‘Ecocide moet opgenomen worden in het strafrecht’

Een betoger roept op om van ecocide een internationaal misdrijf te maken op een betoging in Oostenrijk, maart 2021.

Ivan Radic (CC BY 2.0)

Enkele milieuorganisaties trekken zondag 27 juni de straten van Brussel op. Ze willen dat ecocide erkend wordt als strafrechtelijk misdrijf. ‘Het is nog steeds wettelijk toegestaan om op grote schaal natuur en ecosystemen te vernietigen.’

‘Ecocide moet in het strafrecht.’ Onder deze slogan organiseert Stop Ecocide Belgium zondag samen met Rise for Climate Belgium, Teachers for Climate en Mères au Front de eerste Belgische Ecocide-mars in Brussel.

De milieuorganisaties willen met straattheater het begrip ecocide – de grootschalige beschadiging, vernietiging of het verlies van ecosystemen – nationale en internationale bekendheid geven.

Mede-initiatiefneemster Johanna Vandenbussche, lid van Stop Ecocide Belgium en Teachers for Climate, legt uit: ‘Ecocide is vergelijkbaar met genocide, maar gaat over de natuur in plaats van mensen. Het op grote schaal vernietigen van natuur en ecosystemen is nog steeds wettelijk toegestaan. Het staat niet als misdaad vermeld in het strafwetboek, waardoor een rechter weinig of niets kan doen om dergelijke praktijken een halt toe te roepen.’

Bedrijfsactiviteiten brengen te vaak schade toe aan lokale ecosystemen.

Bedrijfsactiviteiten brengen te vaak schade toe aan lokale ecosystemen. Het Deepwater Horizon-lek van 2010 bedekte in de Golf van Mexico 149.000 km2 zeeoppervlak met olie en vervuilde 1770 km kust. Volgens data van PRODES, een project dat de ontbossing van de Amazone in kaart brengt via satelliet, werd in 2020 ongeveer 10.850 km2 van het Amazonewoud gekapt. Dat is een stijging van 7% in vergelijking met 2019. Global Witness, een ngo die zich inzet voor het milieu en mensenrechten via onderzoek en campagnes, toonde in 2020 met een rapport aan dat Braziliaanse producenten van rundsvlees hier een grote rol in spelen. Bedrijven zoals JBS en Marfrig kopen runderen van veehouderijen die aan illegale ontbossing doen en zo ook de rechten van de bevolking schenden.

In eigen land vervuilde chemiereus 3M jarenlang de bodem rond Zwijndrecht door het gebruik van de toxische en kankerverwekkende stof PFOS (perfluoroctaansulfurzuur). Het bedrijf stopte het gebruik van PFOS in 2002, maar een efficiënte en milieuvriendelijke manier om de grond te zuiveren is er niet. Federaal minister van Leefmilieu, Zakia Khattabi, roept op 8 juli een Interministeriële Conferentie voor het Leefmilieu en de Gezondheid (GICLG) samen. Van Vlaanderen tot de Golf van Mexico, de lijst met voorvallen lijkt eindeloos.

‘Rechters kunnen momenteel enkel geldboetes opleggen, maar dat blijkt niet effectief. De winst die bedrijven boeken met het verderzetten van hun wanpraktijken, compenseert namelijk ruimschoots voor de boetes die hun worden opgelegd’, vertelt Johanna aan de telefoon. Het Hof van Beroep van Engeland en Wales beboette het bedrijf Thames Water vier keer tussen 2014 en 2017. De boete van 2017 bedroeg 20 miljoen pond en werd al na twee weken terugverdiend, schrijft Ole Pedersen, lector aan de Universiteit van Newcastle, voor The Conversation.

Strafrechtelijk misdrijf

‘Om bedrijven die het milieu schaden een halt toe te roepen, moet ecocide worden opgenomen in het nationaal, Europees en internationaal strafrecht. Zo kunnen CEO’s persoonlijk aansprakelijk worden gesteld voor de wandaden van hun bedrijf. Daar is wel een wettelijke definitie van ecocide voor nodig’, stelt Johanna.

Een internationaal team van topadvocaten verbonden aan Stop Ecocide International heeft zich verenigd om die op te stellen. Op 22 juni publiceerden ze hun werk. Beleidsmakers kunnen hun definitie gebruiken om een ecocidewet op te stellen en die aan het strafrecht toe te voegen.

Jurist Philippe Sands, die ook betrokken was bij het opstellen van de definitie, legde in mei in een interview met de Volkskrant uit wat het invoeren van zo’n wet betekent: ‘Dan zou iedereen die een bepaalde drempel overschrijdt daar, na strafrechtelijk onderzoek, persoonlijk voor aangeklaagd kunnen worden.’

Dat zal volgens hem een afschrikwekkend effect hebben: ‘Het zal ertoe leiden dat mensen op het niveau waarop beslissingen genomen worden – CEO’s en politieke leiders – vooraf beter zullen nadenken over de mogelijke gevolgen van hun handelen voor het milieu. Niemand loopt graag het risico te worden aangeklaagd en bedrijven willen natuurlijk ook niet bekendstaan wegens ecocide.’

België en Europa

Samuel Cogolati (Ecolo) en Wouter De Vriendt (Groen) dienden op 8 juli 2020 een voorstel van resolutie in bij de Belgische kamer van Volksvertegenwoordigers. Daarin vroegen ze ecocide als misdaad op te nemen in het Belgisch strafrecht, evenals in het Statuut van Rome inzake het Internationaal Strafhof in Den Haag. Het Statuut van Rome geeft aan het Internationaal Strafhof rechtsmacht inzake de ernstigste misdaden waarmee de internationale gemeenschap geconfronteerd wordt: Genocide, Misdaden tegen de Mensheid, Oorlogsmisdaden, Agressie. Cogolati en De Vriendt argumenteerden dat een tiental landen ecocide al als misdaad in het intern recht hebben opgenomen.

Het Europees Parlement nam op 19 mei 2021 met grote meerderheid een tekst aan over de effecten van de klimaatverandering op de mensenrechten en de rol van milieuactivisten in deze zaak. In deze resolutie moedigt het Europees Parlement de Europese Unie en haar lidstaten aan om de straffeloosheid van plegers van milieudelicten op wereldschaal te bestrijden en ecocide te erkennen als een internationaal misdrijf onder het Statuut van Rome. De Europese Commissie moet op het niveau van de lidstaten hiervoor een rechtsbasis voorzien.

Voor Stop Ecocide International is ecocide toevoegen als amendement aan het Statuut van Rome het hoofddoel. Sands vertelt De Volkskrant dat er binnen drie jaar een internationale ecocidewet zou kunnen zijn. Ten minste één staatshoofd moet een voorstel voor een amendement indienen bij het Internationaal Strafhof en dat voorstel moet een goedkeurende stem krijgen van minstens twee derde van de 123 lidstaten.

Volgens Sands is de steun van de publieke opinie onontbeerlijk voor de opname van ecocide in de strafwet. De organisatoren hopen met de mars van zondag het begrip ecocide bekend te maken bij het grote publiek.