Documentaire “La Bestia Del Clima” toont (wan)hoop van klimaatvluchtelingen

Een gigantische karavaan van 5.000 klimaatvluchtelingen trekt richting de VS door de aanhoudende droogte.

Ecoprins/ Quinten Prinsen

200 miljoen. Zoveel klimaatvluchtelingen worden tegen 2050 verwacht. Sinds 2008 slaan jaarlijks gemiddeld 26,4 miljoen mensen op de vlucht door overstromingen, windstormen, aardbevingen of droogtes. Dat stelde het Internal Displacement Monitoring Centre (IDMC) vast, dat data verzamelt over interne vluchtelingenstromen, mensen die vluchten binnen de eigen landsgrenzen. Ook de Wereldbank merkt op dat het grootste deel van die klimaatvluchtelingen intern ontheemden zullen zijn.

Het probleem zal alleen maar toenemen, zo wordt geschat. Het IDMC wijst erop dat dit jaar al een record sneuvelde: in de eerste helft van 2019 vluchtten 7 miljoen mensen als gevolg van extreem weer. In haar laatste rapport bevestigt de organisatie dat extreme weeromstandigheden de nieuwe norm zullen worden.

Klimaatvluchteling is nog geen erkend statuut

IDMC is niet de enige organisatie die dergelijke alarmerende cijfers onder de aandacht brengt. Toch zijn exacte cijfers moeilijk te achterhalen. In vele gevallen is klimaat niet de enige of meest directe drijfveer om te vluchten. Ook politieke, sociale of economische factoren spelen vaak mee een rol, wat het vergaren van data moeilijker maakt.

Maar of mensen daadwerkelijk vluchten door het veranderende klimaat of niet, maakt wettelijk gezien nog niet uit. Klimaatverandering is nog geen erkende reden om te vluchten, waardoor klimaatvluchteling ook nog geen erkend statuut is.

El Niño

Centraal-Amerika wordt de laatste jaren sterk getroffen door klimaatverandering en wordt vaker geteisterd door orkanen, aardbevingen en droogte. Dat melden verscheidene organisaties, waaronder het Latin American and Caribbean Demographic Centre (CELADE) en The United Nations World Food Program.

Vooral de aanhoudende droogte is een boosdoener die voor heel wat wanhoop bij de plaatselijke bevolking zorgt. De regio wordt niet voor niets de Dry Corridor genoemd. Het is een verdroogde strook aan tropisch bos die van Mexico in het noorden tot Panama in het zuiden door Centraal-Amerika loopt.

El Niño heeft een negatieve invloed op de plaatselijke landbouw. De grond is vaak te dor om er graan te telen.

Ecoprins/ Quinten Prinsen

Sinds 2014 wordt die overheersende droogte nog eens versterkt door El Niño. Dat fenomeen zorgt voor de opwarming van het zeewater langs de evenaar in de oostelijke Stille Oceaan. Aan de evenaar leidt dit tot verhoogde temperaturen die zes maanden lang tot drie graden kunnen toenemen.

Het heeft vooral een negatief effect op agricultuur en tast de teelt van plaatselijke gewassen aan. Soms wordt die teelt door de droogte praktisch onmogelijk gemaakt. Het gebied cultiveert verscheidene graansoorten, waaronder maïs, bonen, rijst en koffie. Voor vele families is de landbouw van deze graansoorten een belangrijke vorm van inkomen, zowel op vlak van werk als levensonderhoud.

Sinds 2016 zouden ongeveer 3,5 miljoen mensen in Centraal-Amerika nood hebben aan humanitaire hulp.

Vooral Guatemala, Honduras en El Salvador lijden het meest onder die droogte. Voedselonzekerheid en armoede zorgen ervoor dat vele plaatselijke boeren zich genoodzaakt voelen op de vlucht te slaan, op zoek naar werk en inkomen. Volgens CELADE hebben sinds 2016 ongeveer 3,5 miljoen mensen nood aan humanitaire hulp.

Volgens het World Food Program vervijfvoudigde tussen 2010 en 2014 het aantal vluchtelingen richting de Verenigde Staten: van 50.000 naar 250.000 vluchtelingen. Rond 2016 steeg het zelfs tot meer dan 400.000 vluchtelingen. Geschat wordt dat ongeveer de helft daarvan door El Niño en de bijhorende voedselonzekerheid vluchtte.

La Bestia Del Clima

De broers Lennert en Quinten Prinsen brachten onder de naam Ecoprins die gigantische stroom aan klimaatvluchtelingen in beeld. Ze trokken naar de Dry Corridor om er de relatie tussen voedselonzekerheid en migratie bloot te leggen.

In 2016 waren er meer dan 400.000 vluchtelingen. De helft daarvan verlieten hun woonplaats door de aanhoudende droogte.

Ecoprins/ Quinten Prinsen

‘In 2016 werden we voor een vorig project aangehouden aan de grens tussen Mexico en de VS’, vertelt Quinten, die het camerawerk op zich kwam. ‘We brachten 6 dagen in een cel van 40 vierkante meter door met 35 Centraal-Amerikaanse en Afrikaanse migranten voor we terug naar België werden gedeporteerd. We ondervonden zo hoe het is om als migrant behandeld te worden in mensonwaardige omstandigheden.’

Die zijn moeilijk voor te stellen, vertellen de broers. ‘We zaten praktisch met de schouders tegen elkaar, zo weinig plaats was er. We deden er zelfs ons gevoeg’, vult Lennert Prinsen aan, die de productie bij Ecoprins op zich neemt. ‘We wisten dat vluchtelingen het moeilijk hebben, maar wij zagen en hoorden dingen waar westerlingen zelden mee te maken krijgen. We besloten dus om onze negatieve ervaring om te buigen naar iets positief.’

‘De titel verwijst naar het vernietigende, beestachtige effect dat het klimaat kan hebben op de zwakkeren in onze samenleving’

Ze trokken met de camera in de hand opnieuw richting Centraal-Amerika, op zoek naar mensen die klimaatsverandering aan den lijve ondervinden. Het eindresultaat is hun eerste documentaire La Bestia Del Clima. ‘De titel verwijst naar het vernietigende, beestachtige effect dat het klimaat kan hebben op mensen, vaak de zwakkeren in onze samenleving’, vertelt Lennert.

Hun vaste werkplek was Tapachula, een stad aan de grens van Guatemala en Mexico en een vaste stopplaats voor de honderdduizenden migranten uit Centraal-Amerika die er jaarlijks passeren. Allen proberen ze de VS te bereiken, om de armoede en voedselonzekerheid te ontvluchten die El Niño bracht.

De broers zagen de zogenaamde karavaan van vluchtelingen met eigen ogen. Lennert vertelt: ‘We waren zelf in Tapachula toen het gerucht luidde dat er een karavaan van 160 mensen vertrok uit Honduras. Het gerucht verspreidde zich, en zorgde ervoor dat de groep aandikte tot wel 5.000 migranten toen zij Tapachula passeerden.’

‘Het was overweldigend om die gigantische karavaan met eigen ogen te zien’, voegt Quinten eraan toe. ‘Het leek wel een wandelende stad.’

‘De karavaan leek wel een wandelende stad op zich’, vertelt Quinten Prinsen.

Ecoprins/ Quinten Prinsen

Toch zullen velen uit die gigantische karavaan hun eindbestemming nooit bereiken. Volgens CELADE keerden tussen 2017 en 2018 zo’n 164.000 vluchtelingen terug naar hun land. Er wordt ook over een stijging gesproken van het aantal mensen onderweg opgeven en terugkeren. Toch blijven voornamelijk jonge mensen zich aan de vlucht wagen.

‘Dat komt ook door de positieve en hoopvolle verhalen die ze te horen en te zien krijgen’, legt Quinten uit. ‘Er zijn mensen die Amerika bereiken en dan geld toesturen naar hun achtergebleven familie. Dat uit zich dan in grotere huizen, wat voor iedereen een teken is dat de vlucht lukte. Dat geeft hoop, vaak zonder het besef dat er tijdens die reis veel kan mislopen.’

Filmfestivals

Een jaar later is het documentaireproject van de broers klaar. Ze kozen voor een experimentelere aanpak. ‘We laten het verhaal voor zich spreken’, oppert Lennert. ‘Door de afwezigheid van een verduidelijkende voice-over is het aan de kijker om bij de beelden stil te staan en ze te verwerken.’

Die stijl drukt de kijker onmiddellijk op de harde realiteit van hoop en wanhoop, vertrekken en vastzitten. Het verhaal geeft de rode draad ook weer. Die begint bij de gevolgen van de klimaatveranderingen – de redenen waarom mensen vluchten – en eindigt bij het opgeven van die vlucht. Over mensen die vastzitten en nooit de Mexicaans-Amerikaanse grens bereiken.

Ondanks het moeilijke thema hopen de broers van Ecoprins toch een breder publiek te bereiken. De documentaire zal vertoond worden op verscheidene evenementen van 11.11.11. en Oxfam, en bij Vlaamse universiteiten en hogescholen. Nadien zal het ook online worden aangeboden.

Daarnaast hebben de broers ook grotere ambities. ‘Het is de bedoeling dat de documentaire getoond wordt op filmfestivals met een maatschappelijk karakter’, vertelt Lennert. ‘Ook gaan we proberen La Bestia Del Clima te distribueren in Centraal-Amerika. Daarvoor zetten we op dit moment de eerste stappen.’