EU-vluchtelingenbeleid machteloos: exodus uit Afrin is al in Athene, smokkelaars maken grote winsten

(c) Alkis Konstantinidis / Reuters

Steeds meer vluchtelingen uit het Syrisch-Koerdische Afrin ontvluchten Turkije of komen recht uit Afrin naar Griekenland. Omdat de legale opties van het Europese vluchtelingenbeleid traag, beperkt of onbestaande zijn, worden zij in de handen van de smokkelaarsmaffia geduwd en neemt de corruptie in Griekenland toe. Dat blijkt uit een onderzoek dat MO* op dit moment voert in Athene.

De Griekse hoofdstad is een hub voor paspoortvervalsing. Smokkelaars lokken vluchtelingen van Turkije naar Griekenland met een lagere prijs dan de uiteindelijke prijs. Die loopt op tot 6000 euro per persoon.

Bij doorstroming van vluchtelingen naar het Griekse vasteland zonder versoepeling van legale uitwegen uit Griekenland winnen enkel smokkelaars.

Ook voor onderdak zijn ongeregistreerde vluchtelingen overgeleverd aan smokkelaars die hen aan woekerprijzen onderbrengen in onbewoonbare panden.

Dinsdag besliste een Griekse rechtbank dat ook nieuwe vluchtelingen op de Griekse eilanden moeten doorstromen naar het vasteland. Nog meer vluchtelingen zullen naar Athene komen. Omdat de juridische beslissing niet gepaard gaat met een politieke beslissing om de legale uitwegen uit Griekenland te versoepelen, zullen smokkelaars de enigen zijn die uitwegen bieden.

Zelfs de smokkelaars in het Turkse Izmir zouden opnieuw kunnen winnen bij de beslissing van de Griekse rechtbank. Zij kunnen deze beslissing gebruiken om vluchtelingen opnieuw gevaarlijke reizen naar de Griekse eilanden aan te bieden met de belofte dat ze vanaf nu van daaruit wél zullen kunnen doorreizen naar het vasteland.

Honderden vluchtelingen onopgemerkt over de Evros

De afgelopen maanden kozen steeds meer vluchtelingen de Evros-route over land omdat het onmogelijk was om via de Griekse eilanden snel door te reizen naar de rest van Europa.

Volgens officiële cijfers van de Griekse politie werden vorige maand alleen al 1658 vluchtelingen onderschept tijdens een oversteek van de Evros-rivier. In dezelfde maand in 2017 waren dat er slechts 262. Volgens cijfers van VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR werden in heel 2017 5677 vluchtelingen en migranten onderschept tijdens die oversteek, dubbel zoveel als in 2016.

In werkelijkheid ligt het aantal oversteken hoger. Ondanks het feit dat de Turkse autoriteiten 28.400 vluchtelingen en migranten onderschepten op deze migratieroute, raken velen ongezien de rivier over. Ze kunnen ongeregistreerd Griekenland binnenkomen, en doorreizen tot Athene.

‘Van Istanboel tot Athene zagen we niet één politieagent, noch een Turkse, noch een Griekse’, zeggen Syrisch-Koerdische vluchtelingen aan MO*.

‘Van Istanboel tot Athene zagen we niet één politieagent, noch een Turkse, noch een Griekse’, zeggen Syrisch-Koerdische vluchtelingen aan MO*.

Van Istanboel tot Thessaloníki ligt de smokkelprijs rond de 1600 euro per persoon. Vluchtelingen worden met de auto tot in de grensregio gebracht, stappen negen uur aan een stuk door onherbergzaam gebied, wachten daar op het goede moment en steken dan met bootje en te voet de rivier over.

Tijdens de eerste helft van april staken zeker 350 vluchtelingen onopgemerkt de Evros over. Op 4 april berichtte de Griekse organisatie No Borders dat ongeveer 150 vluchtelingen overstaken, velen afkomstig uit Afrin.

Een moeder en haar kinderen verdronken; hun lijken werden meegenomen door de stroming. Op 5 april staken ongeveer 50 vluchtelingen over, opnieuw velen afkomstig uit Afrin. Op 10 april staken nog eens 150 vluchtelingen over, volgens vluchtelingen die MO* in Athene sprak.

Toch spreken mensenrechtenorganisaties, UNHCR en vluchtelingen zelf ook over illegale push-backs door de Griekse politie terug naar Turkije.

De oversteek over de Evros-rivier is levensgevaarlijk. Op 4 april verdronken een moeder en haar kinderen verdronken; hun lijken werden meegenomen door de stroming.

© Tine Danckaers​

Asiel “aan het tempo van de staat”

Syrische Koerden uit Afrin nemen de beslissing om te ontsnappen niet lichtzinnig. Velen zetten de stap pas nadat zij jarenlang een vernederende sociale uitbuiting aan hongerlonen in illegale kledingateliers in Istanboel ondergingen en Turkse werkgevers hen zelfs uit deze uitbuiting ontsloegen.

Sommigen namen de beslissing nadat Turkije de visumaanvragen van hun familieleden in Europa weigerde om hen in Turkije te bezoeken. De enige uitweg is illegale migratie waartegen de Belgische staatssecretaris Theo Francken een “nultolerantie” wil, met “onmiddellijke pushbacks”.

Francken herhaalde vorige week een controversieel voorstel van de Europese Commissie: mensen die asiel aanvragen nadat ze België binnenkwamen via illegale migratie, zouden “onmiddellijk teruggedreven” worden.

De NAVO ‘steunt Turkije in de strijd tegen terrorisme’. Die “strijd” duwt nieuwe vluchtelingen naar Griekenland, tot grote onvrede van Griekenland, nochtans ook NAVO-lid.

Er zou alleen nog maar “legale asielmigratie” zijn: de staat kiest zelf asielzoekers uit die naar België mogen komen, aan een tempo dat rekening houdt met de draagkracht van de staat en met voorrang aan vervolgde minderheden.

Asiel verlenen aan het “tempo van de staat” houdt geen rekening met het tempo van geopolitieke ontwikkelingen waarin zelfs bondgenoten militaire operaties starten waarop wij geen invloed kunnen of willen uitoefenen, maar die wel vluchtelingenbewegingen op gang brengen.

Maandag zei NAVO-secretaris generaal Jens Stoltenberg tijdens een ontmoeting met de Turkse president Erdogan dat de NAVO Turkije steunt “in de strijd tegen terrorisme”. Griekenland begrijpt niet waarom de NAVO voorrang verleent aan de bezorgdheden van één NAVO-lid.

De regering van Griekenland, ook lid van de NAVO, heeft dinsdag bevestigd: de afgelopen twee dagen alleen al staken “honderden” vluchtelingen de Evros-rivier naar Griekenland over ‘na de militaire operatie van Turkije in Noord-Syrië’, waaraan de NAVO zijn steun verleent als deel van “strijd tegen terrorisme”.

En dat ondanks berichten in de Turkse media dat Turkse soldaten en camera’s de Turkse kant van de Evros-rivier extra strikt controleren.

Vele inwoners van Afrin overleven tot vandaag in onveilige bouwwerven in gebied onder controle van de Syrische regering. Hun huizen zijn geplunderd en gestolen door islamistische milities gesteund door Turkije.

‘Overal worden we weggejaagd’

Het gaat zowel om inwoners van Afrin die al sinds 2014 in Turkije woonden, als om inwoners die recht uit Afrin gevlucht zijn tijdens de recente Turkse militaire operatie en wiens huizen tot vandaag geplunderd en gestolen worden door islamistische milities.

‘In Turkije blijven ging niet meer. Sinds de Turkse operatie in Afrin is het maatschappelijke klimaat voor Syrisch-Koerdische vluchtelingen in Turkije verhard. We zijn het slachtoffer geworden van intimidaties’, zeggen Syrisch-Koerdische vluchtelingen in Athene aan MO*.

“Meer en betere opvang in de regio”, wat de Belgische regering tot vandaag als oplossing voorstelt, is voor deze groep vluchtelingen moeilijk omdat het land waar zij naartoe gaan, Turkije, ook de agressor is die van hen vluchtelingen maakt en hen niet langer verwelkomt.

‘In Turkije zijn we niet langer gewenst. Terugkeren naar Afrin gaat ook niet meer. Door Turkije gesteunde jihadisten hebben onze huizen gestolen. Waar moeten we naartoe?’

‘Terugkeren naar Afrin gaat ook niet meer. Zojuist kregen we het nieuws dat ons huis in Afrin ingenomen werd door islamistische milities die na de overwinning van Assad en Rusland geëvacueerd werden vanuit Ghouta. Er moet een akkoord geweest zijn tussen Rusland en Turkije. Overal worden we weggejaagd’, zeggen de vluchtelingen.

Op dit moment is er chaos aan de Grieks-Turkse grens omdat Turkije in het grensgebied twee Griekse soldaten arresteerde. Ze zitten in de gevangenis in Turkije. Er is een diplomatiek conflict. Smokkelaars weten dit.

‘In ruil voor geld laten sommige grensbewakers me ook weten wanneer er verandering van wacht is, op dat moment steken we over’, zegt een Turkse smokkelaar die vluchtelingen de Evros over helpt.

Charlotte Alfred van het journalistieke collectief Refugees Deeply zegt dat Turkije op elk moment de grenscontroles kan versoepelen en meer vluchtelingen Griekenland kan binnenlaten. Bedoeling is de druk op Griekenland en de EU op te voeren en van de EU te bekomen wat het wil: meer geld, de kritiek van de EU op Turkse operaties verstommen, hervatting van toetredingsonderhandelingen en visumliberalisering.

Gevolg: Turkije kan Griekenland op elk moment laten vollopen. Als sommige EU-lidstaten relocatie naar de rest van de EU blijven blokkeren, zullen de spanningen in Griekenland stilaan ten top gedreven worden. Een objectieve alliantie tussen Turkije en nationalistische EU-lidstaten maakt de smokkelaarsmaffia rijk.

Smeergeld voor Griekse politie inbegrepen in stijgende smokkelprijzen

Reizen met vervalste paspoorten is een manier om later een gedwongen terugkeer naar Griekenland, onder de Dublin-verordening, te vermijden. Smokkelaars brengen de vluchtelingen naar een van de vele Aziatische fotografen in de volkswijken van Athene om pasfoto’s te laten maken.

Smokkelaars brengen de vluchtelingen naar een van de vele Aziatische fotografen in de volkswijken van Athene om pasfoto’s te laten maken.

© Pieter Stockmans​

Veel vluchtelingen uit Afrin zoeken hun smokkelaar niet op straat, maar in hun eigen netwerk. Smokkelaars zijn vaak zelf mensen die door de oorlog in Noord-Syrië ontworteld werden en in de mensensmokkel een nieuw inkomen vonden.

Oorlog en bombardementen in Syrië leiden niet alleen tot vluchtelingenstromen, maar ook tot het ontstaan van een omvangrijke zwarte economie in Syrië, Turkije, Griekenland, tot in België.

In de meeste smokkeloperaties zit immers ook een smokkelaar die beschikt over een paspoort van een EU-lidstaat om makkelijk met de vluchtelingen te kunnen meereizen tot hun bestemming binnen de Schengen-zone. En om ervoor te zorgen dat de vluchtelingen na aankomst ook effectief de grote geldbedragen betalen.

Smokkelaars veranderen regelmatig de prijs. ‘In Turkije kregen we de informatie dat de prijs om vanuit Griekenland verder te reizen 3000 euro per persoon zou bedragen, een lager bedrag dan wat we uiteindelijk in Griekenland te horen kregen’, zeggen Syrisch-Koerdische vluchtelingen in Athene aan MO*.

Smokkelaars veranderen regelmatig de prijs. Eenmaal in Griekenland blijkt de prijs tussen 4500 en 6000 euro per persoon te liggen.

Eenmaal in Griekenland blijkt de prijs tussen 4500 en 6000 euro per persoon te liggen. 3000 euro is de “goedkope optie”: slecht vervalste paspoorten en weinig geld om grenspolitie om te kopen. De duurdere optie bedraagt 4000 euro: daarvoor krijgt de vluchteling goed vervalste paspoorten en heeft de smokkelaar ook geld om grenspolitie om te kopen. De dure optie bedraagt 5000 euro of meer, met echte, gestolen Europese paspoorten direct naar Brussel.

Omdat er dan vaak geen weg terug is, hebben de vluchtelingen geen keuze behalve om nog meer geld te lenen en zich diep in de schulden te werken. Vaak moeten ze jarenlang aan schuldeisers afbetalen. Anderen beginnen zwart te werken in Athene.

Dit leidt tot verdriet, teleurstelling en intra-familiale conflicten. Zelfs de uitbuiting in Turkije lijkt dan een vertrouwde houvast vergeleken met de sprong in het onbekende Athene.

‘Ik keerde terug naar Syrië om bij de YPG in Afrin te vechten en kom daarom niet in aanmerking voor asiel of gezinshereniging’, zegt een vluchteling die in Athene zwartwerkt om smokkelaars te kunnen betalen om te herenigen met zijn gezin in Denemarken.

Illegale migratie ontraden door in dit geval het recht op asiel uit te sluiten, is niet alleen zelf illegaal; het is bovendien onmogelijk af te dwingen omdat er teveel andere factoren meespelen die de staat niet controleert.

‘Hoe strikter de grenscontroles, hoe meer geld ik nodig heb om grenspolitie om te kopen. Zeker twee derde van de prijs gaat naar omkoping.’

Ten eerste, de smokkelprijs stijgt en vluchtelingen in een acute noodsituatie steken zich desnoods voor tien jaar in de schulden om aan die situatie te ontsnappen.

Ten tweede, de Griekse politie is en blijft omkoopbaar en ook dat wordt op de vluchtelingen afgewimpeld. ‘Hoe strikter de grenscontroles, hoe meer geld ik nodig heb om grenspolitie om te kopen. Zeker twee derde van de prijs gaat naar omkoping van grenspolitie’, zegt één van de smokkelaars tegen vluchtelingen tijdens een gesprek waarbij MO* aanwezig was.

Smokkelaars kopen de politie in Athene zelfs om om tijdelijke Griekse verblijfspapieren af te leveren die de vluchtelingen kunnen tonen als ze op straat worden gecontroleerd. Besluit: repressieve grenscontroles die vooral tegen de vluchtelingen gericht zijn, leiden tot geruïneerde vluchtelingen en rijkere maffia.

Afrin is overal aanwezig in het straatbeeld in Athene. ‘Laten we Afrin verdedigen. Laten we de genocide stoppen’; zegt deze poster met het gezicht van de Turkse president Erdogan en zijn Russische ambtsgenoot Poetin.

© Pieter Stockmans​

Waarom niet de legale wegen bewandelen?

Veel vluchtelingen die in Griekenland aankomen, laten zich niet registreren omdat de legale opties onaantrekkelijk of onbestaande zijn. Er is geen relocatie uit Griekenland omdat sommige EU-lidstaten een permanent relocatiemechanisme in de EU blijven blokkeren.

Griekenland vraagt steeds meer aan andere EU-lidstaten om de asielaanvraag te behandelen: in 2014 1126 keer en in 2017 al 9748 keer. Dat gebeurt op basis van de aanwezigheid van familieleden in die andere EU-lidstaat. Of op basis van “humanitaire redenen”, de zogenaamde humanitaire clausule in de Dublin-verordening. De andere EU-lidstaat weigert in de helft van de gevallen. EU-lidstaten zetten de Griekse overheid zelfs onder druk om het criterium “kwetsbaarheid” minder ruim toe te passen, in plaats van ruimer. In 2017 kreeg de Griekse asielinstantie 245 aanvragen tot gezinshereniging naar een andere EU-lidstaat. De meeste werden geweigerd of hebben nog altijd geen uitkomst. De relocatie vanuit Griekenland is gestopt in september vorig jaar. Zelfs het zeer beperkte doel van 66.400 werd niet gehaald: tot januari 2018 ging het slechts om 21.731 asielzoekers vanuit Griekenland. (Bron: AIDA Landenrapport Griekenland 2017 en Grieks ministerie van Migratiebeleid)

De meeste vluchtelingen vallen bovendien buiten de strikte criteria voor gezinshereniging. En de toepassing van de humanitaire clausule in de Dublin-verordening, voor kwetsbare groepen, is uiterst beperkt.

‘Zelfs als ze wel binnen de criteria vallen, duurt het tot een jaar om deze procedures in Griekenland te doorlopen met een grote kans dat het antwoord op het einde negatief is’, zegt Christina Zoumpouli, advocaat bij de ngo Greek Council for Refugees.

Realistische en betrouwbare informatie van mensenrechtenorganisaties betekent teleurstelling, onbetrouwbare informatie van smokkelaars hoop.

MO* was getuige van gesprekken waarbij vluchtelingen in Athene de afweging maakten tussen de smokkelaarsmaffia en de “legale asielmigratie op initiatief van de staat” – waartoe Francken en de Europese Commissie asiel willen beperken.

Er zijn vluchtelingen die niet lang kunnen wachten op een onzekere afloop: zo bijvoorbeeld Syrische Koerden die door de recente gebeurtenissen verdreven zijn uit hun huizen in Syrië, en ook Turkije – de conflictregio die “geholpen moet worden om vluchtelingen op te vangen” – deze vluchtelingen niet meer verwelkomt. Voor deze vluchtelingen is de smokkelaarsmaffia het enige alternatief.

Sommigen hebben zelfs schrik om voor gratis consultaties bij mensenrechtenorganisaties langs te gaan. Ze vrezen dat binnentreden in de legale wereld, zelfs bij een mensenrechtenorganisatie, kan leiden tot melding bij politie en registratie.

Onderdak: ook hier winnen de smokkelaars

Eenmaal de vluchtelingen beseffen dat ze langer in Athene zullen vastzitten, moeten ze op zoek naar onderdak voor langere duur. Ook daarvoor zijn ongeregistreerde vluchtelingen overgeleverd aan de zwarte markt.

Er is een competitie tussen verschillende spelers en de smokkelaars zijn ook hier de winnaars.

De marktprijs voor een appartement ligt rond 200 euro. Ongeregistreerde vluchtelingen betalen 700 euro per maand voor een haast onbewoonbaar pand.

De legale huurmarkt is niet toegankelijk zonder documenten. Eten van beide walletjes – enerzijds ongeregistreerd blijven om Griekeland zonder vingerafdrukken te kunnen verlaten, anderzijds huren aan gewone marktprijzen – blijkt niet mogelijk. Eenmaal in het donker, voor alles in het donker.

‘Voor gratis kraakpanden zijn er wachtlijsten’, zegt de Griekse journaliste Marianna Karakoulaki. ‘Vrijwilligers die op het terrein met vluchtelingen werken in Athene kampen met burn-out. Ze kunnen niet meer snel op hulpvragen antwoorden.’

Ook het vriendschappelijk netwerk van de vluchtelingen zelf is moeilijk aan te spreken omdat weinig vluchtelingen uit Afrin in Athene zijn gebleven. Ze zijn in vroegere golven al doorgereisd naar de rest van Europa.

Tot slot zijn er de smokkelaars, vaak dezelfde die ook de reis naar Europa organiseren, die de vluchtelingen voor woekerprijzen onderbrengen op de zwarte huurmarkt. De marktprijs voor een gewoon appartement in Athene ligt rond de 200 euro. Ongeregistreerde vluchtelingen betalen 700 euro per maand voor een haast onbewoonbaar pand rond metrostations Attiki, Viktoria en Omonoia.

Uit angst voor registratie in Griekenland verblijven Syrisch-Koerdische vluchtelingen ondergedoken in kelders omgebouwd tot woning. Smokkelaars verhuren ze aan woekerprijzen.

© Pieter Stockmans​

Pleinen zitten er vol wachtende vluchtelingen, naast vele Afghanen ook steeds meer Syrische Koerden uit Afrin. Het sociale weefsel van deze wijken is ook langzaam maar zeker aan het veranderen: onder de inwoners worden de Grieken een minderheid.

De vele Arabische en Aziatische winkels bedienen steeds nieuwe inwoners, passanten. De wijken zijn tijdelijke passages voor doorgangers richting West-Europa, de smokkelaars in de vele rokerige koffiebars zijn de dure ticketbezorgers.

Hoe werkt de smokkeloperatie op de luchthaven?

‘We gaan naar onze familie in een EU-lidstaat’, zegden Syrisch-Koerdische vluchtelingen uit Afrin in de bus van het centrale Syntagmaplein naar de luchthaven van Athene. Zo vertrekt er elke dag wel een vluchteling naar de luchthaven. Een aanwijzing dat de Afrin-exodus volop bezig is.

De luchthaven van Athene loopt vol geheime politie in burgerkledij. Smokkelaars werken in duo: één smokkelaar (“de kleine smokkelaar”) begeleidt de vluchtelingen in de luchthaven en reist mee naar België, de andere (“de grote smokkelaar”) volgt in de luchthaven van op afstand.

Als de Griekse grenspolitie vluchtelingen betrapt tijdens een illegale migratiepoging moeten de vluchtelingen normaalgezien asiel aanvragen in Griekenland om te vermijden dat ze naar Turkije teruggestuurd worden.

‘De Griekse politie is omkoopbaar om betrapte vluchtelingen buiten de luchthaven vrij te laten zonder verdere registratie, wat hen toelaat om het nog eens te proberen.’

‘Ook hiervoor gebruiken we het geld: om politie om te kopen en ervoor te zorgen dat zij de vluchtelingen buiten de luchthaven vrijlaten zonder verdere registratie, wat vluchtelingen toelaat om het meerdere keren te proberen’, zegt een smokkelaar.

De Griekse politie is vatbaar voor deze omkoping. Griekenland heeft er immers geen belang bij om de vluchtelingen te registreren. Het zou betekenen dat de vluchtelingen de asielprocedure in Griekenland moeten doorlopen of dat een tweede EU-lidstaat hen zou terugsturen naar Griekenland.

‘Zelfs vluchtelingen die wel Griekenland geregistreerd werden, aanvaardt Griekenland tot vandaag niet terug. Hun asielaanvraag moet in West-Europa behandeld worden’, zegt Christina Zoumpouli van de Greek Council for Refugees.

De Griekse asielinstantie kreeg in 2017 2375 vragen van andere EU-lidstaten om vluchtelingen terug te nemen, vooral van Duitsland. Griekenland aanvaardde slechts 95 van de aanvragen.

Griekenland zoekt het evenwicht tussen de toepassing van Europese regels van grensbewaking en asiel (om de Europese financiële steun niet te verliezen en niet gezien te worden illegale migratie te faciliteren) en de ontduiking ervan (om de registratie van vluchtelingen in Griekenland indien mogelijk te vermijden).

Dat sommige EU-lidstaten een rechtvaardige verdeling van vluchtelingen vanuit Griekenland blijven blokkeren, blijft dus niet zonder gevolgen. Het vertaalt zich in de ontwikkeling van zwarte economieën en het maakt Griekse ambtenaren kwetsbaar voor omkoping en corruptie.