Duizenden Polen op straat tegen ‘afglijden naar autocratie’

Vorige week wijzigde het parlement de regels voor journalisten. Vanaf 1 januari 2017 zijn er per nieuwsredactie nog maar twee accreditaties toegestaan, waardoor het praktisch onhaalbaar wordt om cameraploegen uit te sturen. Hierdoor wordt rechtstreekse verslaggeving over de debatten in het parlement de facto onmogelijk.

Link

Lees ook: Is Polen op weg naar een 21ste-eeuws fascisme?

Voor het eerst sinds 1989 heeft de regeringspartij een absolute meerderheid van alle zetels in het parlement. Dat is vandaag PiS (Prawo i Sprawiedliwość - Recht en Rechtvaardigheid).

Eerder dit jaar stemde de regering ook een nieuwe mediawet. De regering kan nu rechtstreeks bepalen wie er werkt voor de Poolse openbare omroep. Ze zuiverde bovendien het staatsapparaat om meer PiS-gezinde rechters en bestuurders te benoemen. Julia Przyłębska, de meest spraakmakende, werd deze week nog benoemd tot voorzitter van het Grondwettelijk Hof.

Budgettaire stemming zonder oppositie

De wijziging van de regels voor media vormde de rechtstreekse aanleiding voor de grootste oppositiepartij PO (Platforma Obywatelska - Burgerplatform) om te protesteren tijdens het debat over de jaarbegroting.

Parlementslid Michał Szczerba beklom het spreekgestoelte met een boodschap in de hand: “Wolne Media” (“Vrije Pers”). Toen hij na twee waarschuwingen van parlementsvoorzitter Marek Kuchciński weigerde het plakkaat te verwijderen, werd Szczerba tijdelijk geschorst van de zitting.

Uit protest blokkeerde de oppositie de parlementaire procedure, waardoor de stemming over de begroting niet door kon gaan. De regering liet het er niet bij. In plaats van de stemming uit te stellen, besloot Kuchciński de stemming te verplaatsen buiten de plenaire zaal in afwezigheid van de oppositie.

Daar werd de begroting aangenomen met een grote meerderheid van de stemmen. Dat deze stemming überhaupt legaal is, komt doordat verschillende parlementsleden van Kukiz’15 (een rechts-conservatieve partij rond punk-muzikant Paweł Kukiz) mee de zaal verlieten waardoor het vereiste quorum gehaald werd.

Sommige parlementsleden van PO beweren dat PiS de aanwezigheidslijsten vervalst heeft om zeker het quorum te halen.

Bezetting en blokkade van het parlement

Tienduizenden Polen trokken de straat op in alle belangrijke steden van het land: Krakau, Wrocław, Poznań, Gdańsk, Łódź, Olsztyn, Białystok,… Ondertussen besloot de oppositie om te blijven zetelen in de plenaire zaal van het parlement.

De mobilisatiemachine van het #CzarnyProtest - “Zwart Protest”, de beweging die in oktober de hoofdstad lamlegde met pro-abortusprotesten - en van het KOD (Komitet Obrony Demokracji, Comité voor de bescherming van de democratie) en andere burgerbewegingen schoot prompt in actie.

Duizenden mensen trokken naar het parlement om hun steun te betuigen aan de bezetting door de oppositie en om te protesteren voor een vrije pers.

De wagen van PiS-voorzitter Jarosław Kaczyński snelde ‘s nachts in volle vaart door de betogende massa. Hij beschuldigt de oppositie van “poging tot staatsgreep”.

De regering liet massaal politieagenten optrommelen, om ‘de blokkade van de Sejm te doorbreken’. Verschillende betogers beschuldigen de politie ervan traangas gebruikt te hebben, wat de politie zelf ontkent. Sommige betogers werden geïntimideerd en fysiek lastig gevallen.

Veelzeggend is het beeld van de wagen van PiS-voorzitter Jarosław Kaczyński die ‘s nachts in volle vaart door de betogende massa snelt. De feitelijke sterkhouder van de Poolse regering beschuldigt de oppositie van een “poging tot staatsgreep” en de betogers van “het organiseren van anarchie”.

Een geplande nieuwe wet op bijeenkomsten wil hij nu versneld door het parlement jagen. Publieke bijeenkomsten zouden steeds 14 dagen op voorhand aangevraagd moeten worden en de openbare weg zou ten alle tijde beschikbaar moeten blijven.

Link

Lees ook: In Hongarije toont Orbán hoe elitair de “strijd tegen de elite” is

De oppositie beschuldigt Kaczyński en zijn partij ervan het land langzaam te doen afglijden naar een autocratie. De maatregelen van de regering doen bij velen steeds vaker een Hongarije-scenario opdoemen van een “autoritaire democratie” waarbij de macht bijna volledig in staatshanden ligt.

De begrotingsstemming van 16 december is in principe onwettig, waardoor er een grondwettelijke crisis ontstaat: als wetten op onwettige wijze aangenomen kunnen worden, kan de grondwet dan ook niet door zo’n stemming gewijzigd worden?

Niet per toeval zijn de protesten deze keer nog heviger dan de eerdere betogingen dit jaar: met de aanstelling van Przyłębska als hoofd van het Grondwettelijk Hof heeft de regering een belangrijke bondgenoot om Polen om te vormen tot een ‘christelijke republiek’.

Tusk laat van zich horen

Voormalig premier en huidig voorzitter van de Europese Raad Donald Tusk (PO) riep de oppositie op om het parlement te blijven bezetten. Tijdens de slotceremonie van Wrocław Europese Cultuurhoofdstad 2016 beklom hij het spreekgestoelte met een #WolneMedia-bordje en de boodschap dat ‘de democratie beschermd moet worden tegen de ondermijning door PiS’.

Ondertussen klinkt er binnen zijn partij een roep voor vervroegde verkiezingen, iets wat PiS van de hand wijst.

De betogingen voor het parlement gingen ondanks de nachtelijke repressie door. Op zaterdag 17 december zwelden de protesten nationaal opnieuw aan. Alle steden zien protestmarsen en ook voor het Poolse presidentieel paleis in Warschau staan er duizenden mensen te betogen.

Belangrijke vraag is nu: kan de overheid zoveel macht naar zich toe trekken in het land waar volgehouden massaprotesten een communistische regering ten val hebben gebracht in 1989?

Jonas Vanderschueren is essayist en hoofdredacteur bij het literair tijdschrift Kluger Hans. Hij specialiseert zich in de politiek en de kunst van Centraal- en Oost-Europa, onder meer in het Poolse theater.