Ecuador wordt vuurdoop voor Zuid-Amerikaanse Gemeenschap

De Ecuadoraanse president Lucio Gutiérrez werd afgelopen week na hevige protesten van de bevolking gedwongen te vertrekken. De Braziliaanse regering maakte zaterdagavond laat bekend dat Gutiérrez vandaag (zondag) vertrekt naar Brazilië, waar hij politiek asiel krijgt.

In de missie van de Zuid-Amerikaanse Gemeenschap spelen Brazilie, Bolivia en Peru een belangrijke rol. Zij hebben hun ministers van Buitenlandse Zaken afgevaardigd. Argentinië, tijdelijk secretaris van de Rio Groep (het belangrijkste Latijns-Amerikaanse politieke forum) stuurt ook een afgevaardigde.

De missie moet voorkomen dat de gemeenschap, nog voordat zij goed en wel op haar benen staat, al gehandicapt wordt doordat een van de leden wordt uitgesloten wegens schending van de democratische principes die zijn vastgelegd door de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS).

Hoewel de afvaardiging handelt onder de vlag van de nieuwe Zuid-Amerikaanse Gemeenschap, heeft Brazilië de afgelopen jaren een leidende rol naar zich toegetrokken als het gaat om het bevorderen van politieke stabiliteit in de regio. De Braziliaanse president Luiz Inácio Lula da Silva nam actief deel aan de zogenoemde Groep van Bevriende Landen die in 2002 bemiddelde in het politieke conflict in Venezuela. In dat jaar werd de Venezolaanse president Hugo Chávez tijdelijk afgezet. Een soortgelijke bemiddelingspoging werd kort geleden ondernomen in Bolivia, waar president Carlos Mesa hevig onder vuur lag.

De Zuid-Amerikaanse unie is een belangrijke steun bij het in stand houden van democratie in de regio, zegt Rosalía Arteaga, die in augustus 1996 vice-president van Ecuador werd naast president Abdalá Bucaram. Zij nam het presidentschap tijdelijk over, nadat Bucaram zes maanden later werd afgezet door het Congres. Gutiérrez is de derde Ecuadoraanse president die sinds 1997 ten val kwam.

Volgens Enrique Amayo, onderzoeker aan de Staatsuniversiteit van Sao Paulo in Brazilië, zal de missie van de nog nauwelijks uitgekristalliseerde Gemeenschap echter weinig invloed hebben op de diepe, structurele crisis die zich niet alleen in Zuid-Amerika, maar ook in andere ontwikkelingslanden aftekent.

In zijn visie is het onderliggende probleem dat landen te weinig rekening houden met de nationale belangen. Het neoliberale economische beleid voedt de sociale onrust, waardoor volksopstanden ontstaan van het type dat in Ecuador in korte tijd tot de val van drie regeringen heeft geleid, zegt hij.

In een interview in de Peruaanse krant El Comercio voorspelde de voormalige Braziliaanse president Fernando Henrique Cardoso dat sociale onrust in de inheemse gebieden de komende decennia het grootste probleem voor Zuid-Amerika zal worden. Ontwikkelingen in Bolivia, Ecuador en Peru zouden daarop wijzen. Het is niet alleen een kwestie van armoede, maar ook van identiteit, aldus de oud-president. Bij het streven naar oplossingen moeten de inheemse gemeenschappen daarom voldoende macht krijgen om volgens hun eigen gewoonten te kunnen blijven leven.

Arteaga wijst ook op andere factoren die invloed hebben op de politieke stabiliteit in Latijns-Amerika. De inheemse bevolking moet serieus genomen worden bij politieke, economische en sociale besluitvorming. Maar het achterliggende probleem is armoede en ongelijkheid die iedereen treft, zegt zij. De inheemse bevolking heeft in Ecuador geen rol gespeeld bij de val van Gutiérrez.

Amayo benadrukt op zijn beurt dat de inheemse bevolking niet het probleem is, maar deel van de oplossing. Na eeuwen van armoede en discriminatie, beginnen inheemse gemeenschappen zich nu te organiseren en hun rechten op te eisen. Dat in tegenstelling tot de situatie in Brazilië, waar de marginalisatie heeft geleid tot het ontstaan van criminele jongerenbendes, vooral in steden als Rio de Janeiro, zegt hij.

De Braziliaanse journalist Newton Carlos Figueiredo, die de ontwikkeling van Latijns-Amerika al vijftig jaar volgt, is pessimistisch over het lot van de democratieën in de regio. De ontwikkelingen in Ecuador en andere recente politieke crises, bevestigen de uitkomsten van een onderzoek van het Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties. Daaruit blijkt dat de democratie momenteel maar weinig steun en vertrouwen krijgt in Latijns-Amerika.

Politieke partijen, die essentieel zijn voor democratieën, verliezen invloed en zijn niet meer representatief. Veel leiders, zoals de Venezolaanse president Hugo Chávez en Gutiérrez, kwamen aan de macht zonder de steun van een politieke partij, zegt Figueiredo. Tegelijkertijd vindt een groot deel van de bevolking dat de democratisering in de regio de afgelopen decennia niet geleid heeft tot sociale vooruitgang. (JS)