Een jaar na de coup in Mali: geen gerechtigheid voor slachtoffers staatsgeweld

Een patrouille van de stabilisatiemissie van de VN in Mali (MINUSMA (beeld uit 2018)

MINUSMA/Marco Dormino/Flickr (CC BY-NC-SA 2.0)

Bijna een jaar geleden braken in Mali anti-regeringsdemonstraties uit, opgevolgd door een staatsgreep van het leger waarbij achttien mensen, onder wie een twaalfjarige jongen, door geweld om het leven kwamen. Maar de families van de door veiligheidstroepen gewonde of gedode slachtoffers hebben nog altijd geen gerechtigheid.

Vorige week vrijdag heeft Amnesty International de bevindingen vrijgegeven van een rapport over de slachtoffers van het militaire geweld, met de titel ‘Gedood, gewond en vergeten? Verantwoording voor de doden tijdens demonstraties en de staatsgreep in Mali’.

Via interviews ter plaatse en van op afstand met families van slachtoffers, vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld, journalisten en leden van de rechterlijke macht, heeft de ngo het gebruik van dodelijk geweld door de strijdkrachten gedocumenteerd in de steden Kayes en Sikasso en hoofdstad Bamako, tijdens de protesten die het land tussen mei en augustus vorig jaar in zijn greep hielden.

Vierde coup sinds onafhankelijkheid

Het leger greep de macht in Mali nadat het president Ibrahim Boubacar Keïta had gedwongen af te treden. Het was de vierde staatsgreep in Mali sinds de onafhankelijkheid van 1960 en de tweede in tien jaar. Keïta’s aftreden volgde op maandenlange protesten van de oppositie in de hoofdstad.

‘Veel slachtoffers zijn in de borst en soms in de rug geraakt of verwond. Veel van hen waren omstanders of mensen op het werk of in huis’

De militairen die de coup hadden georkestreerd, verklaarden dat ze dat deden om het land te redden. De internationale gemeenschap maakte duidelijk de machtsovername af te keuren, waarop het leger beloofde toe te zien op een overgang naar nieuwe verkiezingen en een niet-militaire interim-leider aan te stellen.

Volgens Amnesty International is uit het onderzoek gebleken dat achttien mensen gedood zijn en tientallen gewond zijn geraakt, ondanks de claims van het leger dat de staatsgreep geweldloos was geweest. De mensenrechtenorganisatie zegt het gebrek aan verantwoording verontrustend te vinden.

‘Veel slachtoffers zijn in de borst en soms in de rug geraakt of verwond. Veel van hen waren omstanders of mensen op het werk of in huis, wat aangeeft dat de veiligheidstroepen niet schoten uit zelfverdediging of vanwege een onmiddellijke dreiging – en dat is in strijd met internationale normen’, stelt Amnesty.

Dodelijk politiegeweld

Het rapport vermeldt verschillende gevallen van dodelijke schoten door veiligheidstroepen; dit wordt ondersteund door getuigenverklaringen en verklaringen van de Stabilisatie-missie van de Verenigde Naties in Mali (MINUSMA). Een van deze zaken betreft de moord op een man in Sikasso, een stad in het zuiden van Mali, op 6 mei.

‘Strijdkrachten schoten op grote groepen demonstranten, waarbij vier mensen om het leven kwamen en tientallen anderen gewond raakten.’

‘Ondanks deze zaak hebben de autoriteiten het gebruik van vuurwapens door wetshandhavers tegen demonstranten in Sikasso niet onderzocht, waardoor de families van de slachtoffers achterblijven zonder gerechtigheid, waarheid of genoegdoening’, zo stelt het rapport.

Vijf dagen na het Sikasso-incident leidden gewelddadige protesten tegen het politiegeweld tot meer bloedvergieten. Volgens het rapport schoot een politieagent buiten dienst daarbij een zeventienjarige dood die op de vlucht was geslagen.

In het rapport staat dat hoewel de agent in kwestie werd geschorst, de dood van de tiener tot wijdverspreide protesten leidde, waarbij woedende menigten politiebureaus en overheidsgebouwen binnenvielen. De politie schoot daarbij volgens het rapport in de menigte in het rond, waarbij een man en een twaalfjarige jongen om het leven kwamen.

Ook omstanders gedood

Het Amnesty-rapport zegt dat een gebrek aan verantwoording voor de politiedoden aanleiding gaf tot opstanden in andere gebieden in Mali, en ook dat gewelddadige protesten in de hoofdstad in juli, ‘zwaar werden onderdrukt door de autoriteiten’. Ook staat in het rapport dat strijdkrachten op grote groepen demonstranten schoten, waarbij vier mensen om het leven kwamen en tientallen anderen gewond raakten.

Dat de demonstranten de straat opgingen had met verschillende zaken te maken. Er heerste woede over de uitslag van de parlementsverkiezingen, over de strenge maatregelen vanwege de coronapandemie waaronder beperkingen van de bewegingsvrijheid en vreedzame samenscholing, maar ook over de hoge werkloosheid, veiligheidsissues en sociale onrust.

Een onderzoek naar dodelijk geweld door veiligheidstroepen was wel geopend, maar stond in februari nog in de kinderschoenen.

‘Hoewel sommige demonstranten stenen naar veiligheidstroepen gooiden, openbare gebouwen bezetten en soms weigerden bevelen van wetshandhavers op te volgen, blijkt uit de gevallen die door Amnesty zijn gedocumenteerd dat de meeste moorden en ernstige verwondingen het gevolg waren van buitensporig gebruik van geweld door de strijdkrachten en politie’, aldus het rapport.

Ook onder omstanders vielen dodelijke slachtoffers, onder wie de zestienjarige Ibrahim Traore, op wie volgens het rapport door de politie twee keer werd geschoten. Zijn broer vertelde Amnesty International dat een kopie van het autopsierapport van Traore hem was geweigerd.

Namen en details

De mensenrechtenorganisatie zegt hard te hebben gewerkt om namen en gezichten aan de slachtoffers te kunnen geven, opdat zij niet vergeten zouden worden. Ondanks vooruitgang ontbreekt de verantwoording vanuit de veiligheidsdiensten ontbreekt, zegt Amnesty. Een onderzoek naar dodelijk geweld door veiligheidstroepen was wel geopend, maar stond in februari nog in de kinderschoenen.

Volgens het rapport is het nu tijd voor nauwkeurigheid en verantwoording. Het roept de overgangsautoriteiten op om onpartijdig en voortvarend onderzoek te faciliteren naar de gevallen van buitensporig en dodelijk geweld door wetshandhavers. Ook vraagt Amnesty de autoriteiten de vrijheid van meningsuiting en vrijheid van vergadering te beschermen in overeenstemming met internationale mensenrechtennormen én ervoor te zorgen dat de basisbeginselen van de Verenigde Naties over het gebruik van geweld en vuurwapens door wetshandhavers gerespecteerd wordt.

‘De Malinese overheid moet inzet tonen om straffeloosheid te bestrijden, allereerst door deze moorden te erkennen’, zegt Amnesty. ‘Slachtoffers van onwetmatig gebruik van vuurwapengeweld én hun families moeten gerechtigheid, waarheid en volledige schadeloosstelling krijgen’.