‘Groene Muur’ tegen verwoestijning in Afrika eindelijk uit de startblokken

© Great Green Wall

Na een moeizame start heeft de Afrikaanse Grote Groene Muur een kapitaalinjectie van 14,3 miljard dollar gekregen. Dat project wil verwoestijning in de Sahel tegengaan door een groene strook te creëren over de volledige breedte van Afrika. Het geld gaat onder meer naar duurzame landbouw en energie, en het creëren van 10 miljoen groene banen tegen 2030.

Georges Bazongo (48) groeide op in een dorp in Burkina Faso. Hij herinnert zich nog hoe zijn ouders en buren elk jaar bomen kapten om hun landbouwgrond uit te breiden en ‘genoeg voedsel te kunnen verbouwen voor het gezin’. Hij zag ook hoe sommige bomen sneller verdroogden in droge periodes. Dat wees op bodemdegradatie als gevolg van hevige neerslag die de vruchtbare laag wegspoelde.

Sommige van zijn familieleden trokken naar Ivoorkust, op zoek naar een beter leven, vertelt Bazongo, die nu operationeel directeur is bij hulporganisatie Tree Aid. De situatie in zijn eigen land verbeterde echter toen de Burkinese regering en milieugroepen de dorpsbewoners tien jaar geleden gingen voorlichten over de oorzaken en risico’s van landdegradatie.

Ontbossing en overbegrazing

Ongeveer een kwart van het grondgebied op aarde verkeert in slechte staat. Dit is een gevolg van natuurlijke processen zoals erosie en menselijke praktijken zoals ontbossing en overbegrazing, zeggen wetenschappers.

Gedegradeerd land is minder productief en stoot CO2 en distikstofmonoxide (lachgas) uit. Die gassen dragen bij aan de opwarming van de aarde.

In het dorp van Bazongo, op 160 kilometer afstand van de Burkinese hoofdstad Ouagadougou, heeft de bevolking bosgebieden aangewezen waar geen bomen meer gekapt mogen worden. Ook introduceerde de regering bodem- en waterbeheermethoden en is de teelt nu meer gediversifieerd.

Klimaatschokken zijn er nog steeds, maar de familie van Bazongo kan genoeg eten. Hoewel het aantal familieleden gegroeid is van zestien naar meer dan dertig, is er voldoende voedsel beschikbaar van het land, het vee en uit de bossen. Het is niet langer nodig de oppervlakte van de landbouwgrond uit te breiden, legt hij uit.

Nieuwe financiering

Het dorp is onderdeel van het initiatief Grote Groene Muur (ook Great Green Wall of Grande Muraille Verte genoemd), een groene strook in de Sahel over de volle breedte van Afrika die verwoestijning moet tegengaan. Het gaat om een regionaal programma, gericht op het verminderen van de klimaatimpact, het bestrijden van honger, het creëren van banen en het verminderen van conflicten. Dit gebeurt door land te herstellen over de gehele breedte van Afrika onder de Saharawoestijn.

Bazongo prijst zichzelf gelukkig dat hij deze vaardigheden aanleert. Zijn organisatie Tree Aid ondersteunt het initiatief in vijf landen. ‘Er zijn echter nog miljoenen andere gezinnen die in armoede leven. Zij werken nog op de oude manier: ze kappen bomen en verwoesten de habitat van dieren en planten omdat ze geen alternatief zien.’

Financiering veilig stellen om dat te veranderen, was niet evident. Bazongo is dan ook erg blij dat Frankrijk recent aangekondigd heeft dat ontwikkelingsbanken en regeringen 14,3 miljard dollar uittrekken voor het werk aan de Grote Groene Muurl.

Op de One Planet-top in Parijs prees de Franse president Emmanuel Macron donoren voor het voorbijstreven van het oorspronkelijke doel van 10 miljard dollar. Hij zei ook dat Frankrijk erop zal toezien dat de beloften worden nagekomen.

De great Green Wall is een internationaal initiatief om ten zuiden van de Sahara, van oost naar west over het hele Afrikaanse continent, een bomengordel aan te leggen om de verwoestijning tegen te gaan.

Nasa (CC0)

Trage start

Het idee voor de Grote Groene Muur werd gelanceerd in 2007. Aanvankelijk was het de bedoeling een strook van 8000 kilometer bomen te planten in elf landen, van Senegal in het westen tot Djibouti in het oosten. Op die manier kon verwoestijning worden tegengegaan in een regio die al te maken had met de negatieve gevolgen van hogere temperaturen, overstromingen en conflicten.

Er kwam echter al snel kritiek op de beperkte focus van het project, zoals de sterke nadruk op herbebossing. Daarom werd het project breder en kwam er bijvoorbeeld ook aandacht voor de aanleg van multifunctionele tuinen en het stabiliseren van zandduinen voor aanleg van vegetatie. Het project werd bovendien uitgebreid tot twintig landen.

De nieuwe financiering geeft het initiatief een belangrijke nieuwe impuls. Het doel is om 100 miljoen hectare gedegradeerd land te herstellen tegen 2030. Tegen diezelfde deadline willen de landen 250 miljoen ton CO2 vasthouden en 10 miljoen groene banen creëren.

Op dit moment is er vier miljoen hectare land hersteld. Dat is slechts vier procent van het grondgebied waar de Grote Groene Muur zich op richt. Van de tijd die rest vooraleer de deadline verstrijkt, is nog minder dan de helft over.

Meer dan enkel klimaat

Een vorig jaar verschenen VN-rapport meldt dat het herstel versneld moet worden naar 8 miljoen hectare per jaar. Dat kost jaarlijks 3,6 tot 4,3 miljard dollar. De auteurs van het rapport constateren ook dat de projecten niet goed gemonitord worden en niet geïntegreerd worden in nationale milieuprioriteiten.

“Ik kan hier kristalhelder over zijn”, reageert Gilbert Houngbo, voorzitter van het Fund for Agricultural Development (IFAD) in Rome. “Al deze kwesties zullen aangepakt worden.”

Afgelopen maandag lanceerde de VN-instelling samen met het Green Climate Fund een nieuw investeringsprogramma om de aanleg van de Grote Groene Muur te versnellen. Het programma creëert banen en houdt onder meer projecten in voor kleinschalige boeren en de landbouwindustrie. Tot die projecten behoren de installatie van irrigatie en de ontwikkeling van veerkrachtige infrastructuur die klimaatschokken aankan. Het gaat om wegen en faciliteiten om gewassen te verwerken en op te slaan, zodat ze beschermd zijn tegen overstromingen. Ook de uitbreiding van zonne-energie behoort tot de plannen.

Meer dan een op de vijf inwoners van Afrika ten zuiden van de Sahara werd vorig jaar geconfronteerd met honger. Voorspeld wordt dat de bevolking van de Sahel tegen 2050 zal verdubbelen. Dat zou betekenen dat miljoenen jongeren te maken kunnen krijgen met dalende landbouwopbrengsten. Dat verhoogt op zijn beurt het aantal conflicten en de migratie, waarschuwde IFAD in een verklaring. “De Grote Groene Muur heeft niet alleen een klimaatdimensie, het gaat ook om voedselzekerheid, menselijke veiligheid en het creëren van banen”, zegt voorzitter Houngbo.

Private financiering

De Grote Groene Muur zich moet richten op het verbeteren van de welvaart van de armsten, voor wie elke boom belangrijk is om te overleven. Dat zegt Lars Laestadius van de Global EverGreening Alliance, een coalitie van ngo’s die werken aan landherstel.

Er bestaat discussie over welk type herstel prioriteit moet krijgen, legt hij uit. Moet je dure tractoren gebruiken om grond te bewerken en nieuwe bomen te planten in droge grond? Of moet je juist jonge scheuten beschermen die ontspruiten uit gekapte bomen die zijn blijven liggen? “Dat laatste is een heel goedkope methode”, oordeelt Laestadius. “We hebben in Niger gezien dat het werkt. Je kunt zo grote gebieden beplanten voor weinig geld.”

Meer diverse financiering is nodig, vindt Salima Mahamoudou, onderzoeksmedewerker bij het World Resources Institute (WRI). Zij heeft de effecten van landherstel in de Sahel met haar eigen ogen gezien. Volgens Mahamoudou moet er ook geld beschikbaar komen uit private bronnen, zoals van impactinvesteerders, om van het landherstel een onderneming te maken die lokale bedrijven gaan overnemen. Dat is een ontwikkeling die al in gang is gezet, zegt ze.

Herstel na de pandemie

David Malpass, voorzitter van de World Bank Group, zei tijdens de Parijse top dat investeren in landherstel “economisch zinvol” is. In Niger, bijvoorbeeld, levert elke dollar die daarin geïnvesteerd wordt, een rendement van 6 dollar op.

Politici moeten de Grote Groene Muur serieus nemen. Daar dringt Louise Baker, hoofd van de operationele tak van de VN-Conventie voor Bestrijding van Verwoestijning, op aan. De covid-19-herstelplannen bieden volgens haar een goede mogelijkheid daarvoor. “Je kunt stellen dat onze relatie met de natuur deze pandemie heeft veroorzaakt. Als je de natuur centraal stelt tijdens het herstel, los je meerdere problemen dus ook op.”

Op plaatsen zoals de Sahel, waar ongeveer driekwart van de bevolking boer is, kan de ondersteuning van lokale waardeketens in de landbouw de afhankelijkheid van zowel importproducten als humanitaire hulp verminderen, voegt ze eraan toe. Ook dat kan leiden tot grotere inkomenszekerheid.

Dit artikel verscheen eerder bij IPS-partner Thomson Reuters Foundation