Is Trumps Deal of the Century de overlijdensakte voor Palestijnse staat?

© Raneen Sawafta / Reuters

Dinsdag 28 januari stelde de Amerikaanse president Trump zijn lang aangekondigde Deal of the Century voor. Zijn vredesplan, opgemaakt met slechts één van de twee betrokken partijen, zou een doorbraak moeten betekenen in de impasse in de Israëlische-Palestijnse vredesonderhandelingen. Trump bracht zijn plan met het nodige borstgeklop en liet de kans niet onbenut om te beklemtonen dat hij ‘niet werd verkozen om kleine dingen te doen of om bang te zijn van grote uitdagingen'. Het Amerikaanse-Israëlische 'stappenplan naar vrede' voor Israël en de Palestijnen dat hij voorstelt, moet duidelijk de kers op Trumps ultieme taart worden.

Eigenlijk is Trumps voorstel niet eens zo nieuw, reageert de Palestijnse mensenrechtenactivist Mahmoud AbuRahma, vanuit Brussel. AbuRahma maakt daarmee brandhout van de zelfvoldane houding van de Amerikaanse president.

‘Dit formaliseert de grondroof, de ontheemding, het verplaatsen, de degradatie en de vervolging van de Palestijnen’

‘Wat we nu voorgeschoteld krijgen, is niet per se de verdienste van de huidige Amerikaanse president, zegt AbuRahma. ‘Hij volgt eigenlijk de lijn die voorgaande Amerikaanse presidenten ook bewandelden. Het verschil is uiteraard zijn stijl, en het gegeven dat hij publiekelijk de kaart van Israël trekt en de Palestijnen uit het plan heeft gelaten. Trump consolideert en legitimeert de gevolgde politiek en het onrecht van de voorgaande decennia. In tegenspraak met het Internationaal Recht en bestaande VN-resoluties formaliseert dit zogenaamde vredesplan de grondroof, de ontheemding, het verplaatsen, de degradatie en de vervolging van de Palestijnen.’

En ook Willem Staes, Midden-Oostenexpert voor 11.11.11, noemt Trumps voorstel duidelijk ‘géén vredesvoorstel’. ‘Dit is een roadmap voor een permanente bezetting en een vrijbrief tot annexatie. Dit brengt op geen enkele manier vrede, economische ontwikkeling en gelijke rechten voor de Palestijnen dichterbij. Het is géén voorstel voor een tweestatenoplossing. Integendeel, het is een bestendiging van de huidige status quo waarbij illegale nederzettingen in de Palestijnse bezette gebieden de jure — en dus niet langer de facto — onderdeel worden van Israël.’

Staes verwijst naar het gegeven dat in het plan expliciet wordt verwezen naar de laatste speech (oktober 1995) van de toenmalige Israëlische premier Yitzhak Rabin. Daarbij stelde Rabin dat Israël, in opvolging van de Oslo-akkoorden die hij zelf mee onderhandelde, de Palestijnen hooguit ‘een entiteit die minder dan een staat betekent’, zou aanbieden. ‘Hier en in andere passages’, zegt Staes, ‘erkennen de opstellers van het plan expliciet dat er geen sprake kan zijn van een volwaardige tweestatenoplossing.’

Onbedoelde doorbraak

‘Eerlijk? Ik zie, net om die redenen, een streepje licht.’ Azar Dakwar, Palestijns burger van Israël, politicoloog en doctorandus aan de Brussels School of International Studies, bekijkt Trumps voorstel — verrassend — wel als een mogelijke doorbraak.

‘We weten nu waar het niet langer om gaat: het Palestijns zelfbeschikkingsrecht of een Palestijnse staat.’

‘De kaarten liggen eindelijk op de tafel: we weten nu waar het om gaat. Beter: we weten vooral waar het niet langer om gaat: het Palestijns zelfbeschikkingsrecht of een Palestijnse staat.’ Dat betekent, legt Dakwar uit, dat we eindelijk kunnen overschakelen op een nieuw politiek narratief, een dat is gebaseerd op de realiteit, en dat wegstapt van de politieke status quo waarin het Israëlisch-Palestijns conflict is opgesloten.

‘Decennialang, sinds de Palestijnse Verklaring van Onafhankelijkheid in 1988, heeft het narratief van “twee staten als oplossing” het debat en de weg naar een werkelijke oplossing gesaboteerd. Die overheersende focus op statelijkheid riskeerde abstractie te maken van de realiteit dat twee volkeren zich steeds verder in asymmetrische politieke relaties en structuren tot elkaar gingen verhouden.’

‘Toen de Palestijnen op de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in 2012 de status van “niet-statelijke actor” kregen, betekende dit misschien een psychologische en politieke overwinning. Dat was mooi, maar het veranderde helaas niets aan de feiten. Israël ging onverminderd door met de militaire bezetting, de kolonisatie, de etnische discriminatie in Israël en Palestina.

Als je weet dat meer dan 650.000 kolonisten in de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem leven,  tegenover de 150.000 aan het begin van het vredesproces, moet je toch afvragen wat de PLO (Palestijnse Bevrijdingsorganisatie, red.) zelf nog verstaat onder “een Palestijnse staat”? Welke redelijke voorwaarde voor een soevereine Palestijnse staat ziet een gedeeltelijk autonome autoriteit nog als er enkel verbrokkelde lapjes grond overblijven, opgedeeld in 227 kantons die bereikbaar zijn door militaire controleposten? Het is zo paradoxaal, want wat maakt een staat dan nog een staat?’

Azar Dakwar: ‘Welke redelijke voorwaarde voor een soevereine Palestijnse staat ziet een gedeeltelijk autonome autoriteit nog als er enkel verbrokkelde lapjes grond overblijven?’

Kaart uit het plan “Peace to Prosperity”

Ook Haaretz-journaliste Amira Hass haalde de paradoxen van de Palestijnse soevereiniteit al eerder aan. ‘De president van de Palestijnse Autoriteit, Mahmoud Abbas, ontvangt ambassadeurs en presidenten, in een sfeer van grote gewichtigheid maar hij moet wel toelating aan het Israëlisch leger vragen als hij de Palestijnse gebieden wil verlaten.’

Voor Dakwar is het duidelijk: de grammatica over het conflict moet anders. ‘Het herdenken, het herframen van het dominante discours over oplossingen is onvermijdelijk, zowel politiek als conceptueel.’

Een recept voor Apartheid

Mahmoud AbuRahma noemt Trumps voorstel een regelrecht vrijgeleide naar legale apartheid en segregatie. ‘De Israëlische president Netanyahu was heel duidelijk: de Israëlische soevereiniteit en de controle over Palestijnse gebieden, die gold als een “tijdelijke bezetting”, wordt permanent. De Palestijnen krijgen dus geen staat aangeboden maar een leven in segregatie.‘

‘De Israëlische soevereiniteit en de controle over Palestijnse gebieden, die gold als een “tijdelijke bezetting”, wordt permanent.’

Willem Staes wijst op de voorwaarde voor een Palestijnse “staat” die in het plan naar voor wordt geschoven: de Palestijnse erkenning van Israël als “Joodse Staat”. ‘Het is onduidelijk welke praktische en juridische gevolgen zo’n erkenning kan hebben voor de rechten van Palestijnen in Israël en in geannexeerd gebied. Israël heeft daar zelf nooit duidelijkheid over gegeven. Het concept van een homogene natiestaat die één bevolkingsgroep bevoordeelt boven een andere groep, is hoe dan ook erg problematisch.’

Wat die structurele segregatie en apartheid dan zou betekenen als je het dominante narratief van een tweestatenoplossing zou vervangen door een eenstaatsoplossing?

‘Natuurlijk is dat enorm problematisch als je vertrekt vanuit de huidige opstelling’, reageert Dakwar. ‘We moeten, in alle opzichten volle rechten krijgen als Palestijnen, en absolute gelijkheid tussen de verschillende machten. Er zijn inderdaad grote uitdagingen. Want wat doe je met de vluchtelingen buiten Israël en Palestina? Of hoe ga je om met de verschillende talen? Met verschillende religies? Met de politieke invulling zoals die vandaag bestaat bij zowel Israëli’s als Palestijnen? Dat zijn zeer complexe vraagstukken. Maar het is wel tijd om die aan te pakken, er is geen andere weg mogelijk. We zullen nieuwe formules moeten bedenken. En we zullen de gesprekken moeten voeren “in de buik van de walvis”.’

EU blaast warm en koud

Terwijl de VN Trumps plan verwerpen, steunen Arabische staten — zoals de Verenigde Arabische Emiraten, Saoedi-Arabië en Egypte — het plan, en ook uit Parijs en Londen klonk het dat Trumps plan minstens ‘interessant’ is.

‘Het is belangrijk dat de VN duidelijk blijven vasthouden aan relevante VN-resoluties.’

‘Het is belangrijk dat de VN duidelijk blijven vasthouden aan relevante VN-resoluties. Maar de Europese respons is tegenstrijdig’, zegt Willem Staes. ‘Trumps plan is een frontale aanval op de Europese uitgangspunten voor vrede: een tweestatenoplossing en respect voor internationaal recht, VN-resoluties en de internationaal erkende parameters. Maar dat weerhoudt sommige Europese landen er niet van om dit plan te verwelkomen en te beschouwen als een “opportuniteit” voor een hervatting van vredesgesprekken.’

Ook Mahmoud AbuRahma noemt de houding van Europa zeer frustrerend. ‘Het Palestijnse volk en het Palestijnse leiderschap –inclusief Hamas– hebben getekend voor een tweestatenoplossing, wat ook de Europese Unie en de VN nastreven. We hebben de laatste jaren, tot onze grote frustratie, de Europese houding tegenover een vredesakkoord tussen Israël en de Palestijnen voor onze ogen zien eroderen. We vragen ons af of Europa überhaupt nog in staat is om zijn doelstellingen en standpunt duidelijk te formuleren.’

Noorrovers (CC BY-SA 4.0)

Palestijnse onverzettelijkheid blijft

‘We zullen dit niet aanvaarden’, zegt AbuRahma, ‘simpelweg omdat het principieel onaanvaardbaar is en indruist tegen elke vorm van internationaal recht.’ De Palestijnen zullen zich niet gewonnen geven en geen onrechtvaardige realiteit aanvaarden, zegt hij. ‘Dat is het enige mogelijke antwoord. We moeten ons als Palestijns volk verenigen en de meest ethische vormen van verzet hanteren.’

‘We moeten niet op zoek naar vrienden, maar naar partners die rechtvaardigheid steunen.’

‘Laat er geen twijfel over bestaan dat, wat ook de uitkomst is, geen enkele Palestijn apartheid zal aanvaarden’, zegt ook Dakwar. Hij verwacht dat het conflict niet meteen zal ophouden, en dat bloedvergieten en verzet zullen blijven plaatsvinden.

Hebben de Palestijnen nog voldoende vrienden die hun verzet willen steunen? AbuRahma denkt van wel. ‘Maar eigenlijk doet die vraag er niet toe, net zomin als het gegeven dat we vrienden zouden verliezen. We moeten niet op zoek naar vrienden die de Palestijnen als volk steunen, maar naar partners die rechtvaardigheid steunen. Wat nu voorligt, is een roadmap voor apartheid. Is de wereld bereid om gelegaliseerde apartheid te aanvaarden?’