In Ethiopië is er hongersnood, maar dat mogen we niet zeggen

Fatuma Hussein, 65 jaar, zit met haar gezin in een kamp voor ontheemden nadat de Ethiopische Nationale Defensiemacht (ENDF) en de strijdkrachten van het Tigray Volksbevrijdingsfront (TPLF) met elkaar slaags raakten in de stad Dessie, Ethiopië.

© Reuters / Tiksa Negeri

‘Er is geen honger in Tigray’, antwoordde premier Abiy Ahmed, aan een journaliste van de BBC toen hij deze zomer het stemhokje uitstapte. Maar honger is er wel degelijk in het noorden van Ethiopië. De Nobelprijswinnaar voor de Vrede schrijft vandaag liever zijn eigen verhaal, dat steeds verder afstaat van de werkelijkheid.

In een oorlog gaat de strijd om macht en grondgebied ook gepaard met die om perceptie. De Ethiopische regering wist van bij het begin dat informatie een wapen is in het offensief tegen de opstandige deelstaat Tigray. Sinds de oorlog losbarstte, vandaag op de dag af een jaar geleden, zijn de communicatielijnen met de buitenwereld doorgeknipt en worden pottenkijkers geweerd.

Deze week kondigde de regering de noodtoestand af. Wegversperringen en controle over transport waren al een realiteit, maar zijn nu officieel afgekondigd als maatregelen die de oprukkende troepen uit Tigray moeten tegenhouden. Wie honger lijdt, zal zo nog moeilijker geholpen worden.

Hulp moet zwijgen of wordt vermoord

Internationale hulporganisaties waarschuwen voor de voedselonzekerheid en roepen op om hulp niet te bemoeilijken, maar worden vandaag de mond gesnoerd. Bezorgd zijn over de humanitaire blokkade is voldoende om de deur te worden gewezen.

Dat mochten Norwegian Refugee Council en Artsen Zonder Grenzen al ondervinden. Hun operaties moesten tijdelijk worden stopgezet. En in juni werden drie medewerkers van Artsen Zonder Grenzen vermoord. Door wie, dat is nog steeds niet onbekend. Artsen Zonder Grenzen vraagt een onderzoek.

Drie medewerkers van Artsen Zonder Grenzen zijn vermoord nadat ze hun bezorgdheid geuit hadden.

Maandenlang waarschuwden de Verenigde Naties (VN) al voor een voedselcrisis in Tigray. Droogtes en sprinkhanenplagen hadden de voedselzekerheid al verzwakt. Maar vernietigde oogsten, gemiste zaaitijden en de vele ontheemde personen, als gevolg van de oorlog, dreigden te zorgen voor een van de grootste voedselcrisissen van het afgelopen decennium.

Daarbij vermeden de VN nog het hoge woord ‘hongersnood’. Toch beantwoordde het federale regime de oproep om hulp door te laten met de uitwijzing van zeven hooggeplaatste VN-functionarissen.

Andere hulporganisaties hebben het eveneens moeilijk om de noodlijdenden te bereiken. Maar ze zwijgen en staan vandaag MO* liever niet te woord. Ze hopen dat blijven meer oplevert dan de blokkade zelf openlijk aan te klagen.

5,2 miljoen mensen bedreigd

Vandaag zouden in Tigray en de buurregio’s Afar en Amhara 5,2 miljoen mensen door voedselonzekerheid bedreigd zijn. Het internationale monitoringssysteem voor voedsel, IPC, voorspelde dat tegen deze tijd van het jaar er 400.000 Tigreeërs in fase 5, de meeste acute fase van voedselonzekerheid, beland zouden zijn.

In die fase heeft minstens twintig procent van de huishoudens te maken met ‘een compleet gebrek aan voedsel’. Hierdoor ligt het sterftecijfer hoger dan twee doden per tienduizend inwoners. Ter vergelijking: in de tweede fase volgens de schaal van het IPC, die van voedselonzekerheid, is er sprake van een ‘voedselvermindering’ bij twintig procent.

Deze voorspelling deed het IPC in de veronderstelling dat het conflict niet verder zou escaleren, en dat vandaag zestig procent van de bevolking bereikt zou zijn met hulp. Helaas zijn beide condities niet ingelost. Het IPC baseerde deze projectie op parameters van het voorjaar. Exacte data ontbreken. Maar meer dan vijf miljoen mensen zouden nood hebben aan voedselhulp, vreesde men.

Ondertussen openden de federale troepen een nieuw grondoffensief in de stad Kombolcha en werden luchtaanvallen uitgevoerd op de hoofdstad van Tigray, Mekele. Het Tigrese leger herwon de controle over Tigray zelf, maar de regio bleef afgesneden van de rest van het land. Het front schoof verder op naar de buurregio’s Afar en Amhara. Deze week zouden de Tigreeërs de steden Dessie en Kombolcha hebben ingenomen.

Honderd vrachtwagens, nul brandstof

Honderd vrachtwagens voedselhulp per dag acht de VN nodig om de bevolking in Tigray van de meest dringende middelen te voorzien. Slechts vijftien procent van die doelstelling werd behaald. Omdat baar geld en brandstof Tigray niet binnen mogen, keren de vrachtwagens met voedsel die de grenscontroles wel kunnen passeren ook moeilijk terug.

Drie van de zeven overgebleven partners zijn gestopt met voedsel bedelen, omdat de brandstof op is.

‘Niet de schuld van de nationale regering’, spreken overheidsfunctionarissen tegen. Volgens hen is de regionaal regerende partij, het Tigray People Liberation Front of TPLF, daarvoor verantwoordelijk. Nationale media en federale functionarissen beweren dat het TPLF de vrachtwagens na de leveringen gewoon inschakelt in hun militaire strijd.

Op sociale media zien we foto’s van vrachtwagens die het TPLF zou geladen hebben met wapens en strijders. Hoewel de beelden duchtig verspreid worden, lijkt de bewering niet bewezen. Uit een bevraging van de VN zelf blijkt een gebrek aan geld en brandstof wel degelijk de oorzaak dat de vrachtwagens niet terugkeren.

Volgens het laatste rapport van de VN zijn drie van de zeven overgebleven partners op het terrein tijdelijk gestopt met voedselbedelingen, omdat de brandstof op is. De andere vier dreigen ook deze week de geplande operaties buiten de hoofdstad op te schorten indien brandstof in Tigray niet snel voorradig wordt.

© IPC Global Platform

Eigen sociale media

Sinds het begin van de crisis schieten de nieuwe Ethiopische Twitter- en Facebook-accounts als paddenstoelen uit de grond. Na wederzijdse beschuldigingen van massamoorden deelt men nu ook beelden van burgers die honger lijden.

Onder meer in Noord-Wollo, een deelregio van Amhara, op de grens met Tigray, zou er een hongersnood zijn. Tenminste, dat beweren de auteurs op die accounts.

Uit een factcheck van de BBC blijkt dat foto’s die op sociale media gedeeld werden over honger in Noord-Wollo, in werkelijkheid vaak oude beelden waren. Onder meer foto’s van de hongersnood in Somalië in 2011 werden onterecht gebruikt.

Het Wereldvoedselprogramma van de VN meldde geen weet te hebben van hongersnood in Noord-Wollo. Maar met de verspreiding van het geweld naar de buurregio’s, zo nuanceert de organisatie, neemt de voedselonzekerheid ook daar toe.

Facebook moest net voor de nationale verkiezingen in juni verschillende profielen offline halen.

Volgens de auteurs van de berichten met misleidende beelden, maakt het TPLF zich schuldig aan het bewust uithongeren van de Amharabevolking. Samen met de berichten over de verdwenen vrachtwagens met voedselhulp, die troepen van het TPLF zouden vervoeren, lijken ze deel uit te maken van het online verlengstuk van de oorlog.

Facebook moest net voor de nationale verkiezingen in juni verschillende profielen offline halen. Volgens het bedrijf betrof het valse accounts die andere profielen aanvielen. Die bleken gelinkt aan individuen verbonden aan het Information Network Security Agency (INSA).

INSA is een overheidsinstelling die premier Abiy Ahmed in 2018 bij zijn aantreden opgericht heeft. De instelling is ook verantwoordelijk voor het afsluiten van het communicatieverkeer van en naar Tigray.

Deze zomer kondigde het hoofd van het INSA, Shumete Gizaw, aan dat Ethiopië een eigen sociale mediaplatform zal uitrollen, in navolging van China. Zijn bedoeling is om Facebook, Twitter, Whatsapp en Zoom te vervangen. Facebook zou volgens Shumete gebruikersprofielen en berichten verwijderen die net ‘de waarheid over Ethiopië verspreiden’.

“Do they know it’s Christmas?”

De dreigende ramp van een hongersnood die zich nu reeds voltrekt. Noodhulp die het getroffen gebied niet binnen geraakt en informatie de wereld niet mag bereiken. Het doet ons denken aan de hongersnoden in Ethiopië in de jaren ’70 en ’80.

Het duurde decennia voor Ethiopië enigszins bevrijd werd van de internationale beeldvorming over de zware hongersnood van de jaren ’80. In 1984 zouden een miljoen Ethiopiërs een hongersnood gestorven zijn. Ook toen was niet enkel droogte de oorzaak, maar ook een conflict tussen het centrale Derg-regime en de opstandige regio Tigray.

IPC-schaling kleurt Tigray rood. Klik op de afbeelding om de kaart groter te zien.

IPC Global Platform

Door de hulpactie van Band Aid met de single Do They Know it’s Christmas? roept Ethiopië voor veel Westerlingen tot de dag van vandaag beelden van honger op. Een eenzijdig beeld, onwaardig voor een regionale grootmacht met een rijke geschiedenis, klaagden veel Ethiopiërs – terecht – aan.

Ethiopië leverde de afgelopen decennia veel inspanningen om zijn reputatie op te smukken. De Nobelprijs voor de Vrede voor premier Abiy Ahmed leek de beste pr-campagne voor een land in opmars.

Twee jaar na de Nobelprijs voor de Vrede maken de troepen van premier Abiy Ahmed zich schuldig aan oorlogsmisdaden.

De Ethiopische leider had volgens het Nobelprijscomité, na enkele spannende jaren, een ernstige politieke crisis afgewend. Zijn historische vredesakkoord met buurland Eritrea stemde de hele wereld hoopvol.

Twee jaar later vecht Eritrea mee aan de zijde van de troepen van Abiy Ahmed, die zich schuldig maakten aan oorlogsmisdaden. Nu het TPLF op weg lijkt naar de hoofdstad is de noodtoestand uitgeroepen en wil Abiy Ahmed alle Ethiopiërs mee in de strijd inschakelen. De premier roept jongeren op om zelf de wapens ter hand te nemen. Er bestaat weinig twijfel over dat het beleid nog meer mensen zal doen omkomen van de honger.

Het beeld van de hongerlijdende kinderen van het Ethiopië van de jaren ’80 is zo helaas weer helemaal terug.

Op 3 november publiceerden de VN-mensenrechtencommissie en de Ethiopische mensenrechtencommissie een gemeenschappelijk onderzoek. De conclusie luidt dat het conflict in Tigray bijzonder brutaal verloopt en dat aangenomen kan worden dat alle partijen zich schuldig maken aan schendingen van de mensenrechten, het humanitaire recht en het vluchtelingenrecht. In sommige gevallen zou het zelfs om oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid gaan.

Ook stelden de onderzoekers vast dat het Ethiopische en Eritrese leger de levering van humanitaire hulp verhinderen. Daarnaast zorgen wegblokkades van Tigrese troepen voor vertragingen. Om te achterhalen of hongersnood bewust als oorlogswapen wordt gebruikt, is volgens de onderzoekers verder onderzoek nodig.