Zoektocht naar een “traditioneel medicijn” wekt interesse op van Afrikaanse leiders

Enkele Afrikaanse leiders zien heil in Artemisia annua, een plant die als antimalariamiddel gebruikt wordt.

Ton Rulkens / Wikimedia (CC BY-SA 2.0)

Geen regering ter wereld die niet op zoek is naar een remedie tegen het nieuwe coronavirus. Wetenschappers en farmabedrijven, zoals het Amerikaanse Johnson & Johnson, zoeken die in een vaccin. Maar sommige landen zoeken hun heil in traditionele, plantaardige geneeskunde, en willen daarmee meteen tonen hoe onafhankelijk ze zijn van het Westen.

Op Madagaskar, het grote eiland voor de Oost-Afrikaanse kust, denkt president Andry Rajoelina het geneesmiddel tegen het nieuwe coronavirus gevonden te hebben: Artemisia annua, ook zomeralsem genoemd. Een bittere plant uit China die al jaren wordt gebruikt in de traditionele Chinese geneeskunde (TCM).

De president van Madagascar lanceerde op 19 april mee COVID-Organics, een kruidenthee op basis van zomeralsem en andere planten. Het drankje wordt voorgesteld als hét geneesmiddel tegen COVID-19. Het is onduidelijk waar Rajoelina zich op baseert, want er is geen enkel wetenschappelijk onderzoek gepubliceerd over de werking van de kruidenthee.

President Rajoelina van Madagaskar: ‘Dit is onze kogelvrije vest in de oorlog tegen het coronavirus.’

Mmalembo (CC BY-SA 4.0)

President Rajoelina beweert dat het drankje ideaal is voor de preventie van COVID-19 én dat al twee mensen genezen zijn door het innemen van het drankje. ‘Dit is ons kogelvrije vest in de oorlog tegen het coronavirus’, liet hij optekenen door de pers tijdens een officiële voorstelling. ‘Het is effectief en het beperkt de symptomen van COVID-19’, verklaarde hij voor de camera’s.

De kruidenthee werd ontwikkeld door het Malagassische Instituut voor Toegepaste Onderzoeken (IMRA). Aan het hoofd daarvan staat Albert Rakoto Ratsimamanga. ‘Wij hadden in het verleden al een veertigtal medicijnen ontwikkeld, tegen de griep, hoest, koorts… Dankzij onze kennis van planten hebben we de planten kunnen kiezen die toelaten om COVID-19 te bestrijden’, zei hij bij de voorstelling van het drankje.

Zomeralsem is nochtans zeer omstreden, en in sommige landen zelfs verboden. Het bevat de stof artemisine, die wordt gebruikt in de farmaceutische sector, maar ook in de kruidengeneeskunde.

De WHO raadt slechts voorzichtig aan om ‘niet aan zelfmedicatie te doen zonder enige andere medicatie’.

Artemisine wordt gewonnen in Zuidoost-Azië en wordt gebruikt als antimalariamiddel. Maar de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft zich daar al tegen uitgesproken, of het nu voor preventie is of als behandeling van malaria.

De WHO spreekt zich voorzichtig uit als het gaat over het nieuwe drankje uit Madagascar. Op de vraag van MO* naar een interview met de woordvoerder van de WHO in Madagaskar blijft de lijn plots stil, zonder enige uitleg. In een schriftelijke reactie op een vraag van BBC-journalisten raadde de WHO eerder voorzichtig aan om niet ‘aan zelfmedicatie te doen als preventie of geneeswijze voor COVID-19’.

Kritische wetenschappers

De ontwikkeling van het drankje gebeurde op zeer korte tijd, stelde de Malagassische president: ‘Een maand geleden heb ik alle onderzoekers en wetenschappers in Madagaskar opgeroepen om na te denken over een remedie. Door beroep te doen op ons biologisch erfgoed kunnen we levens redden van onze landgenoten en van mensen in andere landen. Onze wetenschappers doen onderzoeken aan een snel tempo in onze laboratoria.’

‘Het is geen medicijn, maar een traditionele, verbeterde remedie. Daarom zijn wij niet tegen het gebruik.’

De lancering van het drankje deed de wenkbrauwen fronsen van medewerkers van de Nationale Medische Academie van Madagaskar (ANAMEM). ‘Het gaat om een medicijn waarvan geen wetenschappelijk bewijs is en dat schade kan toebrengen aan de volksgezondheid, voornamelijk aan de gezondheid van kinderen’, stelde de Academie in een verklaring.

De wetenschappers zijn ook bijzonder kritisch over de manier waarop het drankje in de markt gezet wordt: ‘In de wet staat dat enkel gezondheidswerkers die medische studies hebben gevolgd medicijnen mogen verkopen, en niet administratieve structuren’, klonk het in een persmededeling.

De Academie deed een oproep aan overheid en ouders om beroep te doen op hun verantwoordelijkheidsgevoel. Maar twee dagen en een bezoek aan het presidentieel paleis later stuurde ANAMEM een heel ander bericht de wereld in: ‘COVID-Organics is geen medicijn, maar een traditionele, verbeterde remedie. Daarom is de Nationale Medische Academie van Madagaskar niet meer tegen het gebruik. We zijn op de hoogte van de krachtige planten die in de remedie verwerkt zijn zoals vermeld in de documenten.’

Geen geneesmiddelen uit het Westen

De presidenten van Congo, Senegal en Guinee toonden al interesse in het drankje uit Madagaskar.

Ook al ontbreekt elk wetenschappelijk bewijs voor de werking: het nieuws uit Madagaskar slaat wel aan in verschillende Afrikaanse landen. Het enthousiasme legt de vinger op een diepere wonde: dat een Afrikaanse land een “remedie” vindt tegen COVID-19, op basis van inheemse planten, toont dat het continent niet moet afhangen van de farmaceutische industrie en van het Westen.

Op sociale media reageren sommige Afrikaanse internetgebruikers zeer positief: ‘Bravo’, ‘Goed gedaan, Afrika’ en ‘Vive l’Afrique!’, lees je onder nieuwsberichten over de lancering van het drankje. Ook politici zijn enthousiast: de Congolese president Félix Tshisekedi was de eerste leider die interesse toonde in COVID-Organics, maar ook zijn Senegalese en Guinese ambtsgenoten plaatsten intussen al een bestelling.

En een persagentschap in Kameroen liet weten dat er in Madagaskar geen nieuwe coronagevallen vastgesteld werden sinds de productie en consumptie van COVID-Organics. Fake news, want het aantal coronabesmettingen ging van 121 naar 128.

Anderen reageren kritischer. ‘Dit middeltje wordt niet uitgetest op MIJN kind. Dat weiger ik, het is niet ethisch. Dit middel zit nog in een testfase’, postte een apotheker uit Madagaskar op sociale media. Intussen reist president Rajoelina Madagaskar rond om publiciteit te maken voor COVID-Organics. De Malagassische staat financiert de productie van het drankje.

In Madagaskar zijn tot nu toe slechts 128 mensen besmet met het coronavirus, op een bevolking van bijna 27 miljoen mensen. Volgens de cijfers is op het eiland nog niemand overleden aan de gevolgen van COVID-19.

‘Van eigen bodem leven’

Het Traditioneel Ziekenhuis van Keur Massar werkt enkel met lokale planten en vruchten.

© HTKM

Traditionele geneeskunde is niet alleen populair op Madagaskar, maar bijvoorbeeld ook in Senegal, West-Afrika. Dat botst vaak met de medische wetenschap, maar Djibril Bâ, algemeen secretaris van het Senegalese Keur Massar-ziekenhuis, ziet er geen probleem in. Zijn ziekenhuis ligt op zo’n 25 kilometer van de hoofdstad Dakar en doet enkel beroep op traditionele geneeskunde.

‘We zijn geen vijanden. In veel landen wordt traditionele geneeskunde onderdrukt, maar dat is niet het geval in Senegal.’ Volgens Bâ komen regelmatig zelfs gewone artsen langs om planten mee te nemen, die ze dan verwerken in medicijnen.

‘We verzorgen zieken, maar door deze producten te gebruiken kun je niet genezen van COVID-19.’

Ook het Keur Massar-ziekenuis biedt middelen die symptomen van COVID-19 zouden verlichten, volgens Djibril Bâ. Hij verduidelijkt: ‘Onze filosofie is om enkel en alleen lokale planten en vruchten te gebruiken. We moeten van eigen bodem kunnen leven, zeker in dit tijdperk waarin de grenzen gesloten zijn.’ Bâ is kritisch tegenover de Afrikaanse Unie en denkt dat landen enkel aan export doen als er veel voorraad is van bepaalde producten.

Hij ontwierp zelf een kit met zeven producten speciaal voor coronapatiënten. In de kit zit onder meer een neuszalf op basis van noten, poeder om rond je ogen te smeren en mondwater. Bâ: ‘Deze kit bevat producten die je kunt gebruiken in je mond, neus en ogen, want via deze openingen komt het virus in je lichaam.’

Bâ blijft wel realistisch over zijn kit: ‘We verzorgen zieken, maar door deze producten te gebruiken kun je niet genezen van COVID-19.’ Hij maakt de bedenking: ‘Alleen God kan mensen genezen. Deze producten verlichten enkel de symptomen.’

‘Onderdrukking van traditionele geneeskunde’

In China is traditionele Chinese geneeskunde (TCM) vaak de norm. Onder meer kruidenkunde, acupunctuur en qigong (bepaalde bewegingen om stress en ziekte te voorkomen) maken deel uit van TCM. De traditie gaat naar verluidt al duizenden jaren terug. De WHO erkende traditionele Chinese geneeskunde in 2019 zelfs officieel, maar uit verschillende hoeken kwam kritiek op die beslissing.

In 2015 meldde de WHO dat China 3966 ziekenhuizen telt die behandelingen met traditionele Chinese geneeskunde aanbieden en 45.528 gespecialiseerde klinieken. TCM zou in Beijing ook gepromoot worden als oplossing voor COVID-19, zo beweert de Amerikaanse nieuwszender CNN. Volgens de Nederlandse China-correspondent Garrie Van Pinxteren, die in Beijing verblijft, zouden ‘tienduizenden Chinese patiënten’ traditionele medicijnen gekregen hebben in de strijd tegen het nieuwe coronavirus.

‘Ze zijn niet verplicht, en niet iedereen grijpt ernaar’, zegt Wen Qin, die Chinese geneeskunde studeerde aan de Guangxi Normal University en sinds 2001 een TCM-praktijk heeft in Nederland. ‘Jonge Chinezen houden van alles dat uit het Westen komt, maar 40-plussers grijpen eerst naar de Chinese geneeskunde.’

Kristoffer Trolle / Wikipedia (CC BY 2.0)

‘Elk ziekenhuis in China heeft twee afdelingen’, vertelt Qin. ‘Eentje met een westers opgeleide arts en een andere met een traditioneel Chinees-geschoolde. In de apotheken zijn zestig tot tachtig procent van de kruiden Chinees, en die kan je zonder voorschrift krijgen. Voor westerse middelen heb je een voorschrift nodig. Traditionele geneeskunde gebruiken zit in onze cultuur.’

Of Qin denkt dat COVID-19 te genezen valt met Chinese kruiden? ‘Daar kan ik geen antwoord op geven, want over dit virus is tot nu toe niet genoeg bekend. Niet alleen in Wuhan wordt kruidengeneeskunde gebruikt. In eerste instantie zoeken Chinezen kruiden die vocht kunnen weghalen uit je lichaam, waardoor je beter kunt ademen. Het geloof is dat je vijf elementen hebt en dat verschillende Chinese kruiden die elementen kunnen verbeteren, waardoor je meer energie krijgt.’