Kamp C wint Europese Duurzame Energieprijs: groene energie delen met buren is in opmars

Het cVPP-project wil burgers en gemeenschappen zélf hun groene energie laten opwekken, beheren en verdelen onder elkaar.

© Kamp C

Kamp C, het provinciaal centrum voor duurzaamheid en innovatie in Westerlo, heeft met zijn cVPP-project de Europese Duurzame Energieprijs gewonnen. Die publieksprijs wordt jaarlijks uitgereikt aan de meest opvallende projecten omtrent duurzame, efficiënte en hernieuwbare energie binnen de EU. ‘Met cVPP willen we streven naar een democratisering van de energiemarkt’, zegt Jet Groen, adviseur en architect bij Kamp C.

Kamp C haalde begin juli ook de media omdat ze het allereerste volwaardige 3D-geprinte huis opleverde op hun terrein in Westerlo. Dat huis kwam laag per laag uit een 3D-printer en voldoet met zijn 90m2 aan een doorsnee Kempense rijwoning. In tegenstelling tot eerdere 3D-geprinte huizen, telt dit huis twee verdiepen die aan één stuk door uit de printer kwamen. Voor dit project werkte Kamp C samen met acht externe partners, waaronder de Thomas More Hogeschool en de UGent. Het huis is onderdeel van het Europese C3PO-project, waarmee Europa deze innovatieve techniek wil versnellen in Vlaanderen.

Community-based Virtual Power Plant, zo klinkt de naam van het cVPP-project voluit. Daarmee wil Kamp C gemeenschappen verantwoordelijk stellen om hun eigen lokale energie op te wekken, te beheren en te verdelen.

‘We willen mensen bewust maken over hoe de energiemarkt in elkaar zit en wat ze zelf kunnen betekenen op die markt’, vertelt Jet Groen, adviseur en architect bij Kamp C. ‘Veel mensen zijn al prosumer. Dat wil zeggen dat ze zelf energie opwekken via warmtepompen en/of zonnepanelen. Maar niet veel mensen staan stil bij wat die energie kan betekenen op de energiemarkt.’

Daarom ontstond zo’n drie jaar geleden het cVPP-project. Een project waar niet alleen Kamp C haar steentje aan bijdraagt, maar ook een waar acht internationale partners in Nederland en Ierland hun schouders mee onder zetten.

De Virtual Power Plant is — zoals de naam doet vermoeden — een virtuele energiecentrale die gecontroleerd wordt door een ICT-systeem met speciale software. Het is een soort computerprogramma waarmee de hernieuwbare energie zichtbaar wordt. Op die manier kan de energie gebruikt en verdeeld worden onder mensen en bedrijven die ze op dat moment nodig hebben of opslaan.’

De C van community

‘Maar die virtuele energiecentrale is niet meteen wat dit project zo belangrijk en innovatief maakt’, zegt Groen. ‘Daarvoor moeten we kijken naar de C in cVPP. Die staat voor “community”. We gaan burgers betrekken bij energietransitie en kijken naar wat hun noden en waarden zijn als gemeenschap op de energiemarkt. Dat is uniek, omdat het sociale aspect een toevoeging is aan het technische van de virtuele energiecentrale.’

Dat is volgens Groen ook de reden waarom het cVPP-project de Europese Duurzame Energieprijs heeft gewonnen. Er werden prijzen uitgedeeld binnen drie categorieën: betrokkenheid, innovatie en jeugd. cVPP kreeg de prijs binnen die eerste categorie, omdat ze lokale gemeenschappen en burgers betrekken bij het proces van hernieuwbare energie.

Wettelijk gezien mag cVPP nog niet in België. Kamp C en haar partnerorganisaties mogen dus nog geen energie verkopen. ‘Maar Europa heeft zijn wetgeving wel al aangepast’, gaat Groen verder. ‘Dat geeft burgers de kans zelf energie op te wekken, te beheren en te verkopen. En daar willen we met cVPP naartoe. We lopen met dit project dus eigenlijk al een beetje vooruit. In Gent werd zo’n cVPP al getest door energiecoöperatie Energent.’

Voordelen

‘Met een cVPP kunnen burgers zélf beslissen wat er met hun energieopwekking gebeurt.’

‘Wij zijn voor onze energie ongelofelijk afhankelijk van het buitenland’, zegt Groen. ‘Bovendien geraken de fossiele brandstoffen op, waardoor de energiemarkt steeds duurder wordt. Door lokaal energie op te wekken, ben je onafhankelijk en kan je de opbrengsten lokaal verwerken. Zo kunnen we ook de energieprijzen drukken, want die worden ons nu bijna blindelings opgelegd. Zelfstandigheid binnen de energieregulering wordt ons op allerlei manieren voor een groot stuk afgenomen, ook al wek je je eigen energie op.’

‘Met een cVPP kunnen burgers zélf beslissen wat er met hun energieopwekking gebeurt. Zo krijg je iedereen mee in het verhaal en weet iedereen waar de energie vandaan komt. Zo kun je de winsten integreren, maar ook weer investeren in je eigen gemeenschap.’

Burgers zijn eigenaar

Kamp C is in het kader van het cVPP-project zelf op zoek gegaan naar lokale burgerinitiatieven die iets ondernemen rond hernieuwbare energie. Zo reikte het centrum vorig jaar drie prijzen uit aan drie lokale organisaties: ZuidTrAnt in Antwerpen, BM Gummaar in Mechelen en Klimaan in groot Mechelen. ‘Kamp C begeleidt hen en kijkt samen met hen naar wat mogelijk is in de toekomst’, aldus Groen.

‘Onze partners in Nederland, Ierland en België hadden al gemeenschappen op verschillende schaalniveaus. Op basis van hun ervaringen maakten de Technische Universiteit van Eindhoven en Duneworks een model. Daarmee begeleiden we deze drie projecten en bereiden we hen voor op een cVPP van zodra het wettelijk mag.’

Zo is ZuidtrAnt een energiecoöperatie die actief is in de Zuidrand van Antwerpen. Zij houden zich bezig met verschillende projecten, maar voornamelijk met het leggen van zonnepanelen op grote daken zoals die van scholen of sportcentra. ‘In ons scholenproject willen we ook leerlingen wat kennis bijbrengen over klimaat en energieopwekking’, zegt Antje Schurmans, projectmedewerker bij ZuidtrAnt.

ZuidtrAnt focust zich voornamelijk op het leggen van zonnepanelen op grote daken. Hier gebeurde dat op het zwembad Den Bessem in Mortsel.

© ZuidtrAnt

Kamp C heeft samen met ZuidtrAnt een toekomstverhaal geschreven over welke stappen zij kan zetten op weg naar een cVPP. ‘Powerplant en netbeheer zeggen de meeste mensen niets’, legt Groen uit. ‘We wilden hen een vatbaar verhaal geven door samen te kijken naar wat zij als gemeenschap belangrijk vinden binnen het energiebeheer en welke stappen ze daar nu al in kunnen zetten. Zo zien mensen plots een realistisch verhaal waar ze in vooruit kunnen gaan.’

Binnen ZuidTrAnt zijn de burgers eigenaar van de coöperatie. ‘Wij verkopen aandelen aan honderd euro per stuk’, legt Schurmans uit. ‘Burgers kunnen dan coöperant worden door die aandelen te kopen. Zo geraken ze rechtstreeks betrokken bij onze werking en kunnen wij onze projecten financieren met burgergeld.’ De coöperatie telt intussen al meer dan 540 coöperanten. Elke coöperant heeft één stem, ongeacht zijn aantal aandelen. Bovendien kunnen burgers ook niet eindeloos aandelen kopen. ‘Zo heeft niemand de overhand en kunnen we alles democratisch beslissen’, aldus Schurmans.

Ook Klimaan in groot Mechelen heeft intussen heel wat projecten op poten gezet waar burgers actief aan deelnemen. Zo ontstond in februari ‘De Energiehelden’. Een project waarmee je als wijk probeert zo veel mogelijk energie te besparen. Zo kan je je als inwoner van Mechelen of Bonheiden gratis aansluiten bij een bepaalde wijk. Je geeft dan maandelijks je meterstanden door op EnergieID, waarna je op een “energie-party” tips en tricks rond CO2-reductie kan uitwisselen met anderen. Eind augustus rijkt Klimaan prijzen uit aan de wijken die het meeste energie konden besparen.

Stalinsstraat

Een van de projecten dat bij ZuidtrAnt op tafel ligt, is de Stalinsstraat in Deurne. ‘Daar willen we op termijn verschillende woningen in de straat aansluiten op een slim systeem van zonnepanelen’, legt Schurmans uit. ‘We willen daarbij mensen die financieel niet in staat zijn zonnepanelen te leggen, helpen, opdat iedereen kan genieten van de opgewekte energie en die kan delen met de buren.’ Het is nog maar een experiment in conceptfase.

‘Zonnepanelen zijn een zeer rendabele oplossing voor kleine daken. Ideaal op stedelijk niveau dus.’

Dat initiatief komt van Ward Vanden Abeele, inwoner van de Stalinsstraat. Hij legde zelf zonnepanelen op zijn dak en vroeg zich af of die opgewekte energie niet nuttiger kon worden ingezet. ‘Zo’n drie jaar geleden merkte ik serieuze stijgende energieprijzen’, zegt Vanden Abeele. ‘Na heel wat opzoekwerk kwam ik tot de conclusie dat zonnepanelen ook voor kleinere dakoppervlaktes een rendabele oplossing kunnen zijn. Ideaal dus op stedelijk niveau.’

‘Al verkrijg je pas rendabiliteit als je je verbruik volledig afdekt. Dat wil zeggen dat je dak op maat moet zijn van je verbruik. Dat is op stedelijk niveau niet altijd mogelijk: daken zijn niet gunstig georiënteerd, grootverbruikers hebben onvoldoende dakoppervlak of anderen hebben dan weer te veel dakoppervlak. Daaruit is het idee ontstaan om die energie lokaal op te wekken en te delen met buren, een ideaal thema voor het projectenfonds van de Stad Antwerpen met vervolgens ondersteuning van onder andere ZuidtrAnt en de stadslab 2050.’

Overheidssteun

Energent had al zo’n gelijkaardig project lopen in Gent. ‘Ik was dus niet alleen met het idee, maar het is een complexe uitvoering op vlak van technologie en wetgeving’, aldus Vanden Abeele. ‘Het concept is er, maar de uitkomst hangt af van de politiek en de netbeheerder.’

‘Energie is business geworden’, gaat hij verder. ‘Burgers moeten zich ervan bewust worden dat het mogelijk is te werken met alternatieve energie, maar de overheid moet daar ook voldoende steun in bieden, zonder dat bedrijven daar grote sommen voor zichzelf willen uittrekken.’

‘Mensen moeten vertrouwen krijgen in groene energie, maar daar slaagt de overheid helaas nog niet in.’

‘De drempel om zonnepanelen te leggen, is hoog. Het is nog niet voor iedereen toegankelijk, omdat het voor veel mensen ook niet duidelijk is. Mensen moeten er vertrouwen in krijgen, maar daar slaagt de overheid helaas nog niet in.’

Die bewustwording wil Vanden Abeele met dit project creëren in de Stalinsstraat. ‘Mijn straat is een gezonde mix van mensen met verschillende meningen en achtergronden. De stad Antwerpen heeft middelen voorzien om ondersteuning te bieden aan kwetsbare groepen en mensen in verschillende leefomstandigheden. Via de discrete aanpak met benovatietrajecten vanuit het Ecohuis, geven en krijgen ze veel vertrouwen bij de burger. Dat is een fantastisch instrument om de volgende stap te zetten naar zonne-energie delen en deelmobiliteit.’

Het verhaal draait niet alleen om zonne-energie opwekken en delen, maar er is een sterke link met deelmobiliteit. ‘Elektriciteit die je lokaal opwekt, moet je kunnen bufferen. In de winter heb je bijvoorbeeld weinig opbrengst met zonne-energie, maar in de zomer net heel veel. Zo zouden we in de buurt één of meerdere elektrische deelwagens willen plaatsen die direct gekoppeld zijn aan een zonnedak en met een laadpaal die bidirectioneel werkt. Zo kunnen we lokaal opgewekte energie in de batterij opslaan, en fungeert die batterij dus als buffer voor de verschillen in beschikbare zonne-energie. Het bufferen kan via het net, maar ook via andere wijkgebonden opslagsystemen. Ook die technologieën zijn reeds beschikbaar.’

Samenwerking

Het cVPP-project overkoepelt dus heel wat partners en organisaties die elk met hun klein- of grootschalige projecten bijdragen aan verduurzaming van hernieuwbare energie. Ierland creëerde een soort van ecopower die verschillende energiecoöperaties aan elkaar heeft gekoppeld. Ook in Loenen, een gemeente in Nederland, werd geëxperimenteerd met een cVPP.

In België is het afwachten tot de cVPP in de wetgeving wordt opgenomen.

Ook lokale organisaties in België zoals ZuidtrAnt en Klimaan werken af en toe samen. ‘Door samen te werken met andere energiecoöperaties leer je nog heel wat bij’, zegt Antje Schurmans van ZuidtrAnt. Al is het in België afwachten tot de cVPP in de wetgeving wordt opgenomen. Tot die tijd blijven de coöperaties hun projecten uitbreiden en stappen zetten in de richting van een cVPP.

Het project wordt in zijn geheel gesponsord door het INTERREG North-West Europe programma. Dat programma focust op de innovatie en duurzaamheid van Noordwest-Europa als economische speler. De Technische Universiteit van Eindhoven leidt het project. Het partnerschap krijgt een Europese subsidie van 3,66 miljoen euro. De provincie Antwerpen draagt 88.572 euro bij.