Coronavirus kan voorwendsel zijn voor meer surveillance

China News Service / YouTube / www.youtube.com/watch?v=xOz60CzBnPA

COVID-19, het nieuwe coronavirus dat eind vorig jaar in China is ontstaan, heeft wereldwijd meer dan drieduizend mensen gedood en meer dan negentigduizend mensen ziek gemaakt.

In een reactie hierop hebben veel landen de grenscontroles aangescherpt en reisverboden opgelegd. Sommigen hebben de surveillance opgevoerd met behulp van kunstmatige intelligentie (AI) en big data, waardoor mensenrechtenactivisten en experts op het gebied van gegevensbescherming alarm slaan.

Olympische Spelen en 9/11

‘Regeringen legitimeren instrumenten van onderdrukking als instrumenten van volksgezondheid’, zegt Raman Jit Singh Chima, van Access Now, een non-profitorganisatie voor digitale rechten. ‘Het gevaar is dat deze maatregelen van kracht blijven en dat gegevens ook in de toekomst worden verzameld en gebruikt. We hebben dit in het verleden zien gebeuren na grote gebeurtenissen in China en de Verenigde Staten.’

‘Het gevaar is dat deze maatregelen van kracht blijven en dat gegevens ook in de toekomst worden verzameld en gebruikt’

China verscherpte de controles tijdens de Olympische Spelen in Beijing in 2008. In de VS vormden de aanslagen van 11 september 2001 de aanleiding voor de Patriot Act, waarvan mensenrechtenactivisten zeggen dat ze de overheid meer macht gaven om het toezicht op te voeren voor veiligheidsdoeleinden.

Hoewel het gebruik van gezichtsherkenning op luchthavens voor een specifiek doel en tijd gerechtvaardigd kan zijn, bijvoorbeeld om de uitbraak van het coronavirus te beheersen, is het voor onbepaalde tijd verzamelen van reis- en gezondheidsgegevens en andere data niet legitiem, zegt Chima.

Moskou gebruikt nu bijvoorbeeld gezichtsherkenningstechnologie om ervoor te zorgen dat mensen die thuis of in hun hotels moeten blijven, dat ook doen. De Russische overheid zei vorige maand dat ze 88 vreemdelingen zou deporteren wegens inbreuken op quarantainemaatregelen.

Tracering

Singapore, waar een internationale conferentie in januari leidde tot verspreiding van het coronavirus over de hele wereld, van Spanje tot Zuid-Korea, gebruikt ‘contacttracering’ om infecties te bestrijden.

In een Facebook-bericht zei premier Lee Hsien Loong dat dit inhield dat er een gedetailleerd logboek moest worden gemaakt van de bewegingen en interacties van een patiënt in de veertien dagen vóór opname in het ziekenhuis, en dat iedereen moest worden getraceerd die aan de patiënt was blootgesteld.

‘Gelukkig hebben patiënten over het algemeen samengewerkt en informatie gedeeld. Dit stelt gezondheidswerkers, ambtenaren en de politie van Singapore in staat om de geschiedenis en contacten snel in kaart te brengen’, aldus Lee.

Autoriteiten gebruikten bijvoorbeeld immigratiegegevens om een inwoner te vinden die niet aan de quarantainevereisten had voldaan in Singapore. Zijn status als permanent ingezetene werd ingetrokken en hij mocht Singapore niet meer binnen.

Tijdelijke maatregelen legitiem

Gezien de ernst van de corona-uitbraak is het van vitaal belang dat overheden reageren, ook door gegevens van burgers te verzamelen en te analyseren, zegt Louisa Jorm, directeur van het Centre for Big Data Research in Health aan de Universiteit van New South Wales in Australië. ‘Een tijdelijke inbreuk op de privacy is onvermijdelijk als de overheid een doeltreffende reactie op de volksgezondheid wil opzetten.’

‘Een tijdelijke inbreuk op de privacy is onvermijdelijk als de overheid een doeltreffende reactie wil opzetten’

Er wordt vooral gevreesd voor de gevolgen op het vlak van sociale controle in China, waar mensen bepaalde software op hun smartphones moeten gebruiken. Die bepaalt of ze in quarantaine moeten worden geplaatst en of ze in metro’s en openbare ruimtes mogen worden toegelaten.

Uit een analyse van de New York Times bleek dat het systeem de locaties van mensen leek te delen met de politie, in een land dat al ‘s werelds meest geavanceerde systeem voor elektronisch toezicht heeft.

Beveiligingscamerabedrijven in China hebben naar eigen zeggen systemen ontwikkeld die gezichten kunnen herkennen, zelfs als mensen maskers of hoeden dragen, terwijl kaarten locaties kunnen tonen van gebouwen waar besmette patiënten wonen.

Gevaar

Overheden hebben buitengewone bevoegdheden tijdens noodsituaties, maar ‘meestal met gepaste procescontroles met betrekking tot de noodzaak, geldigheid en evenredigheid van die bevoegdheden’, zegt Sean McDonald van het Centre for International Governance Innovation.

Volgens McDonald gebruikten Amerikaanse autoriteiten Uber-gegevens om een verdachte coronaviruspatiënt naar Mexico te volgen, en gebruikte Zuid-Korea in beslag genomen gegevens van mobiele telefoons om duizenden mensen in quarantaine te plaatsen tijdens een uitbraak van het MERS-virus in 2015.

‘Het echte risico in dergelijke situaties is dat instellingen grote surveillancemechanismen zullen ontwikkelen die ze opnieuw kunnen gebruiken voor meer politieke of commerciële doeleinden’, zegt McDonald.

Locatie

Aan de Universiteit van Elektronische Wetenschappen en Technologie van China is het personeel sinds februari verplicht om informatie te delen, waaronder hun locatie en elk contact met mensen uit zwaar getroffen gebieden, getuigt Liaoyuan Zeng, hoogleraar aan de universiteit, via mail.

Volgens de hoogleraar was de politie ook naar zijn appartement gekomen om informatie over het gezin te verzamelen, inclusief reisgeschiedenis.

‘Voor mij is dit een zeer redelijke activiteit voor het verzamelen van gegevens om veiligheidsredenen’, zegt hij. ‘Het uploaden van mijn lichaamstemperatuur, familie-informatie, reisgeschiedenis … is helemaal geen probleem, vooral wanneer het verzamelen en bewaken van gegevens onder deze speciale omstandigheid redelijk is.’

‘Surveillance zelf kan nooit een oplossing zijn’

Volgens Raman Jit Singh Chima van Access Now hebben landen sterke gegevensbeschermingswetten en onafhankelijke instellingen nodig die ervoor kunnen zorgen dat gegevens niet voor onbepaalde tijd worden bewaard of gebruikt voor politieke doeleinden. Maar weinig Aziatische landen hebben dergelijke controles en evenwicht, zegt hij.

Berispt

Aziatische landen gebruiken de uitbraak ook om strengere informatiecontroles op te leggen en mensen te arresteren en te straffen voor vermeende verspreiding van valse informatie of kritiek op autoriteiten, bijvoorbeeld wat de reactie op de uitbraak betreft.

‘Het gevaar bestaat dat wanneer je de surveillance en informatiecontroles verhoogt, dit het volksgezondheidssysteem kan ondermijnen’, zegt Chima, verwijzend naar het voorbeeld van de Chinese arts die voor het eerst alarm sloeg over het virus en werd berispt. ‘Surveillance zelf kan nooit een oplossing zijn.’

Bron: Thomson Reuters Foundation