004 door de federale overheid is overeengekomen om de ontbossing en degradatie in het Amazonegebied tegen te gaan.

Een andere zaak stelt het onvermogen van de regering aan de kaak om het Amazonefonds, een initiatief voor bosbehoud dat in 2008 werd opgericht, naar behoren te beheren. Sinds de verkiezing van Jair Bolsonaro tot president is de internationale financiering ervoor afgenomen.

Deze zaken zijn allemaal aanhangig gemaakt door politieke partijen, omdat dit de enige manier is waarop beschuldigingen van schendingen van de grondrechten rechtstreeks bij het Hooggerechtshof kunnen worden behandeld.

Grote implicaties

Caio Borges, expert in klimaatrecht bij het Instituto Clima e Sociedade (iCS) in Brazilië, legt uit dat het vonnis van de rechtbank - dat het Parijsakkoord een mensenrechtenverdrag is - het akkoord een juridische status geeft dat het nationale recht overstijgt. ‘Dus in toekomstige gevallen, als er een betwisting is van een beleid of een wet met betrekking tot de Overeenkomst van Parijs, dan zullen de rechtbanken dit concept toepassen. De regering zal dan moeten aantonen dat het beleid er niet in strijd mee is.’

In dezelfde week als het besluit van het Amerikaanse Hooggerechtshof om de bevoegdheid te belemmeren van het Amerikaans Milieuagentschap om de CO2-uitstoot te reguleren, zou de Braziliaanse uitspraak ook gevolgen kunnen hebben over de grenzen heen.

Borges merkte op dat mensenrechtenorganisaties niet tevreden waren met de definitieve tekst van het Klimaatakkoord van Parijs, waarin expliciete vermelding van mensenrechten naar de marge werd verwezen. ‘Nu een grondwettelijk hof het klimaatakkoord erkent als een mensenrechtenverdrag, kan dat een wereldwijde beweging ontketenen om rechtbanken ertoe aan te zetten dat voorbeeld te volgen.’

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner Climate Home News