'Een verkrachter op jouw weg', van Santiago tot Antwerpen
Feministisch strijdlied uit Chili gaat de wereld rond
‘En het ligt echt niet aan mij of waar ik was of wat ik aan had. De verkrachter, dat was jij.’ Het feministische collectief Lastesis bracht eind november een performance over patriarchaal geweld, in het centrum van de Chileense hoofdstad Santiago. De directe taal en krachtige bewegingen misten hun effect niet. De video ging sociale media rond, de performance de wereld. Een internationaal feministisch strijdlied is geboren.
‘H_et patriarchaat, dat is een rechter / die ons veroordeelt voor wie we zijn / en wat is onze straf? / Het geweld dat jij niet ziet.’_ De video gaat sociale media rond, de performance de hele wereld. Een internationaal feministisch strijdlied is geboren.
De feministische groep Lastesis voerde de performance Een verkrachter op jouw weg voor de eerste keer op in Valparaíso, Chili, op 18 november. Voor de deur van een politiebureau.
Lastesis is een interdisciplinair collectief, opgericht door Dafne Valdés, Paula Cometa, Sibila Sotomayor en Lea Cáceres. Het stelt voor feministische theorie in scène te zetten. Op 25 november, Internationele Dag Tegen Geweld op Vrouwen, riepen ze vrouwen op om de performance te brengen in het centrum van Santiago.
De video en hashtag #Lastesis waren meteen trending op sociale media. Feministen wereldwijd volgden hun danspassen:
Feministische acties lopen al langer als een strijdbaar vuurtje over de landgrenzen van het continent heen. Deze keer hebben feministen in Latijns-Amerika de wereld mee. Lastesis riep via hun Instagram feministen waar ter wereld op om Een verkrachter op jouw weg in scene te zetten. Twee weken na de uitvoering op de Internationale Dag Tegen Geweld op Vrouwen heeft het nummer een eigen Wikipedia-pagina.
Wat is de betekenis van deze uiterst Chileense feministische performance? Wat vertelt het over de situatie van vrouwen overal? Een verkrachter op jouw weg, van Santiago tot Antwerpen, de wereld rond.
In Chili verkracht de politie
Het protestlied van Lastesis kan geplaatst worden binnen de geschiedenis en actuele context van Chili. In oktober zette een prijsstijging van de metro in het Zuid-Amerikaanse land een breed gedragen protestbeweging in gang tegen de grote ongelijkheid in het land_._ Te midden van buitensporige repressie van ordediensten is de vergelijking met de dictatuur (1973-1990) niet ver weg.
Catalina Farias is een jonge lerares geschiedenis en feministe uit Santiago. Farias is een van de vele vrouwen die ingingen op de oproep van Lastesis om Een verkrachter op jouw weg op te voeren in Santiago. Ze legt uit hoe de vrouwen van Lastesis de danspassen en tekst eerst via mail doorgaven en later ter plaatste de bewegingen uitlegden.
De eerste passen zetten de toon: ‘De eerste twee passen zijn om het ritme aan te geven, maar ik interpreteer het ook als een bijna militaire beweging.’
Bij de woorden ‘Het is feminicide’ buigen de vrouwen vier keer door de knieën. Farias vertelt hoe de politie wanneer ze vrouwen oppakken hen vragen deze beweging uit te voeren, vaak zonder kleren. ‘Dit zijn praktijken uit de dictatuur’, verduidelijkt ze. ‘Zowel de politie als de militairen deden dit destijds.’ Farias zegt dat deze praktijken terug voorkomen sinds de sociale onrust midden oktober opflakkerde.
Human Rights Watch (HRW) overhandigde op 26 november een verslag aan Chileens president Piñera over het excessieve politiegeweld tegen manifestanten en voorbijgangers. Van de 442 aanklachten die het Nationale Instituut voor Mensenrechten bij het openbaar ministerie indiende, gingen er 74 over seksueel misbruik.
Human Rights Watch verwijst naar verschillende vormen van seksueel geweld, ook de door-de-knieënpraktijk uit de performance van Lastesis. Dit zou sinds maart dit jaar verboden zijn voor de politie. Deze vernederende praktijk blijft hardnekkig doorgaan en wordt volgens HRW vaker uitgevoerd bij vrouwen en meisjes dan bij mannen.
De zwarte band voor de ogen van de vrouwen in de performance verwijst binnen de historische context van Chili naar het geweld van de militairen tijdens de dictatuur. Farias duidt dat militairen en politie tijdens folterpraktijken de ogen van gevangenen afbonden of met een zak het hoofd bedekten.
En ook nu zijn er, net als tijdens de dictatuur, de vermisten. ‘Of we vinden ze dagen na hun verdwijning terug, verkracht en mishandeld door de politie of eenvoudigweg vermoord.’
Farias vult aan dat het zelden gebeurt dat de daders gestraft worden.
Heel de performance en de tekst van Een verkrachter op jouw weg is een pijnlijke aanklacht tegen het optreden van de politie in Chili. ‘Slaap maar zacht, onschuldig meisje en wees niet bang van criminelen, want de politie, die is je vriend, en zorgt dat jij kan buitenspelen’, klinkt het. Deze paragraaf is overgenomen uit de hymne van de Chileense politie.
‘Maar nooit, echt nooit, en ik zeg het uit eigen ondervinding, heeft de politie aan de kant van het volk gestaan’, straft Farias de Chileense politie af.
De verkrachter is een wereldwijd fenomeen
Een verkrachter op jouw weg kreeg navolging in onder andere Quito, Brussel, Frankrijk, Melbourne en Japan. In Mexico bracht de dans duizenden vrouwen op de been op het centrale Zócalo-plein in het centrum van Mexico-Stad. In Parijs brachten vrouwen aan de Eiffeltoren hun eigen Franstalige versie. En vrouwen wereldwijd blijven zich organiseren.
Over landgrenzen heen voelen vrouwen zich gesterkt door de tekst en bewegingen van Een verkrachter op jouw weg.
Ook over culturele grenzen heen organiseren vrouwen zich tegen het seksueel geweld, en bij uitbreiding tegen heel het patriarchaal en postkoloniaal systeem. Afgelopen donderdag brachten inheemse Mapuche-vrouwen in Santiago een versie van de performance in Mapudungún, de taal van de Mapuche.
Sofie De Graeve, woordvoerster van de feministische denktank en actiegroep Furia, vertelt dat de kracht van de performance schuilt in het collectieve karakter:
‘Samen maken vrouwen een vuist tegen het wijdverbreide geweld op vrouwen. De relatief eenvoudige formule maakt dat iedereen kan deelnemen. De zwarte blinddoeken, die telkens terugkeren, zorgen voor herkenbaarheid en maken er een krachtig statement van. De ontlading na de performances toont de kracht van solidariteit.’
De tekst van het protestlied Een verkrachter op jouw weg raakt Farias diep. Vooral de woorden: ‘En het ligt echt niet aan mij of waar ik was of wat ik aan had’. Deze zin wordt verschillende keren herhaald tijdens de performance en komt ook het meeste terug in verwijzingen naar Een verkrachter op jouw weg op sociale media.
‘Wij vrouwen krijgen altijd de schuld’, verwoordt Farias dit gevoel binnen de Chileense context, en dat bij vrouwen overal heerst. ‘De staat, de kerk, rechters, de maatschappij, ze zeggen ons dat we seksueel geweld en misbruik wel verdiend zullen hebben.’
De verkrachter in België: seksueel geweld, partnergeweld en feminicide
Ook in België voelden vrouwen zich aangesproken. Een verkrachter op jouw weg is al meerdere keren opgevoerd in Brussel. Zondag 8 december verzamelden vrouwen zich in Antwerpen:
De dagen die volgen zijn er onder andere optredens in Gent, Brussel en Charleroi.
De Graeve vertelt dat geweld op vrouwen een universeel probleem is. Ook in België. De problematiek van gendergeweld is wijdverspreid: ‘1 op 7 vrouwen heeft af te rekenen met partnergeweld. Dagelijks zijn er 8 aangiftes van verkrachting. 98 procent van de vrouwen kreeg te maken met seksuele intimidatie in de publieke ruimte.’
‘Dit jaar werden er al 23 vrouwen vermoord omdat ze vrouw zijn. De laatste moord gebeurde enkele dagen nadat 15.000 mensen, drie keer zoveel als vorig jaar, door Brussel trokken op de Internationale Dag tegen Geweld op vrouwen om deze feminicides aan te klagen.’
“De verkrachter op onze weg” is persoonlijk en politiek
Farias begint ons gesprek over de gebeurtenissen in Chili met haar persoonlijke ervaring als vrouw in het Zuid-Amerikaanse land. Emotioneel en direct vertelt ze over het seksueel geweld dat haar overkwam als meisje van 10 jaar, 11 jaar en dan 24 jaar oud. Seksuele aanrandingen door een onbekende, iemand van de familie, haar vriend en een politieman.
Seksueel geweld raakt vrouwen tot in het diepste van hun zijn. Seksueel geweld is heel persoonlijk. Dit wil niet zeggen dat het een privézaak is. Al te vaak, hier en daar, krijgt seksueel geweld geen gerechtelijke navolging. Een verkrachter op jouw weg brengt seksueel geweld van de privésfeer naar de publieke ruimte. Geweld op vrouwen moet politiek zijn.
Lastesis en alle vrouwen die deelnemen aan de performance plaatsen gendergeweld op de politieke agenda. Hierin ligt de kracht van dit feministisch strijdlied. Ook De Graeve vindt: ‘Dit is absoluut politiek. De boodschap is dat geweld op vrouwen geen individueel probleem is, maar een maatschappelijk probleem waar een maatschappelijk antwoord op moet komen.’
Vertaling Een verkrachter op jouw weg (meerdere auteurs)
Het patriarchaat, dat is een rechter
die ons veroordeelt voor wie we zijn
(en) wat is onze straf?
Het geweld dat jij niet ziet
Het patriarchaat, dat is een rechter
die ons veroordeelt voor wie we zijn
(en) wat is onze straf?
Het geweld dat jij niet ziet
Het is feminicide
Straffeloosheid voor de moordenaar
Vele vrouwen worden vermist
En elke dag verkracht
En het ligt echt niet aan mij of waar ik was of wat ik aan had
En het ligt echt niet aan mij of waar ik was of wat ik aan had
En het ligt echt niet aan mij of waar ik was of wat ik aan had
En het ligt echt niet aan mij of waar ik was of wat ik aan had
De verkrachter, dat was jij
De verkrachter, dat ben jij
Het zijn de flikken
De rechters
De staat
Het systeem
Onderdrukt uit alle macht
Het is de staat die ons verkracht (x2)
De verkrachter, dat was jij
De verkrachter, dat ben jij
Slaap maar zacht, onschuldig meisje
En wees niet bang van criminelen,
Want de politie, die is je vriend,
En zorgt dat jij kan buitenspelen.
De verkrachter, dat ben jij (x4)