Guinee verdeeld door geweld na presidentsverkiezingen

Een politieagent goot een steen naar manifestanten tijdens een betoging woensdag nadat de voorlopige verkiezingsresultaten voor vijf wijken in de hoofdstad waren bekendgemaakt.

AFP

Het bleef opvallend rustig op de dag van de presidentsverkiezingen in Guinee, vorige zondag. Maar nadat oppositiekandidaat Cellou Dalein Diallo maandag zelf de overwinning uitriep, barstte de hel los. Bij verkiezingsgeweld op straat kwamen sinds maandag al minstens tien burgers om, onder wie twee jonge kinderen.

Tien jaar is Alpha Condé intussen president van Guinee, het West-Afrikaanse land dat bij investeerders vooral bekendstaat om zijn enorme voorraden bauxiet, de grondstof voor aluminium. Condé groeide op en studeerde in Frankrijk, is goede vrienden met François Hollande, oud-minister voor Buitenlandse zaken Bernard Kouchner en andere Franse kleppers.

Velen zijn het erover eens: het presidentiële kamp speelde dit keer wel bijzonder sterk in op etnische verschillen.

Condé was decennialang dé man van de Guinese oppositie, en werd in 2010 verkozen bij de eerste democratische verkiezingen sinds lange tijd in het land. Maar als president maakte Condé de democratische verwachtingen van de Guineeërs allesbehalve waar. Begin dit jaar drukte hij nog een grondwetswijziging door, die hem de mogelijkheid gaf zichzelf voor de derde keer kandidaat te stellen voor het presidentschap.

Zondag dongen twaalf kandidaten in een eerste verkiezingsronde mee naar het presidentschap. Onder hen de twee historische tegenstanders: Alpha Condé (voor regeringspartij RPG), intussen 82 jaar oud, en Cellou Dalein Diallo (oppositiepartij UFDG), 68 jaar. Die laatste daagde Condé nu al voor de derde keer uit in een stembusslag.

Etnische verschillen uitspelen

Alles wees erop dat deze verkiezingen niet zonder onmiddellijke gevolgen zouden blijven. De twee belangrijkste kandidaten hebben elkaar er altijd van beschuldigd de etnische kaart te trekken om stemmen te winnen van kiezers die overigens vaak analfabeet zijn. Condé behoort tot de Malinké, Diallo tot de Peulh. Het zijn twee van de drie belangrijkste etnische groepen in Guinee.

Maar veel politieke en sociale actoren in Guinee zijn het erover eens dat het presidentiële kamp dit keer wel bijzonder sterk inspeelde op etnische verschillen. Het RPG-kamp riep onder andere in de media op om zich terug te plooien op de etnische identiteit.

Dat de regering haar burgers geen resultaten kan voorleggen na tien jaar aan de macht, speelt daarbij ongetwijfeld een grote rol. Condé plaatst zichzelf graag aan de linkerkant van het politieke spectrum en zegt graag de belangen van vrouwen en jongeren te verdedigen, maar in de praktijk is daar weinig van te merken.

Voor zijn militanten verklaarde Alpha Condé voor de verkiezingen tijdens een videoconferentie: ‘Als u op een andere Malinké-kandidaat stemt, dan stemt u op Cellou Dalein. Deze verkiezing is tussen hem en mij, ik moet duidelijk zijn.’

Ook première dame Djéné Kaba Condé sprak zich publiekelijk uit tijdens de campagne, tijdens een meeting in een jongerencentrum haar thuisbasis Kankan: ‘De kleuren van een andere politieke partij moeten hier niet te zien zijn, enkel het geel van de RPG (de regeringspartij, red.). Hier moeten geen twee stemmen zijn. Gisteren hebben jullie Alpha Condé geholpen, deze keer wil ik dat jullie hetzelfde doen voor ons.’

Spanningen liepen voorbije weken op

De gevolgen van de publieke uitlatingen over etnische verschillen lieten niet lang op zich wachten. Oppositiekandidaat Cellou Dalein Diallo wilde bij zijn verkiezingstour door het land op 10 oktober Kankan aandoen, maar soldaten in burgerkleding en Dozo, traditionele jagers, allen gewapend met vuurwapens en messen, verhinderden de verkiezingsstoet de toegang tot de stad. Ook een aantal regeringsgetrouwen uit Conakry werd gespot in het gezelschap.

De UFDG-militanten van Cellou Dalein zagen zich daarop gedwongen om de regio te ontvluchten en zich eerder te gaan ophouden in de Fouta-regio, waar ze vandaan komen. Hun bezittingen werden geplunderd, huizen en winkels werden in brand gestoken, zelfs het hoofdkwartier van de partij werd niet gespaard.

Toch leek dit keer zelfs Hoog-Guinee, de regio waar veel Malinké wonen en daardoor het historische bolwerk van de zittende president, te kantelen in het voordeel van de oppositie.

Tegen een derde termijn voor Alpha Condé is al sinds vorig jaar sterke weerstand. De Guinese grondwet voorzag dat een democratisch verkozen president slechts twee termijnen kan uitdoen, maar Condé zorgde ervoor dat de grondwet begin dit jaar werd aangepast – ook al bleek uit een referendum in maart dat de bevolking daar geen vragen de partij voor was.

Uit het protest tegen de grondwetsaanpassing ontstond wel een burgerbeweging, de Mouvement FNDC (het Nationaal Front voor de Verdediging van de Grondwet). Die dreigde er nu mee om de wapens in te zetten om te voorkomen dat Alpha Condé een derde termijn als president zou kunnen doen.

De aanhangers van regeringspartij RPG waarschuwden op hun beurt dat niemand ‘het volk kon beletten zich uit te spreken’ en dat hun kampioen, Alpha Condé, de ‘president van de Vierde Republiek’ zou worden. De weken voor de verkiezingen liep de spanning dus hoog op, en de gedachte aan een burgeroorlog was niet veraf.

Rustige stembusgang, snelle reactie

Maar op de dag van de verkiezingen, zondag 18 oktober, bleef het opvallend rustig, ook al werden her en der onregelmatigheden opgetekend.

Een van de twaalf presidentskandidaten kon nota bene zelf zijn stem niet uitbrengen, bij gebrek aan stembrief.

In verschillende stemkantoren ontbrak bijvoorbeeld het nodige materiaal. Waarnemers van de Europese Unie, Verenigde Staten of de Internationale Organisatie van de Francofonie waren dit keer niet aanwezig. De Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse staten (Ecowas) en het Pan-Afrikaanse Instituut voor Electorale Bijstand (Ipas) hadden wél enkele tientallen waarnemers gestuurd.

Gepland was dat de nationale kiescommissie (de CENI) de resultaten pas na een aantal dagen zou kunnen bekendmaken. Maar oppositiekandidaat Cellou Dalein eiste maandag de overwinning al op, en dat verraste de regering in Conakry. Dalein had na de verkiezingen in 2010 nog een cruciale rol gespeeld bij het bewaren van de vrede, door snel publiekelijk zijn nederlaag toe te geven, ten voordele van Condé.

Terwijl Dalein de overwinning uitriep, stelden de tien andere presidentskandidaten verkiezingsfraude aan de kaak, georkestreerd door de regeringspartij. Uitgerekend presidentskandidaat Makalè Camara kon zelf zijn stem niet uitbrengen, bij gebrek aan stembrief. Die werd blijkbaar niet geleverd door de kiescommissie.

Clashes met dodelijke gevolgen

De militanten van oppositiepartij UFDG begonnen maandag meteen de ‘overwinning’ van hun kandidaat te vieren. Ze kwamen daarbij tegenover de veiligheidsdiensten en militairen te staan, ook vergezeld door militanten van de regeringspartij.

De clash markeert het begin van een rampzalige week in Guinee. Er vielen verschillende doden door kogels, waaronder twee kinderen jonger dan zes jaar. De precieze cijfers blijven onduidelijk. Het ministerie van Veiligheid spreekt zelf over tien slachtoffers, waaronder twee politieagenten.

Ook in Brussel en Parijs kwamen deze week Guineeërs samen aan de ambassade van hun land om te protesteren tegen de ‘frauduleuze verkiezingen’.

De kiescommissie gaf in de loop van de week gedeeltelijke, officiële verkiezingsresultaten vrij, en die lijken Alpha Condé tot winnaar uit te roepen. Maar de afwezigheid van onafhankelijke internationale waarnemers laat genoeg ruimte voor een “ruime interpretatie” van de resultaten door de vrienden van Alpha Condé in de ECOWAS en de Afrikaanse Unie, zeggen bronnen uit de entourage van de president.

Op dit moment heerst in Guinee, van hoofdstad Conakry tot in het binnenland, een totale chaos. Er zijn overal confrontaties tussen de voor- en tegenstanders van Alpha Condé, en die lijken nog maar net begonnen. Ook in Brussel (woensdag) en Parijs (donderdag) kwamen Guineeërs samen aan de ambassade van hun land, om te protesteren tegen wat ze ‘frauduleuze verkiezingen’ noemen.

Zelfs het leger is intern verdeeld. In de nacht van donderdag 16 oktober, drie dagen voor de verkiezingen, werden schoten gehoord in een militair kamp in Kindia. Muitende militairen vermoordden er het hoofd van het kamp, kolonel Mamady Condé. Ook een neef van de kolonel werd omgebracht.

Als er de komende dagen niet wordt ingegrepen, lijkt het ergst mogelijke scenario – meer geweld, wie weet zelfs een burgeroorlog – onafwendbaar.