Een jaar noodtoestand in El Salvador: willekeurige arrestaties, foltering en overbevolkte gevangenissen

Beeld van een gespecialiseerde reactie-eenheid die El Salvador inzet in de strijd tegen bendegeweld.

Presidencia El Salvador / flickr.com (CC0)

Op 27 maart vorig jaar riep president Nayib Bukele de noodtoestand af nadat misdaadbendes op korte tijd 87 mensen hadden vermoord, vaak willekeurige voorbijgangers. Het zou gaan om een soort wraakactie omdat de regering bepaalde beloftes gebroken zou hebben die gemaakt zijn tijdens geheime onderhandelingen met de bendes.

Hoge moordcijfers

In de jaren voordien noteerde het Centraal-Amerikaanse land een van de hoogste moordcijfers ter wereld. Sindsdien is het aantal gewelddadige sterfgevallen sterk gedaald. De overheid noteerde vorig jaar 496 moorden, tegenover 1147 in 2021. Daarnaast werden ook meer dan 100 bendeleden gedood in confrontaties met veiligheidstroepen.

De noodtoestand verleent de regering verregaande bevoegdheden. Zo ontstond een soort oorlog tussen de naar schatting 70.000 bendeleden in het land en overheidstroepen. Vermoedelijke misdadigers worden massaal opgepakt. De regering ontzegt hen daarbij de toegang tot rechtsbijstand en het recht om te weten waar ze worden vastgehouden.

Die aanpak heeft perverse uitwassen volgens waarnemers, zoals een gebrek aan eerlijke processen, foltering en extreme overbevolking in de gevangenis en de opsluiting van meer dan duizend minderjarigen. Volgens het Mensenrechtenbureau van de VN (OHCHR) is 2 procent (65.000 mensen) van de volwassen bevolking op dit moment opgesloten, en minstens 90 mensen zijn in hechtenis gestorven.

Willekeurige opsluiting

‘Wij begrijpen de ernstige uitdagingen die bendegeweld met zich meebrengt, en het is de plicht van de staat om voor veiligheid te zorgen. Het is echter ook haar plicht om dit te doen met respect voor de internationale wetgeving omtrent mensenrechten’, zegt OHCHR-woordvoerster Marta Hurtado.

Het risico bestaat dat er veel onschuldigen opgesloten worden; omdat de arrestaties zijn gebaseerd op ‘slecht onderbouwd onderzoek, op grove profilering van het fysieke uiterlijk of de sociale achtergrond van de arrestanten’, aldus Hurtado. ‘Het recht op leven, het absolute verbod op foltering en de beginselen van een eerlijk proces, zoals het vermoeden van onschuld, zijn te allen tijde van toepassing, ook tijdens de afgekondigde noodtoestand.’