Ethiopië dreigt watertoevoer Nijl af te snijden met Renaissancedam

Arbeiders aan het werk aan de Renaissancedam in Ethiopië

Jacey Fortin / Wikimedia (CC BY-SA 4.0)

Egypte en Soedan maken zich grote zorgen over de gevolgen van hun watervoorraad, wanneer het opvangbekken aan de Grote Renaissancedam in Ethiopië binnenkort gevuld zal worden. ‘Egypte moet doodsbang zijn’, zegt Mirette Mabrouk, gespecialiseerd in waterveiligheid in het Midden-Oosten.

Ethiopië bouwt sinds 2011 aan wat de grootste dam van Afrika moet worden. De Grand Ethiopian Renaissance Dam (GERD) in de Blauwe Nijl zal 6.500 megawatt stroom opwekken en Ethiopië wil daarmee de grootste energie-exporteur van de regio worden.

Maar Egypte en Soedan maken zich ernstige zorgen over het effect van de dam op hun watertoevoer en veiligheid. Vooral het laten vollopen van het waterreservoir achter de dam zal de toevoer naar de twee landen stroomafwaarts drastisch verminderen. Ethiopië heeft aangekondigd daarmee in juli te beginnen.

De tijd dringt om tot een diplomatieke oplossing te komen, maar de onderhandelingen leveren vooralsnog weinig op. Ondertussen loopt de spanning op.

Egypte maakt zich vooral zorgen over de snelheid waarin Ethiopië het waterreservoir achter de GERD wil laten vollopen.

Na jaren getouwtrek tussen de drie landen, was het de bedoeling dat er afgelopen maart in Washington, met de Verenigde Staten en de Wereldbank als bemiddelaars, een overeenkomst kwam tussen Egypte, Soedan en Ethiopië. Maar op het laatste moment liet Ethiopië het afweten en dus draaiden de gesprekken uit op niets.

Op initiatief van Soedan gingen er op 9 juni 2020 nieuwe gesprekken van start tussen de Egyptische, Soedanese en Ethiopische ministers van Irrigatie en waarnemers van de Verenigde Staten, Europese Unie en Zuid-Afrika. De Egyptische presidentiële woordvoerder zei in een verklaring zich zorgen te maken dat de nieuwe onderhandelingen voor Ethiopië een manier waren om tijd te verspillen en te verhinderen dat er een deal kwam. Op 17 juni eindigden de gesprekken zonder doorbraak omdat Ethiopië geen overeenkomst wilde tekenen. Afgelopen vrijdag maakte het Egyptische ministerie van Buitenlandse Zaken bekend dat het de VN Veiligheidsraad oproept om in te grijpen.

Dat Egypte zich zorgen moet maken is een ‘understatement’, zegt Mirette Mabrouk van de think tank Middle East Institute in Washington. ‘Egypte moet doodsbang zijn.’ Mabrouk is gespecialiseerd in waterveiligheid in het Midden-Oosten en de GERD in het bijzonder. Egypte kampt nu al met watertekorten, zeggen Mabrouk en ook Sherine Ahmed El Baradei, assistent professor bij het programma voor civiele techniek en infrastructuur van de Nile University in Egypte.

De armoedegrens voor water is 1000 kubieke meter per persoon per jaar. Met 570 kubieke meter ligt Egypte ver onder die grens. De Nijl is voor Egypte de belangrijkste waterbron; 97 procent van het water komt daar vandaan. De rest haalt Egypte uit het recyclen van water door bijvoorbeeld ontzilting van zeewater en virtuele waterhandel, wat eigenlijk neerkomt op het importeren van voedsel.

Egypte maakt zich vooral zorgen over de snelheid waarmee Ethiopië het waterreservoir achter de GERD wil laten vollopen, door de schuiven van de dam deels of helemaal te sluiten. Daardoor zal de doorstroming van het water verminderen. En dat betekent dat de landen die stroomafwaarts liggen, Egypte en Soedan, minder water krijgen.

Het meer heeft een capaciteit van 66 miljard kubieke meter. Loopt het te snel vol, dan krijgt vooral Egypte met een enorm watertekort te maken (Soedan krijgt namelijk veel water uit regenval). Er zal ook minder water naar de Aswan High Dam in Egypte doorstromen, die verantwoordelijk is voor 6 procent van de elektriciteitsproductie in Egypte.

Het beste scenario voor Egypte heeft volgens Mirette Mabroul als resultaat dat 200.000 boeren werkloos raken.

De veiligheid van de GERD is vooral zorgwekkend voor Soedan, zegt Mirette Mabrouk. ‘Als er iets misgaat met deze dam, dan zal Khartoum (de hoofdstad van Soedan, red.) volledig van de kaart geveegd worden.’ Volgens Mabrouk is deze dam de enige in zijn soort die nog geen fatsoenlijk veiligheidsonderzoek heeft gehad. ‘Wat daar het dichtstbij kwam is een internationaal panel van experts dat in 2013 in feite zei: “Hallo, we hebben meer informatie nodig! We denken niet dat dit een goed idee is. Dit is niet veilig.”’

‘Toen Herodotus Egypte omschreef als het geschenk van de Nijl, maakte hij geen grap. Egypte bestaat niet zonder de Nijl’, zegt Mabrouk. Het beste scenario voor Egypte heeft volgens haar als resultaat dat 200.000 boeren werkloos raken. ‘Het ergste scenario is echt heel, heel, heel erg. De schade zal enorm zijn. Denk aan het verlies van een enorme hoeveelheid landbouwgrond en werkgelegenheid.’ Ook zal er een tekort ontstaan aan drinkwater en water voor sanitaire voorzieningen, zwembaden, en ga zo maar door. Minder Nijlwater heeft invloed op vrijwel alles waarvoor men in het dagelijks leven water nodig heeft, laat El Baradei weten.

Beste Scenario

Het waterreservoir aan de Ethiopische dam vult zich in 21 jaar. Daardoor zal Egypte zo’n 5 procent van haar watertoevoer uit de Nijl verliezen en gaat minder dan 2,5 procent van de landbouwgrond verloren.

Ergste scenario

Het meer raakt binnen drie jaar gevuld. In dat scenario kan Egypte 50 procent van haar watertoevoer uit de Nijl verliezen en 67 procent van haar landbouwgrond.

De Egyptische oud-president Mohammed Morsi zei in 2013 over de dam: ‘Als ons aandeel in Nijlwater met ook maar een druppel vermindert, zal ons bloed het alternatief zijn.’ Tijdens de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in september 2019 zei de huidige president Abdel Fattah El-Sisi dat ‘Nijlwater een kwestie van leven en bestaan’ is. De Egyptische minister voor Buitenlandse Zaken, Sameh Shoukry, noemde het een ‘kwestie van leven of dood’.

Dit is een politiek conflict. De technische problemen kunnen opgelost worden, maar het probleem is dat Ethiopië geen compromis wil sluiten.

En dat is niet de eerste keer, laat Mabrouk weten. Volgens haar heeft Ethiopië heeft een lange geschiedenis van eenzijdig gebruik van water. Door de Gibe III-dam en geïrrigeerde suikerplantages in Ethiopië daalt het waterniveau van het Turkana-meer in Kenia. Lokale gemeenschappen zijn daar afhankelijk van het meer voor visserij en levensonderhoud. In 2018 zette UNESCO het meer op de lijst van bedreigd Werelderfgoed.

Ethiopië wilt nog twee dammen bouwen, Gibe IV en Gibe V. UNESCO maakt zich zorgen dat die de situatie zullen verergeren. De dammen en irrigatieprojecten van Ethiopië hebben ook een invloed op de watertoevoer naar de Shabelle-rivier en de Juba-rivier in Somalië. Volgens onderzoek door het Royal Institute of Technology in Zweden kan dit ernstige economische en ecologische gevolgen hebben voor Somalië.

‘Tot nu toe kwam Ethiopië daarmee weg’, zegt Mabrouk. ‘Maar Egypte is een land van 100 miljoen mensen. Ik kan me niet voorstellen dat Ethiopië denkt dat dit probleem zichzelf wel oplost.’

Welke opties heeft Egypte? Er wordt vaak verwezen naar de Nijlwater-overeenkomst met Soedan van 1959, die bepaalde dat Egypte 55,5 miljard kubieke meter Nijlwater krijgt en Soedan 18,5. Maar Ethiopië heeft die overeenkomst niet ondertekend en beschouwt ze daarom als niet van toepassing. In de onderhandelingen over de GERD heeft Ethiopië deze overeenkomst dan ook afgewezen.

‘Al twaalf jaar wordt er gepraat over dit probleem. Er wordt gepraat, gepraat en gepraat’, zegt Mabrouk. ‘Maar de tijd dringt en dat baart me zorgen. Soedan en Egypte zitten in de positie dat ze moeten reageren. Als Ethiopië blijft zeggen: “Dit is wat we gaan doen en jullie moeten het maar slikken”, dan zou dat voor de meeste landen reden zijn om over te gaan tot oorlog. En dat wil niemand.’