COP27 in Egypte: spoedcursus klimaatjargon

Openingsceremonie van de COP27 in het Egyptische Sharm-El-Sheik.

Rory Arnold / No 10 Downing Street (CC BY-NC-ND 2.0)

De internationale gemeenschap is neergestreken in het Egyptische Sharm-El-Sheikh voor de klimaattop COP27. Zo’n top heeft een heel eigen jargon, van “loss and damage” tot “mitigation” en “INDC’s”. We zetten enkele van de belangrijkste termen op een rijtje.

Adaptation (adaptatie)

In de strijd tegen de klimaatverandering gaat de meeste aandacht doorgaans naar de beperking (mitigation) van de opwarming: minder uitstoten. Maar nu de gevolgen zich steeds meer laten voelen, is er ook meer aandacht voor maatregelen om de samenleving aan te passen aan de impact die al onvermijdelijk is geworden: adaptation. Denk maar aan dijken tegen de stijgende zeespiegel, meer groen om steden af te koelen, of het kweken landbouwgewassen die beter bestand zijn tegen droogte.

COP

COP, of Conference of the Parties, is de officiële VN-afkorting voor een internationale conferentie. De afkorting wordt gevolgd door de editie: COP1, de allereerste klimaattop, vond plaats in de Berlijn in 1995, de historische klimaattop in Parijs in 2015 was COP21, en de huidige top in Egypte is COP27.

Emissiehandel

Een emissiehandel, ook koolstofmarkt genoemd, is een systeem waarbij landen en bedrijven bepaalde uitstootrechten toegewezen krijgen en daar vervolgens handel mee kunnen drijven. Een land of bedrijf dat minder uitstoot dan toegelaten, kan de extra rechten verkopen aan een andere speler die meer uitstoot dan toegelaten. Het bekendste voorbeeld is het Europese ETS of Emissions Trading Scheme.

Emissions gap

De ‘uitstootkloof’ is verschil tussen wat nodig is aan klimaatactie en wat tot nu toe is beloofd door de regeringen. Die kloof blijft erg breed: bij het huidige beleid stevent de planeet af op een opwarming met 2,8 graden Celsius tegen het einde van deze eeuw, stelt het VN-milieuagentschap UNEP. Als alle landen hun huidige klimaatbeloften zouden uitvoeren, blijft dat 2,4 tot 2,6 graden Celsius, ruim boven de doelstellingen van 1,5 en 2 graden die zijn afgesproken in Parijs.

INDC’s

INDC staat voor Intended Nationally Determined Contributions. Het is een dure term voor de klimaatbeloften van een land: de plannen die het indient bij de VN om zijn uitstoot van broeikasgassen te verminderen.

IPCC

Het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) is een panel van honderden gerenommeerde klimaatwetenschappers die de wetenschappelijke basis voor de onderhandelingen leveren. De lijvige rapporten over de oorzaken en gevolgen van de klimaatverandering gelden als synthese van de meest recente wetenschappelijke kennis en vormen zo het referentiemateriaal voor de onderhandelaars.

Klimaatakkoord van Parijs

Het klimaatakkoord van Parijs uit 2015 vormt het fundament voor alle volgende toppen. In Parijs kwamen 195 landen in een historisch, bindend klimaatakkoord overeen om de gemiddelde temperatuurstijging op aarde onder de 2 graden Celsius te houden, en te streven naar 1,5 graad om de ergste gevolgen te vermijden.

Het akkoord verplicht de deelnemende landen om plannen in te dienen voor nationaal klimaatbeleid en om over de uitvoering daarvan te rapporteren. Rijke landen gingen akkoord om armere te steunen om hun klimaatdoelstellingen te halen, met een fonds van 100 miljard dollar. De doelstellingen opgenomen in die nationale klimaatplannen zijn echter niet bindend, net als de bijdragen aan het klimaatfonds.

Klimaatfinanciering

Op de klimaattop in Kopenhagen in 2009 werd ontwikkelingslanden steun beloofd van minstens 100 miljard dollar per jaar in klimaatfinanciering om ze te helpen hun uitstoot terug te dringen en zich te wapenen tegen de effecten van extreem weer.

Dertien jaar later is die belofte nog niet ingelost, tot frustratie van veel ontwikkelingslanden. Ten vroegste volgende jaar zou de doelstelling van 100 miljard dollar gehaald worden. Bovendien gaat het vaak om leningen, die de armste landen vooral met een grotere schuldenberg opzadelen.

Loss and damage

Loss and damage, de schade en de verliezen die landen lijden als gevolg van de klimaatverandering, is een bijzonder heet hangijzer op elke klimaattop, maar zo mogelijk nog meer in Sharm-el-Sheikh. Alles draait om de vraag wie voor die schade moet opdraaien.

Arme landen hebben historisch het minst bijgedragen aan de klimaatverandering, maar lijden vaak wel het zwaarst onder de gevolgen ervan. Rijke landen staan op de rem, omdat ze vrezen voor aansprakelijkheid.

Methaan

CO2 speelt meestal de hoofdrol in het klimaatdebat, maar ook methaan (CH4) krijgt steeds meer aandacht. Methaan verdwijnt weliswaar sneller dan CO2 uit de atmosfeer, maar is in tussentijd wel tot 23 keer krachtiger als broeikasgas. Steeds meer studies wijzen op een grote methaanduitstoot uit veeteelt, gaswinning en smeltende permafrost.

Mitigation

Mitigation (beperking) is de omvattende term voor pogingen om de klimaatverandering zo veel mogelijk af te remmen, bijvoorbeeld door de uitstoot van broeikasgassen te verminderen of door broeikasgassen uit de atmosfeer te verwijderen. De term wordt vaak tegenover adaptation (aanpassing) geplaatst: inspanningen om de wereld voor te bereiden op de reeds onvermijdelijke klimaatverandering.

Negatieve emissies

De uitstoot van broeikasgassen in de atmosfeer noemen we positieve emissies. Om de klimaatverandering te stoppen moet die uitstoot niet alleen zo snel mogelijk naar beneden, maar kunnen we ook proberen om broeikasgassen uit de atmosfeer te halen: negatieve emissies. Dat kan met technologie, maar ook gewoon door bossen aan te planten of veengebieden te herstellen.

Net zero (netto nul)

Net zero is een concept waarbij de uitstoot zo sterk mogelijk wordt verminderd. Uitstoot die niet of erg moeilijk te schrappen is, wordt vervolgens gecompenseerd met bijvoorbeeld nieuw bos, zodat de rekensom op netto nul uitkomt. Het concept is controversieel: volgens tegenstanders biedt het regeringen en bedrijven een ontsnappingsroute om eerder uitstoot te compenseren dan echt inspanningen te doen om die te verminderen.

Runaway Climate Change

Runaway climate change is een klimaatverandering die op hol slaat en niet meer te stoppen is, ook al zou alle uitstoot stoppen. Sneeuwbaleffecten (feedback loops) spelen daarin een grote rol. Zo krimpt het poolijs, waardoor minder zonlicht weerkaatst wordt, het donkere water sneller opwarmt en het overblijvende ijs dus nog sneller krimpt.

Een ander voorbeeld is de smeltende permafrost, die veel methaan vrijgeeft en zo de klimaatverandering weer aanzwengelt. De 2 graden-doelstelling is een belangrijke voorwaarde om een dergelijke ‘op hol geslagen klimaatverandering’ te vermijden.

UNFCCC

Het UNFCCC of United Nations Framework Convention on Climate Change is het internationale verdrag uit 1992 waarin de internationale gemeenschap zich voor het eerst voornam om een gevaarlijke menselijke invloed op het klimaat te vermijden. Het verdrag zelf bevat geen bindende doelstellingen, maar vormde wel de basis voor latere akkoorden zoals het bekende Kyoto-protocol. Het secretariaat, gevestigd in het Duitse Bonn, organiseert de klimaatconferenties.