Haïti: epicentrum van natuurrampen

Terwijl het dodental oploopt, houden schattingen het op ‘duizenden’ dodelijke slachtoffers bij de aardbeving deze dinsdag. Drie miljoen anderen zijn op een of andere manier getroffen door de schok.
Om een beeld te krijgen van de enorme impact die natuurrampen op de Haïtiaanse bevolking hebben: tussen 2001 en begin 2007 zorgden natuurrampen voor 18.441 doden, 4708 gewonden en 132.000 daklozen. Ongeveer 6,4 miljoen van de 9,7 miljoen inwoners voelden direct of indirect de gevolgen ervan. Dit blijkt uit een rapport van de International Crisis Group.
In 2008 nog teisterden vier verschillende orkanen – Fay, Gustav, Hanna en Ike – Haïti in een periode van dertig dagen. Meer dan 800 Haïtianen kwamen om. De economische schade is enorm: 6,2 miljoen euro of vijftien procent van haar bruto nationaal product.

Geografisch lot

Het eiland Hispaniola, met Haïti in het westen, bevindt zich pal op een breuklijn. Geprangd tussen de Noord-Amerikaanse en Caraïbische tectonische platen, komen aardbevingen wel vaker voor op het eiland. Een aardbeving van deze schaal (7.0 op de schaal van Richter) sloeg wel niet meer toe sinds 1770.
‘15 per jaar. Zoveel aardbevingen van deze schaal komen jaarlijks voor op de hele wereld. Haïti had pech dat de laatste zich zo dicht bij de hoofdstad Port-au-Prince voordeed’, zegt Michael Blanpied, assistent-coördinator van het Seismologisch Instituut van de Verenigde Staten (USGS).
Door haar gammele gebouwen, vooral in de sloppenwijken, viel de dichtbevolkte hoofdstad extra ten prooi aan de vernietigende kracht van deze aardbeving. ‘Verstoringen in de grond kunnen op verschillende manieren de bevolking bedreigen. Op steile hellingen of aan kustgebieden komen vaak grondverschuivingen voor, die huizen kunnen doen instorten of verpletteren’, aldus Blanpied.
Aan kustgebieden en een bergachtig binnenland geen gebrek in Haïti, dat bovendien hoog in de tropen ligt. Die hoge breedteligging maakt het land kwetsbaar voor orkanen, die praktisch elk jaar voorbijrazen. Dit is het geografische lot van Haïti.

Sociaal-economisch: degeneratie van het milieu

De systematische achteruitgang van haar milieu daarentegen is een door de mens gecreëerd fenomeen. Chronische ontbossing en daarmee gepaard gaande bodemerosie vergemakkelijken en versterken de effecten van overstromingen en modderstromen. Telkens een orkaan voorbijraast, wordt dit pijnlijk in de verf gezet.
Al in de koloniale periode begon de plundering van Haïti’s rijke wouden. De honger naar exotische houtsoorten drong het percentage beboste gebieden massaal terug. Vijf eeuwen geleden was Haïti nog bedekt met tachtig procent wouden en bossen. Nu blijft er amper twee procent over.
Ook de arme plattelandsbevolking draagt bij tot die ontbossing. Voor hen is hout vaak de enige betaalbare energiebron. Vele gezinnen steunen op houtkap om een degelijke bron van inkomsten te genereren. In een vicieuze cirkel ondermijnen ze zo hun eigen inkomen, staat in het rapport van de ICG: ‘Door ontbossing blijft er minder en minder vruchtbaar land over, waardoor ze opnieuw meer afhankelijk zijn van de bossen. De mensen ontbossen uit onwetendheid en noodzaak.’

Rurale exodus

Gevolg? Een rurale exodus naar de steden, waar de arme bevolking extra kwetsbaar is voor aardbevingen. 75.000 mensen trekken jaarlijks naar de steden naar overbevolkte buurten. Een kwart van de Haïtiaanse bevolking woont in Port-au-Prince, met een gigantische aangroei van sloppenwijken als gevolg (bidonvillisation).
Nochtans kende het land een bescheiden economische groei de laatste jaren. ‘Deze aardbeving betekent een serieuze domper op dat herstel. Een voordeel kan zijn dat er meer politieke wil vanuit de internationale gemeenschap ontstaat om Haïti economisch vooruit te helpen’, zegt An Vranckx, Latijns-Amerika specialist van de Universiteit Gent.

Politieke impasse

‘De catastrofale staat van het milieu is sterk gerelateerd aan de diepe institutionele, politieke en regeringsproblemen’, zegt de ICG. Al decennialang kent Haïti geen stabiele regering die erin slaagt de sociale, economische en milieukwesties op te lossen.
Gebrek aan infrastructuur om de klap van natuurrampen te verzachten en beschuldigingen van corruptie in het beheer en de distributie van hulpfondsen dragen bij tot de grote slachtofferaantallen. In de corruptie-index van Transparency International is Haïti steevast een van de slechtste leerlingen van de klas.