Extreem weer en onverschillige overheden: een gevaarlijke combinatie in Midden-Amerika

Adela Ramírez en Ruperto Castillo, samen met hun kleindochter in het huis waar ze wonen in de Nueva Pita-gemeenschap, aan de kust van El Salvador.

Edgardo Ayala / IPS

Landbouwer Ruperto Castillo overschouwt met enige wanhoop de grote plas water in zijn patio. Hij trekt zijn schouders op en legt uit dat hij door de aanhoudende regenval geen mais kan zaaien, niet kan vissen in de rivier noch krabben uit het mangrovemoeras kan halen.

‘Veel kunnen we hier niet doen, laat staan werken’, zegt de 71-jarige Castillo, gezeten in zijn stoel, met naast hem zijn echtgenote Adela Ramírez (70) in de hangmat. Ze wonen in Nueva Pita, een gehucht in het centraal gelegen departement San Vicente aan de kust van het Midden-Amerikaanse El Salvador, een klein land van zes miljoen inwoners.

Boeren kampen ofwel met extreme buien die hun oogst vernietigen, ofwel met lange droogtes.

Elk regenseizoen treedt de dichtbij gelegen rivier Lempa uit haar oevers en zet het hele omliggende gebied Bajo Lempa onder water, met verloren oogsten en soms zelfs doden tot gevolg. Ook nu regent het geregeld in Nueva Pita en het regenseizoen loopt nog tot november.

‘Soms wordt het zo hachelijk dat we moeten gaan schuilen in een opvangplaats, voor de veiligheid van de meisjes’, zegt Ramírez, verwijzend naar haar twee kleindochtertjes. Ze herinnert zich nog orkaan Mitch, een van de hevigste tropische cyclonen in de geschiedenis, die in 1998 meer dan 11.000 levens kostte en miljoenen dollars aan schade veroorzaakte. De familie verloor toen alles.

Klimaat van extremen

Wat in Nueva Pita gebeurt overkomt duizenden gezinnen in Midden-Amerika. Volgens experts van VN-klimaatpanel IPCC is de regio een van de meest kwetsbare ter wereld voor de gevolgen van de klimaatverandering.

Hier laat zich een klimaat van extremen voelen. Boeren kampen ofwel met extreme buien die hun oogst vernietigen, ofwel met lange droogtes. Daar komen nog geregeld vulkaanuitbarstingen en aardbevingen bij. Twee van de meest vernietigende orkanen in de geschiedenis trokken langs Midden-Amerika met zijn 43 miljoen inwoners.

Maar hardleerse plaatselijke overheden lijken nooit lessen te trekken uit de natuurrampen en hun verwoestende gevolgen. Dat ze zich steeds herhalen is een absolute zekerheid, en toch worden geen maatregelen genomen om de bevolking te beschermen.

Altijd hetzelfde probleem

Elk jaar herhaalt zich hetzelfde probleem, alsof het de eerste keer is. Steeds dezelfde rivieren die overstromen waardoor duizenden mensen hun oogst verliezen, dezelfde plekken die laattijdig geëvacueerd worden en door dodelijke modderstromen worden overspoeld. Midden-Amerika slaagt er maar niet in de gebeurtenissen voor te zijn en blijft even kwetsbaar als vanouds, zeggen experts uit El Salvador, Guatemala en Honduras.

‘Elk jaar opnieuw is het alsof we belegerd worden; we zijn kansloos, niet alleen door de gevolgen van klimaatverandering, maar ook door de onverschilligheid van de overheid.’

‘Elk jaar opnieuw is het alsof we belegerd worden; we zijn kansloos, niet alleen door de gevolgen van klimaatverandering, maar ook door de onverschilligheid van de overheid’, zegt Sonia Hernández, inwoonster van het dorp Nueva Concepción in risicogebied Bajo Lempa en lid van de Regionale Commissie Civiele Bescherming. De oevers van de rivier Lempa zijn volgens haar extreem kwetsbaar op zeven plekken.

‘Het is altijd hetzelfde oude liedje, we begrijpen maar niet waarom de overheid de oevers niet versterkt’, vervolgt Hernández. Pal in het regenseizoen lost het staatselektriciteitsbedrijf nog eens meer water om de druk op een stuwdam te verlichten, voegt ze er aan toe. Met hetzelfde voorspelbare gevolg: de Lempa treedt uit haar oevers en overstroomt het omliggende gebied.

Op het moment dat wij aanwezig zijn in Bajo Lempa voor deze reportage, heeft de al met al matige regenval al acht doden en verschillende instortingen en overstromingen veroorzaakt.

Migratie

‘Honduras is het kwetsbaarste land van Midden-Amerika, naast El Salvador’, zegt Hugo Zelaya, coördinator van Comité Nationaal Risicobeheer van Honduras. Wegens zijn ligging in het midden van de regio en aan de Caraïbische kust is Honduras de ingang voor extreme weerfenomenen zoals orkanen. Het noorden van het land ligt bovendien onder de zeespiegel, wat het extra gevoelig maakt voor overstromingen.

Heel wat Midden-Amerikanen gaan onder armoede en achterstand gebukt. Nog steeds zijn de gevolgen voelbaar van de burgeroorlogen en conflicten van de jaren 70 en 80 in Guatemala, Nicaragua en El Salvador. Door hoge werkloosheid tracht een aanzienlijk deel van de bevolking naar de Verenigde Staten te migreren. De blootstelling aan extreem weer en daarbij horende verloren oogsten maken soms dat vertrekken de enige optie is, zegt Zelaya.

Minder CO2-uitstoot

Salvadoraan Adalberto Blanco van de Permanente Groep voor Risicobeheer, wijst op een opmerkelijk cijfer: maar liefst 94 procent van de bevolking van 6,7 miljoen woont in de 88,7 procent van El Salvador dat als risicogebied wordt beschouwd. ‘Daarom hoeft het ons niet te verbazen dat een weerfenomeen meteen ernstige gevolgen veroorzaakt’, zegt hij.

Midden-Amerika stoot echter veel minder CO2 uit dan de grote industrielanden. Die laatsten hebben daarom een grote verantwoordelijkheid, aldus Blanco. Tegelijk hebben ook Midden-Amerikaanse overheden boter op het hoofd. Zij promoten een extractief economisch model, gebouwd op het onttrekken van grondstoffen uit de bodem. Dat schaadt het milieu en maakt landen nóg kwetsbaarder voor extreme weerfenomenen.

‘Het is dit extractieve ontwikkelingsmodel dat zich al decennia laat voelen in het milieu.’

Zo zetten verschillende landen in de regio in op de teelt van suikerriet: de chemicaliën die daarbij nodig zijn verarmen de bodem, zegt Blanco. ‘In Guatemala en Honduras wordt de Afrikaanse palm verbouwd, in Nicaragua pinda en tabak, in Honduras ook nog eens bananen: al die gewassen hebben een impact op het milieu’, verzekert hij.

Mooie woorden

Verschillende multinationals hebben in Midden-Amerika uit eigenbelang volledige ecosystemen beschadigd, verzekert Guatemalteek Marco Tulio Granados van de Vereniging voor Landbouw en Microbedrijven. In het noordwesten van het land hebben met name Spaanse waterkrachtbedrijven volgens hem aanzienlijke milieuschade veroorzaakt.

Door de toename van de Afrikaanse palmteelt van de voorbije tien jaar zijn bovendien hele bossen met de grond gelijk gemaakt. In de departementen Huehuetango en Quiché, in het westen van het land, zijn ook mijnbouwbedrijven actief.

‘Het is dit extractieve ontwikkelingsmodel dat zich al decennia laat voelen in het milieu’, zegt Granados vanuit de stad Quetzaltenango. Granados is ook secretaris van een regionaal orgaan voor risicobeheer, een koepel die dezelfde organisaties uit Guatemala, El Salvador, Honduras, Nicaragua en Costa Rica samenbrengt.

Regeringen en politieke elites hebben volgens hem de mond vol van risicobeheer, maar zelden vertalen die mooie woorden zich in concrete acties die de meest kwetsbaren beschermen.