Braziliaanse rechters bevestigen verbod op X na aanslepende ruzie met Elon Musk

In het grootste land van Latijns-Amerika is berichtendienst X van Elon Musk sinds vrijdag officieel in de ban. Met zo’n 22 miljoen gebruikers staat Brazilië in de top vijf van landen waar het voormalige Twitter het meest gebruikt wordt. Maar nu staat X er op zwart, nadat het bedrijf uit San Francisco had geweigerd gevolg te geven aan rechterlijke bevelen rond desinformatie.

De aanslepende vete tussen de rijkste man ter wereld en de Braziliaanse opperrechter Alexandre de Moraes gaat terug tot april. Toen verordonneerde de rechter de schorsing van tientallen X-accounts wegens de verspreiding van desinformatie, nepnieuws en complottheorieën. Sinds de couppoging door de uiterst-rechtse oud-president Jair Bolsonaro en zijn medestanders in 2023 treedt De Moraes op als waakhond van sociale media.

Volgens de Moraes is X een ‘wetteloos niemandsland’ geworden van ‘extremistische en haatdragende berichten’.

Musk deed het verzoek echter van de hand als ‘censuur’ van conservatieve stemmen. In plaats van gehoor te geven aan het bevel liet hij eerder geschorste accounts terugkeren op zijn platform.

Hoofdkwartier

Op 17 augustus besloot Musk het kantoor van X in Brazilië te sluiten nadat de Moraes ermee had gedreigd zijn vertegenwoordiger te laten arresteren. X bleef ondertussen toegankelijk, maar volgens de wet moeten buitenlandse bedrijven wettelijk vertegenwoordigd zijn om in Brazilië te kunnen opereren en zo nodig gevolg te geven aan rechterlijke beslissingen. Ook een bevel om opnieuw een vertegenwoordiger aan te stellen weigerde Musk. Maandag werd de beslissing van de Moraes om X offline te halen unaniem bekrachtigd door een panel mederechters.

Volgens de Moraes is X een ‘wetteloos niemandsland’ geworden van ‘extremistische en haatdragende berichten’. Musk toont zich bovendien ‘een ware bovennationale entiteit’ die lak heeft aan plaatselijke wetten.

Fabio de Sa e Silva, hoogleraar Braziliaanse studies aan de Universiteit van Oklahoma, noemt zijn beslissing ‘een drastische maatregel, maar gegrond en bovendien onvermijdelijk, rekening houdend met Musks complete minachting voor de Braziliaanse wet. Het staat bedrijven vrij om beslissingen aan te vechten voor de rechter, maar ze kunnen zich niet zomaar aan de rechtsstaat onttrekken.’

De rechter wil in aanloop naar de gemeentelijke verkiezingen van volgend jaar voorkomen dat ‘extremistische populistische’ stemmen de bovenhand krijgen op sociale media. Bevelen om desinformatie uit de lucht te halen zijn inmiddels gebruikelijk tijdens kiescampagnes in Brazilië, maar de autoriteiten hebben wel een aanspreekpunt bij bedrijven nodig om bevelen te overhandigen.

Censuur

De aanpak van de Moraes maakt hem populair onder linkse Brazilianen, die zijn acties tegen uiterst rechtse opiniemakers en zelf parlementsleden - veelal bolsonaristas - toejuichen. Toch roept de harde lijn van de Moraes ook vragen op: beschermt hij de democratie of gaat hij te ver en censureert hij politieke oppositie?

Aanvankelijk voorzag de rechter een boete van omgerekend 8.000 euro voor wie toch bleef tweeten via een zogeheten virtueel privénetwerk (VPN), dat toelaat de blokkade te omzeilen. Ook eiste De Moraes van Apple en Google om geen VPN’s meer aan te bieden in hun appstores.

Daar hadden zelfs medestanders forse kritiek op. ‘Dat is volkomen autoritair en er is geen juridische grond die het toelaat’, zei de prominente jurist Thiago Amparo. Op die eis kwam de Moraes snel terug en ook de boetes worden niet toegepast.

Lula

Musk noemde de Moraes op zijn eigen platform de voorbije maanden een ‘tiran’ en ‘niet verkozen pseudorechter’. De linkse president Luiz Inácio Lula da Silva kreeg van de techondernemer het etiket ‘schoothond’ van de rechter opgeplakt. Net als doorsnee Brazilianen vindt ook Lula dat Musk de Braziliaanse soevereiniteit met de voeten treedt. ‘Alleen omdat die kerel veel geld heeft, betekent dat niet dat hij ons zonder respect kan behandelen. Wie denkt hij wel dat hij is?’, zei hij in een interview.

Nadat eerst adverteerders X de rug toekeerden ligt Musk ook met de Europese Commissie overhoop om het gebrek aan moderatoren en de verspreiding van haatdragende berichten op zijn platform.