Dode soldaat toont het nieuwe China de juiste weg

Vandaag is het precies 40 jaar geleden dat Mao Zedong kameraad Lei onsterfelijk verklaarde en de Chinezen ertoe aan zette te leren van Lei. De moedige soldaat, volgens Mao voor eeuwig de verpersoonlijking van de communistische deugden, werd geroemd om zijn gevoel voor zelfopoffering en medeleven. Dat zijn volgens de Chinese leiders karaktertrekken die in een kapitalistische samenleving maar al te vaak ontbreken.

Niet toevallig keurt het parlement deze week de nieuwste fase goed van de ruime bocht in de Chinese koers naar een vrijemarkteconomie. Het Nationaal Volkscongres spreekt zich formeel uit over de precieze samenstelling van de regeringsploeg. De afspraken die vorige herfst op het historische 16e partijcongres zijn gemaakt, worden bevestigd: Hu Jintao, sinds de herfst de voorzitter van de Communistische Partij, zal Jiang Zemin als president opvolgen. Jiang behoudt wel zijn voorzittersrol in de machtige Centrale Militaire Commissie. Huidig vice-premier Wen Jiabao wordt naar alle waarschijnlijkheid de opvolger van premier Zhu Rongji en moet in die hoedanigheid de komende vijf jaar een oog houden op de economische hervormingen. Parlementsvoorzitter wordt Wu Bangguo, die de fakkel overneemt van partijveteraan Li Peng.

Maar nog voor de bekrachtiging een feit is, hebben de nieuwe machthebbers vorige week al aangekondigd hoe ze zich zullen onderscheiden van hun voorgangers. Zij willen meer aandacht besteden aan de armen en de werklozen, en de onderontwikkelde sectoren een handje toesteken.

En hier verschijnt kameraad Lei ten tonele. De nieuwe leiders hebben ervoor gekozen hem uit zijn winterslaap te halen en hem als mascotte in te zetten om hun sociale bekommernissen in de verf te zetten. Zij die op de vrije markt niet aan hun trekken komen, zullen zich niet in de steek gelaten voelen - de weer levend gemaakt gedachtenis aan Lei’s medeleven en sociale opofferingsgezindheid moet de Chinezen tot hetzelfde aanzetten. Communist Lei wordt gepromoveerd tot de gedroomde sociaal werker van een kapitalistisch systeem. Of met andere woorden: De geest van Lei in de nieuwe eeuw hooghouden zal als spirituele katalysator dienen bij het opbouwen van een welstellende samenleving, zei Li Changchun, vorige week op een Lei Feng-conferentie..

Volgens waarnemers willen de nieuwe leiders zich indekken tegen de sociale spanningen die een vrijere markt met zich mee kan brengen. Dat het economische beleid zich steeds meer toespitst op een vrije markt, is inmiddels genoegzaam bekend - zo werd op het belangrijke 16e partijcongres in november 2002 nog overeengekomen dat voortaan ook privé-ondernemers lid kunnen worden van de Communistische Partij. Maar nu al zorgt de gemengde economie voor een inkomenskloof en een (officieus) werkloosheidscijfer van 7 procent, en dat is iets wat door de afscheidnemende leiders Jiang en Rongji te zeer over het hoofd hebben gezien. Als het land zijn lidmaatschapskaart van de Wereldhandelsorganisatie (WHO) wil behouden, is er echter geen weg meer terug. De markt moet verder worden hervormd en dat verhoogt op de kans op nog meer sociale drama’s, vooral bij de boerenbevolking en de ambtenaren.

Sinds het partijcongres van november zijn er ook enkele tekenen dat Hu Jintao niet alleen economische, maar ook - zeer voorzichtige - politieke hervormingen overweegt. In december werd aangekondigd dat de economische zone van Shenzhen als testterritorium zal worden gebruikt voor een hervorming: de autoriteiten worden er opgedeeld in beleidsmakers, uitvoerders en controlerende instanties. Dat lijkt op een zoektocht naar een echte scheiding der machten en een betere lokale vertegenwoordiging. Bovendien werd in december het eerste openbare debat gehouden over de een beperking en eventuele afschaffing van de doodstraf, die nu de mensenrechtenorganisaties een splinter in het oog is.