Deskundigen in Bangladesh vrezen dat een snelle daling van het grondwaterpeil in hun land de voedsel- en waterzekerheid van miljoenen mensen in het gedrang zal brengen. De problematische Bengaalse grondwaterstanden zouden in de nabije toekomst ook de biodiversiteit van ’s werelds grootste mangrovegebied kunnen bedreigen.
‘We zijn roekeloos met ons grondwater omgesprongen. Sinds 2004 geraakt de grondwaterspiegel niet meer bijgevuld’, vertelt Eftekhar Alam van de Bangladesh Agricultural Development Corporation, een semi-autonome organisatie onder het ministerie van Landbouw. Alam’s onderzoek wijst uit dat het grondwater van Bangladesh aan een snelheid van 53 miljard kubieke meter per jaar aan de bodem onttrokken wordt, terwijl het slechts aan vijftig miljard kubieke meter opnieuw bijgevuld wordt.
Samen met andere deskundigen waarschuwt Alan voor de lange termijn gevolgen van deze “roofbouw”. ‘Er zijn tal van problemen verbonden aan de uitputting van de grondwatervoorraden’, verklaarde Mohammad Shamsudduha, doctoraal onderzoeker aan University College London, aan de Bengaalse krant The Daily Star. Een daling van het waterpeil in rivieren en meren, irrigatieproblemen, verminderde waterkwaliteit, hogere pompkosten en landverzakkingen zijn volgens Shamsudduha allemaal problemen waarmee Bangladesh te kampen zal krijgen indien de dalende lijn van het grondwaterpeil zich voortzet.
Irrigatie
In tegenstelling tot oppervlaktewater, zoals meren en rivieren, bevindt grondwater zich in bodems en gesteenten in de grond. Het wordt hoofdzakelijk aangevuld door neerslag, die het aardoppervlak al dan niet rechtstreeks binnendringt en zich in poreuze bodemlagen, ook wel ‘aquifers’ of bassins genoemd, opslaat.
De laatste decennia hebben de Bengaalse overheid en tal van onderzoekers het gebruik van grondwater voor irrigatie gepromoot als een manier om de seizoensgebonden voedselonzekerheid onder boeren aan te pakken. Bengaalse landbouwers zijn voor de oogst van hun gewassen traditioneel altijd erg afhankelijk geweest van de timing van het regenseizoen, dat slechts een viertal maanden duurt en waarin het leeuwendeel van de totale jaarneerslag valt. In het droge seizoen vonden zij daardoor niet altijd het benodigde irrigatiewater.
In tegenstelling tot de neerslag van het onberekenbare regenseizoen, is grondwater wél het hele jaar door beschikbaar. Op het Bengaalse platteland werden de voorbije decennia daarom - met het oog op stabielere watervoorziening - zeer veel waterpompen geïnstalleerd. Dat deze pompsystemen vandaag de dag cruciaal zijn, verduidelijkt Alam: ‘Tijdens de piek van het droge seizoen, van maart tot april, is 63 procent van het irrigatiewater in Bangladesh afkomstig van grondwater dat via ondiepe pompsystemen naar boven gehaald wordt.’
Verzilting
Experts wijzen erop dat een te grote fixatie op grondwater zijn eigen problemen gecreëerd heeft.
Experts wijzen er nu echter op dat een te grote fixatie op grondwater zijn eigen problemen gecreëerd heeft. Alam stelt in eerste instantie dat de ondiepe waterpompen, die slechts een twintigtal meter in de grond reiken, droog zullen komen te staan wanneer het grondwaterpeil onder dit niveau zakt. Omdat dit soort van pompsystemen over het hele land voor kleinschalige irrigatie en drinkwater gebruikt worden, zou dit verstrekkende gevolgen kunnen hebben voor de voedsel- en waterzekerheid van miljoenen mensen.
Het probleem dat Alam echter het meeste zorgen baart, is het risico op verzilting dat de dalende waterstanden met zich meebrengen. Wanneer het grondwaterpeil onder het zeeniveau duikt, zal zoutwater uit de Indische Oceaan immers de bodem binnendringen om het ontstane vacuüm onder de grond op te vullen. ‘Het hele gebied rond Dhaka zou overstelpt worden met zouthoudend water. Vijftig miljoen mensen zouden hierdoor getroffen worden’, aldus Alam.
Een verzilting van de bodem zou mogelijk ook verstrekkende gevolgen inhouden voor de biodiversiteit van de Sundarbans, ’s wereld grootste mangrovebossen die zich in de rivierdelta van de Ganges, op de grens tusen India en Bangladesh, uitstrekken.
Niet alleen op platteland
Dat de overfixatie op grondwater niet uitsluitend een probleem van het Bengaalse platteland is, illustreert hoofdstad Dhaka met verve. Maar liefst 97 procent van de watervoorziening in deze miljoenenstad is afkomstig van grondwater.
Deze eenzijdige en buitensporige afhankelijkheid van grondwater werd mee verantwoordelijk gesteld voor het acute watertekort dat Dhaka tijdens de piek van het droge seizoen van 2010 stevig in haar greep hield. Regelmatige elektriciteitstekorten zorgden er toen voor dat de bevoegde autoriteiten het nodige water niet meer konden oppompen.
Deskundigen als Alam en Shamsudduha zijn het erover eens dat de te grote dependentie van grondwater dringend een halt moet worden toegeroepen. Umme Kulsum Navera, lector aan de Bangladesh University of Engineering and Technology, onderstreept dat de problematische Bengaalse grondwaterspiegel zich niet vanzelf zal herstellen: ‘Onze rivieren zijn aan het opdrogen en onze modellen voorspellen dat we in de toekomst meer water op een korte tijd te verwerken zullen krijgen. Dit vult het grondwater niet aan omdat de meeste regen over land zal wegvloeien.’