‘Dringend internationale afspraken nodig om klimaatvluchtelingen van vandaag en morgen te beschermen’

Een Pakistaans gezin staat met hebben en houden aan de oevers van hun overstroomde akkers.

DFID / Russell Watkins / Flickr (CC BY 2.0)

Eind 2020 trok een reeks hevige stormen over Centraal-Amerika, in misschien wel het zwaarste Atlantische orkaanseizoen ooit. De gevolgen waren verwoestend. Overstromingen en modderstromen veroorzaakten gigantische schade, honderden mensen overleden en meer dan een half miljoen mensen raakten hun huis kwijt.

De stormen passen in een onheilspellende, wereldwijde trend. Iets meer dan een jaar eerder troffen twee van de grootste cyclonen ooit op het zuidelijk halfrond Mozambique. Dat leidde tot een van de ergste natuurrampen voor zuidelijk Afrika in decennia.

‘De opwarming van de aarde dwingt mensen nu al hun huizen te verlaten.’

Klimaatverandering, zeggen wetenschappers, zorgt er waarschijnlijk voor dat dit soort megastormen vaker voorkomen. Daar zijn genoeg aanwijzingen voor. De mensen op de route van die stormen voelen het gevaar en de druk om naar veiliger oorden te trekken. Sommigen gaan naar steden verder landinwaarts, anderen kiezen ervoor – of worden gedwongen – om naar een ander land te migreren.

Een analyse van de Environmental Justice Foundation (EJF) stelt dat de wereld niet is voorbereid op een toename van dit type migratie. Dat komt doordat internationale verdragen die vluchtelingen moeten beschermen, nauwelijks rekening houden met mensen die de gevolgen van klimaatverandering ontvluchten. Nu de CO2-concentraties in de atmosfeer hun hoogste niveau ooit bereiken, zo zegt EJF, zullen landen betere systemen moeten ontwerpen om te zorgen voor de mensen die deze crisis ondergaan.

‘Terwijl de planeet blijft opwarmen, zal het aantal mensen dat ontheemd raakt door klimaateffecten blijven toenemen’, zegt Isabella Shraiman, campagnevoerder bij EJF. ‘We hebben dringend een rechtvaardig en menselijk internationaal kader nodig om de klimaatvluchtelingen van vandaag en morgen te beschermen.’

Wettelijke bescherming

Vorige week bracht de regering van de Amerikaanse president Joe Biden een langverwacht rapport uit over de toekomst van klimaatgerelateerde migratie. Het roept op tot meer investeringen in hulpinitiatieven die lage-inkomenslanden helpen zich voor te bereiden op klimaatgerelateerde rampen. Ook stelt het rapport dat de Amerikaanse regering kortere lijnen moet faciliteren tussen overheidsinstanties die zich met klimaatmigratie bezighouden.

Critici noemen het rapport over klimaatgerelateerde migratie van de Amerikaane regering een gemiste kans voor de regering-Biden om het voortouw te nemen.

Maar het rapport komt niet met aanbevelingen voor nieuwe wettelijke bescherming voor mensen die op de vlucht zijn voor milieurampen. In plaats daarvan zegt het dat de verantwoordelijkheid voor uitbreiding van het vluchtelingenbeleid bij het Amerikaanse Congres ligt. Critici noemen het een gemiste kans voor de regering-Biden om het voortouw te nemen en zelf een nieuw kader voor te stellen.

Kayly Ober is programmamanager klimaatmigratie bij Refugees International. Die organisatie riep afgelopen zomer een taskforce bijeen om aanbevelingen aan de regering van Biden te presenteren. ‘Het rapport is heel uitgebreid en behandelt veel van de complexe problemen, maar wat het niet doet is de volgende fase ingaan en zeggen: oké, we kennen al deze uitdagingen, maar wat betekenen ze voor het beleid?’

Migratie belast het klimaat

Nu klimaatgerelateerde rampen de komende decennia naar verwachting dramatisch zullen toenemen, worden miljoenen mensen waarschijnlijk gedwongen te migreren om uiteenlopende redenen – droogte, hittegolven, conflicten rond hulpbronnen en zeespiegelstijging. Niet iedereen zal een grens oversteken: volgens de Wereldbank zullen in 2050 naar verwachting 143 miljoen mensen vanwege klimaatverandering migreren naar een ander deel van hun thuisland.

‘Een nieuw internationaal verdrag over klimaatmigratie moet een topprioriteit zijn voor beleidsmakers wereldwijd.’

Naast de menselijke, culturele en financiële kosten van migratie op die schaal, kan het ook een nieuwe stressfactor voor het milieu betekenen. Studies hebben aangetoond dat grote vluchtelingenkampen schadelijk kunnen zijn voor de biodiversiteit in de gebieden waar ze zijn gevestigd. De migratie van mensen van plattelandsgebieden naar steden belast daarnaast vaak de capaciteit van afvalbeheer en veroorzaakt meer vervuiling.

Om de last voor landen die al worstelen met beperkte middelen te minimaliseren – en ervoor te zorgen dat ontheemden menselijk worden behandeld – zegt de EJF dat een nieuw internationaal verdrag over klimaatmigratie een topprioriteit moet zijn voor beleidsmakers wereldwijd.

Vluchtelingenbeleid

‘We hebben een juridisch systeem nodig voor waardige oplossingen voor ontheemde mensen, zowel binnen als buiten de landsgrenzen’, zegt Shraiman.

De politiek rond zo’n nieuw verdrag zal waarschijnlijk beladen zijn. Het vluchtelingen- en asielbeleid is de afgelopen jaren een cultureel pijnpunt geworden in de VS, de EU en elders. Politici gebruiken de anti-immigratiesentimenten voor eigen gewin. Indien het Vluchtelingenverdrag van 1951 wordt heropend om ook ruimte te bieden voor klimaatvluchtelingen, bestaat de kans dat het verder ingeperkt wordt in plaats van uitgebreid.

Mensen die door klimaatverandering ontheemd raken, komen niet in aanmerking voor bescherming op grond van het Vluchtelingenverdrag.

Bovendien zou elke nieuwe overeenkomst zich moeten buigen over ingewikkelde vragen, zoals hoe we bepalen of klimaatverandering de specifieke oorzaak was van iemands beslissing om te migreren.

‘Het is onwaarschijnlijk dat we de conventie van 1951 heropenen, of binnen de VS de nationale wetgeving wijzigen over de manier waarop we vluchtelingen definiëren’, zegt Ober.

Volgens het bestaande internationale recht moet iemand, om als vluchteling te worden beschouwd, op de vlucht zijn voor vervolging op basis van zijn ‘ras, religie, nationaliteit, lidmaatschap van een bepaalde sociale groep of politieke overtuiging’. Milieurampen vallen hier niet onder, waardoor mensen die door klimaatverandering ontheemd raken, niet in aanmerking komen voor bescherming op grond van het Vluchtelingenverdrag.

Voorzichtige verschuiving

Begin vorig jaar deed het VN-Mensenrechtencomité echter een uitspraak in de zaak van een man die asiel zocht in Nieuw-Zeeland op basis van de stijgende zeespiegel in zijn thuisland Kiribati, een eilandstaat in de Stille Oceaan. Het comité oordeelde niet dat Nieuw-Zeeland zijn aanvraag moest accepteren, maar stelde wel dat iemand uitzetten naar een land waar het recht op leven wordt bedreigd door klimaatgerelateerde omstandigheden, volgens het internationaal recht illegaal is. Betrokkenen hopen dat deze uitspraak laat zien dat de wereld verschuift naar een nieuw paradigma voor klimaatvluchtelingen.

‘We kunnen niet toestaan ​​dat klimaatverandering ertoe leidt dat mensen in ellende vast komen te zitten, en we moeten daar realistisch over zijn. Dat betekent dat mensen misschien naar de EU of de VS moeten verhuizen voor een veiligere en stabielere omgeving’, zegt Ober.

Vorige week kwam in een rapport naar voren dat de wereld momenteel afstevent op een stijging van 2° Celsius tegen 2050. Dit betekent dat de wereldwijde benadering van klimaatgerelateerde migratie voor miljoenen mensen een kwestie van leven of dood is.

‘De klimaatcrisis is er’, besluit Shraiman. ‘En de opwarming van de aarde dwingt mensen nu al hun huizen te verlaten.’

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner Mongabay.