Crisis in Brazilië is er vooral een van de industrie

De Braziliaanse economie bevindt zich in een recessie, en die is zwaarder dan vorige recessies. Maar de economie evolueert in cycli: na een of twee jaar komt het land de recessie wel te boven, zeggen experten.

Voor de industrie ziet het er minder goed uit. Al twee jaar daalt de productie, en de trend wordt alleen maar erger, zonder uitzicht op een ommezwaai. In november lag de productie 12,4 procent lager dan in november 2014.

Een vergelijking over een langere periode, van januari tot november, leert dat de productie vorig jaar 8,1 procent lager lag dan in 2014. Voor de verwerkende industrie, die de meeste banen creëert, bedroeg de daling zelf 9,7 procent.

Achteruitgang al jaren bezig

De achteruitgang van de Braziliaanse industrie is al jaren aan de gang. Maar de negatieve cijfers werden altijd verbloemd door de ontginningsindustrie. De winning van mineralen en olie fungeerde als buffer voor de daling van de verwerkende industrie, zegt econoom Rafael Cagnin van het Onderzoeksinstituut voor Industriële Ontwikkeling (IEDI).

Maar de buffer verdween toen in 2014 de internationale prijzen voor grondstoffen in elkaar klapten. Bovendien vertraagde de economische groei.

In november kreeg de ontginningsindustrie nog een bijkomende klap met de dambreuk bij mijnbouwbedrijf Samarco. Dat leidde tot een zware milieuramp, waarbij giftig afval in de rivier Doce terechtkwam.

Auto’s en huishoudtoestellen

‘Maar de kern van de sector, zoals de kapitaalgoederen en de duurzame consumptiegoederen, zitten inderdaad in een acute crisis,’ zegt Cagnin.

In de eerste elf maanden van 2015 daalde de productie van machines en productieapparatuur met 25,1 procent ten opzichte van dezelfde periode in 2014. Die van duurzame consumptiegoederen viel 18,3 procent terug, vooral de productie van auto’s en elektrische huishoudtoestellen kreeg flinke klappen.

In sommige takken gaat het om meer dan een vertraging. De productie van machines voor de (mijn)bouwsector noteerde een recorddaling van 57,8 procent, zegt Sobratema, de Braziliaanse vereniging voor bouw- en mijnbouwtechnologie.

Massale ontslagen

Bovenop de recessie, de werkloosheid en de inflatie kwam het enorme corruptieschandaal rond staatsoliebedrijf Petrobras. Daarin zijn de belangrijkste Braziliaanse bouwbedrijven betrokken. Sommige bestuurders zitten al achter de tralies.

De activering van de bouwsector kan een stagnerende economie vaak vlot trekken maar in Brazilië is dat momenteel niet het geval. Integendeel zelfs, door de massale ontslagen – 514.000 mensen in 2015 – duwt de bouwsector de economie nog dieper in de problemen.

Devaluatie van de real

De devaluatie van de Braziliaanse munt kan de deur naar economisch herstel openen. De real verloor vorig jaar 46 procent van zijn waarde ten opzichte van de Amerikaanse dollar.

Dat herstelt het concurrentievermogen van de Braziliaanse industrie, vergroot het exportpotentieel en opent markten. “Maar dat zijn alleen maar potentiële gevolgen”, waarschuwt Cagnin.

De gunstige effecten van de devaluatie “kosten veel tijd”. Er zijn inspanningen nodig om ‘oude klanten op te zoeken, opnieuw over contracten te onderhandelen, het aanbod uit te breiden. Veel bedrijven hebben de internationale markt verlaten, verloren daardoor kopers en moeten nu opnieuw contact aanknopen, hun producten tonen. Dat vereist allemaal financiële middelen, reizen, overzeese kantoren, meer personeel voor de export.’

De gedevalueerde real is ook goed om de binnenlandse markt te heroveren, zegt Cagnin. ‘Dat is door zijn omvang de belangrijkste markt in Brazilië. Export is alleen maar een alternatief.’

Gedollariseerde kosten

‘Bovendien is de internationale markt niet interessant: de buitenlandse handel groeit minder sterk dan het bruto binnenlands product, in tegenstelling tot in het verleden, en daardoor neemt de concurrentie toe’, aldus Cagnin.

‘De onzekerheid over China wordt groter. Dat land stelt zich steeds agressiever op om meer te kunnen verkopen, met inbegrip van een devaluatie van hun munt.’

Bijkomende hindernissen voor de Braziliaanse export van industriële producten zijn de instabiliteit van het Amerikaanse herstel en de stagnatie van andere rijke markten.

Tegelijk verhoogt de devaluatie de kosten, zegt Cagnin. De overwaardering van de real heeft de laatste twintig jaar ‘de Braziliaanse bedrijven gestimuleerd om binnenlandse grondstoffen te vervangen door ingevoerde. Ze hebben een deel van hun kosten dus gedollariseerd. Nu, met de gedevalueerde real, stijgen die kosten.’

Epicentrum van de crisis

‘Op lange termijn is de devaluatie positief, maar op de korte termijn plaatst ze de Braziliaanse industrie voor tal van uitdagingen. Ze moet haar strategie herzien, indien mogelijk haar import vervangen, en tegelijk produceren met dezelfde kwaliteit als van wat ingevoerd wordt.’

De geaccumuleerde verliezen van de industrie zijn “het epicentrum van de economische crisis” in Brazilië, zegt het IEDI, een instituut dat in 1989 is opgericht door ondernemers in São Paulo, de meest geïndustrialiseerde deelstaat in Brazilië.

De overwaardering van de real, die in 1994 permanent werd, stimuleerde de import en verplichtte Braziliaanse bedrijven hun prijzen te verlagen. Dat maakte een einde aan decennia van enorme inflatie, die de groei van de Braziliaanse economie belemmerde en de ongelijkheid deed toenemen. Maar voor de verwerkte industrie zijn de gevolgen zwaar.

Te weinig innovatie

Het gebrek aan concurrentiekracht van de Braziliaanse industrie is echter niet alleen aan monetair beleid toe te schrijven. Experten zijn het erover eens dat er te weinig technologische innovatie en scholing is. Bovendien is de infrastructuur precair en het fiscaal systeem ingewikkeld.

De huidige crisis lijkt niet alleen op een neerwaartse cyclus te wijzen, maar op de noodzaak om de economische ontwikkeling van Brazilië helemaal te herzien.