‘Catastrofaal moreel falen’ dreigt voor COVID-19-vaccinatie, zegt WHO

WHO-directeur Tedros Adhanom Ghebreyesus bekritiseerde de rijke landen en farmaceutische bedrijven omdat ze bilaterale afspraken maken en COVAX, dat een eerlijke verdeling van vaccins moet regelen, passeren.

UN Photo / Elma Okic / Flickr (CC BY-NC-ND 2.0)

Terwijl rijke landen grote hoeveelheden vaccins opkopen, zijn in een van de armste landen slechts 25 doses van het COVID-19-vaccin toegediend. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) spreekt van een ‘catastrofaal moreel falen’.

WHO-directeur Tedros Adhanom Ghebreyesus sprak eerder deze week zijn twijfel uit over de capaciteit van het Covax-initiatief, dat alle landen eerlijke toegang wil geven tot de benodigde vaccins tegen het coronavirus. Hij constateerde dat rijke landen hun eigen afspraken maken met fabrikanten van de vaccins.

‘Geen 25 miljoen vaccins, geen 25.000, maar 25.’

De waarschuwing komt op het moment dat het virus opnieuw meer mensen besmet wereldwijd, met 94 miljoen bevestigde gevallen en 2,03 miljoen sterfgevallen wereldwijd, volgens cijfers van de WHO.

De WHO-directeur deed zijn uitspraken bij het begin van een vergadering die de hele week duurt. ‘Er zijn nu meer dan 39 miljoen vaccins toegediend in minstens 49 rijke landen. In een van de armste landen zijn slechts 25 doses toegediend. Niet 25 miljoen, niet 25.000, maar slechts 25’. Een woordvoerder zei later dat het om Guinee, in West-Afrika, ging.

Risicogroepen eerst

Tedros noemde de ontwikkeling en goedkeuring van effectieve vaccins in minder dan een jaar tijd ‘een geweldige wetenschappelijke prestatie‘. Maar hij waarschuwde dat de vaccins ‘een nieuwe steen in de muur van ongelijkheid tussen de haves and have-nots’ kunnen worden.

‘Het is niet goed dat jongere, gezondere volwassenen in rijke landen eerder gevaccineerd worden dan oudere mensen en gezondheidswerkers in armere landen.’

De WHO-directeur zei dat de komst van nieuwe COVID-19-varianten, zoals de nieuwe stammen die werden aangetroffen in Brazilië en Zuid-Afrika, een eerlijke uitrol van vaccinatieprogramma’s des te belangrijker maken.

‘Er zullen genoeg vaccins zijn voor iedereen’, zei hij tijdens de virtuele vergadering vanuit het WHO-hoofdkantoor in Genève in Zwitserland.

Maar landen moeten samenwerken en prioriteit geven aan mensen die het meest risico lopen, zei hij. ‘Het is niet goed dat jongere, gezondere volwassenen in rijke landen eerder gevaccineerd worden dan oudere mensen en gezondheidswerkers in armere landen.’

Meer winst voor farmabedrijven

Een woordvoerder van de vaccin-alliantie Gavi, die Covax mee leidt, zegt dat de Covax-faciliteit “op schema” ligt met het veiligstellen van twee miljard doses vaccins in 2021. ‘Het grootste deel van deze vaccins zal geleverd worden in de tweede helft van het jaar, maar we gaan er toch van uit dat we elk deelnemend land in de eerste helft van 2021 kunnen voorzien van de eerste tranche. Dat is genoeg om ongeveer drie procent van de bevolking in te enten.’

‘Dit proces kan al beginnen in februari, afhankelijk van het moment waarop instanties vaccins goedkeuren en van de vraag of gezondheidssystemen en nationale regelgeving er klaar voor zijn in de betreffende landen.’

De bilaterale afspraken tussen rijke landen kunnen ‘Covax-leveringen vertragen en precies de situatie creëren die Covax had moeten voorkomen’.

Tedros bekritiseerde de rijke landen en farmaceutische bedrijven omdat ze bilaterale afspraken maken en op die manier Covax passeren, dat een eerlijke verdeling van vaccins moet regelen. Vorig jaar werden er 44 van dergelijke deals getekend, en dit jaar al minstens 12. De meeste fabrikanten werken toe naar snelle goedkeuring in rijke landen, waar ze het meest winst kunnen maken, in plaats van de benodigde data voor goedkeuring aan de WHO te verstrekken, zei Tedros.

‘Dit kan Covax-leveringen vertragen en precies de situatie creëren die Covax had moeten voorkomen, met hamstergedrag, een chaotische markt, een ongecoördineerd antwoord en verdergaande sociale en economische ontwrichting.’

Verkeerde insteek

Sinds 1 januari overlijden er wereldwijd gemiddeld 12.500 mensen per dag aan COVID-19 en worden er 682.000 nieuwe besmettingen geregistreerd, zo blijkt uit een rapport dat dinsdag is gepubliceerd door het Independent Panel for Pandemic Preparedness and Response van de WHO. De auteurs van dat rapport maken zich ‘ernstig zorgen’ over het stijgende aantal besmettingen en doden en over het vooruitzicht van een ongelijke uitrol van vaccins wereldwijd.

Medevoorzitster Ellen Johnson Sirleaf, de voormalige presidente van Liberia, zei dat het panel de wetenschappers dankbaar is voor de ontwikkeling van een vaccin in recordtijd. ‘Maar we betreuren dat bij de uitrol van vaccins rijke landen worden bevoordeeld.’

‘In een wereld waarin rijke landen universele dekking bereiken, terwijl arme landen naar verwachting in de nabije toekomst slechts 20 procent moeten accepteren, heeft een verkeerde insteek. Zowel wat betreft rechtvaardigheid als beheersing van de pandemie. Deze mislukking moet worden verholpen.’

Verenigde Arabische Emiraten

Volgens ourworldindata.org, een initiatief van de Universiteit van Oxford en partnerorganisaties die gegevens verzamelen over de pandemie, is de vaccinatiegraad momenteel het hoogst in de Verenigde Arabische Emiraten, met 1,16 doses per 100 inwoners.

Daarna volgen Israël (1,11 doses), Bahrein (0,42) en het Verenigd Koninkrijk (0,39) en de VS (0,24). Brazilië dient de minste vaccins toe van alle landen met beschikbare data: 0,01 per 100 inwoners. Over lage-inkomenslanden waren geen gegevens beschikbaar.

Jeremy Farrar, directeur van het Britse goede doel Wellcome, zei dat Tedros de vinger op de zere plek heeft gelegd. Op Twitter waarschuwde hij dat zolang de pandemie niet overal gestopt is, er nieuwe varianten kunnen komen waar vaccins niet tegen beschermen.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner SciDev.net