Nieuws

De Sovjeterfenis in beeld: de vijf stannen

Gie Goris

22 december 2011

Oezbekistan, Tadzjikistan, Kirgizstan, Kazachstan en Turkmenistan werden in 1991 onverwacht en eerder tegen hun zin onafhankelijk. De hele economie was gericht op de behoeften van de macht in Moskou, zoals het een koloniale situatie betaamt. Gie Goris bezocht de Centraal-Aziatische landen meerdere keren sindsdien.

Centraal-Azië was voor de Russische tsaren het gedroomde gebied om aan koloniale expansie te doen, aangezien het geografisch aansloot bij het Russische kerngebied. De annexatie van de onduidelijk begrensde khanaten en emiraten werd verdergezet onder het revolutionaire Sovjetbestuur na 1917. De grenzen van de republieken die na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 ontstonden, werden bepaald onder Stalin. Die gaf de nieuw gedefinieerde gebieden wel de namen van etnische meerderheden zoals Oezbeken, Tadzjieken of Kirgiezen, maar zorgde ervoor dat elke natie voldoende grote etnische minderheden huisvestte, zodat het nationalisme geen bedreiging zou gaan vormen voor de controle vanuit Moskou.

De overgang naar een post-communistische staatsvorm verloopt moeizaam in Centraal-Azië. Overal bleven de machthebbers van voor 1991 aan de macht. In Turkmenistan ontwikkelde het autoritaire staatsgezag zich tot een bizarre vorm van personencultus onder de eerste president, maar ook in Oezbekistan, Tadzjikistan, Kazachstan en Kirgizstan bleef de macht geconcentreerd in de handen van een kleine kring –vaak familie- machthebbers.

In Tadzjikistan werd ni de jaren negentig een bloedige burgeroorlog uitgevochten tussen de post-communistische machthebbers en islamistische oppositiepartijen. In Kirgizstan vond in 2009 een opstand plaats die een pro-westerse presidente aan de macht bracht. In Oezbekistan werd het islamisme de uitvlucht voor president Karimov om elke oppositie meedogenloos te vervolgen. En in Kazachstan werden de enorme olie- en gasinkomsten ingezet om in Astana een nieuwe hoofdstad uit de toendra te stampen en om de bevolking te verleiden de feitelijke eenpartijstaat te laten aanvaarden. Kazachstan slaagde er dan ook in zich internationaal op te werpen als het alternatief machtscentrum voor het gediscrediteerde Oezbekistan. In 2010 was land zelfs voorzitter van de Organisatie voor Vrede en Samenwerking in Europa. Eind 2011 breken echter ook in Kazachstan straatprotesten uit.

De geopolitieke worsteling om invloed in post-1991 Centraal-Azië werd verder aangescherpt na 11 september 2001. De Verenigde Staten slaagden er in eerste instantie in om voor hun oorlog in Afghanistan militaire basissen te verwerven in Oezbekistan, Tadzjikistan en Kirgizstan. Gaandeweg herwon Rusland echter zijn greep op de regio. Op dit moment zijn de Amerikanen alleen nog militair aanwezig in Kirgizstan, en ook daar zou het contract voor de Manas vliegveld niet verlengd worden.

Moedige, menselijke en mondiale verhalen

De Sovjeterfenis in beeld: de vijf stannen