Heeft Jemen er met Aden een nieuw oorlogsfront bij?

Jemen beleeft dit jaar zijn vijfde oorlogsjaar

© EU 2018 / Peter Biro

Toen de Verenigde Arabische Emiraten in juli aankondigden zich te zullen terugtrekken, werd door sommige positivo's even gehoopt dat de geweldsituatie in Jemen, dat zijn vijfde oorlogsjaar beleeft, zou luwen. Maar sinds augustus heeft Jemen er een nieuw oorlogsfront bij: de zuidelijke havenstad Aden.

Het woelige verleden van Aden

Het rommelde al langer in Aden, internationaal erkend als de hoofdstad van Jemen. De stad mag onder de controle van de internationaal erkende regering zijn, de situatie is er al geruime tijd zeer instabiel.

Aden verteerde nooit de eenmaking met Noord-Jemen in 1990

Vooral de aanwezigheid van verschillende milities en groepen, en het ontbreken van een sterke centrale militaire macht maakten de veiligheidssituatie er altijd al zeer kwetsbaar. De stad krioelt van de vele checkpoints die beheerd worden door verschillende milities, maar ook buitenlandse troepen die onder de vlag van de coalitie opereren. En voor terreurbewegingen als Al Qaeda en IS was Aden altijd al een geschikte plek om zich met regelmatige aanslagen te laten opmerken.

De stad kent ook een woelige politieke geschiedenis. Aden, dat voor de Jemenitische onafhankelijkheid in 1967 als enige Jemenitische regio door de Britten was gekoloniseerd, verteerde nooit de eenmaking met Noord-Jemen in 1990. Na een gewelddadige poging tot afscheiding in 1994 nam de centrale regering in Sana’a de controle over het zuiden helemaal over. Zuiderse spelers voelden zich daarbij buitenspel gezet, en pleiten al jaar en dag voor een afscheiding. Vorig jaar al vonden bloedige gevechten tussen de separatistische beweging (Zuidelijke Transitiecoalitie, ZTC) en regeringstroepen.

Begin augustus 2019 werd Aden opnieuw opgeschrikt door een bloedige aanslag op een militaire parade. De aanslag werd nadien opgeëist door de Houthirebellen – de gemeenschappelijke vijand van president Hadi, zijn beschermheer Saoedi-Arabië en van de Verenigde Arabische Emiraten die mee aan het stuur van de buitenlandse militaire operatie in Jemen staan. Maar de zuidelijke separatistische beweging beschuldigde de invloedrijke islamitische Islah-partij, met wie ze al jaren in de clinch ligt, achter de aanslag te zitten.

Nieuw oorlogsfront?

Het conflict escaleerde toen de zuidelijke separatisten, met de steun van de Security Belt Force, die getraind is de Verenigde Arabische Emiraten, in de clinch gingen met regeringstroepen. Ze bezetten het presidentiële paleis en namen de controle van belangrijke militaire ankerplaatsen in Aden over. Wat volgde na de coup waren, sinds donderdag 8 augustus, zware aanvallen door de zuidelijke separatisten op de stad, ook op dichtbevolkte wijken.

Daarbij zouden volgens voorlopige cijfers van de Verenigde Naties minstens veertig doden en meer dan 260 gewonden zijn gevallen. ‘De stad is een slagveld en alles ligt lam’, zegt Caroline Seguin, hoofd van de medische programma’s van Artsen Zonder Grenzen in Jemen. ‘De situatie is erg volatiel.’ In minder dan 24 uur tijd behandelde de hulporganisatie 119 mensen in het centrum van de stad liet AZG weten.

Ook de internationale hulporganisatie NRC (Norwegian Refugee Council) liet weten uitermate ongerust te zijn door deze nieuwe fase in de Jemenitische oorlog. Hulpverleners van NRC die in de bekende wijk Krater in de stad verblijven, zaten, zoals tal van Jemenitische burgers, vast in hun huizen tijdens de geweldescalatie van de afgelopen dagen. Er werd gevreesd voor hun veiligheid maar ‘intussen is de situatie rustig’, zegt Sultana Begum van NRC Jemen, vanuit de hoofdstad Amman. ‘Even toch’, voegt ze er meteen aan toe. ‘Mijn collega’s laten weten dat sinds het staakt-het-vuren van zondag 11 augustus er maandag opnieuw – zij het nog schoorvoetend – civiele beweging in de stad is. Sommige winkeliers openden ook hun winkels.’

Impact op humanitaire hulp en voedselvoorraden

De situatie mag dan kalmer zijn, de gevolgen op korte termijn zijn voelbaar, en het is afwachten hoe de situatie evolueert, zegt Begum. ‘NRC verhuisde haar internationale staf van Aden naar het Afrikaanse Djibouti en ook de VN-agentschappen trokken mensen terug. Onze Jemenitische personeelsleden in Aden zitten vast in deze onduidelijke situatie. De nieuwe geweldescalatie beïnvloedt nu al de humanitaire projecten, op een moment dat de hulpprogramma’s op volle toeren moeten blijven draaien.’

Waarnemers waarschuwen dat een onstabiel Aden absoluut een impact zal hebben op de stabiliteit en de bevoorrading van het hele land. Aden is, na Hodeidah, immers de tweede grootste havenstad in Jemen. Het sluiten van de haven heeft zowel voor de hulpvoorzieningen als voor de toegang tot commerciële goederen gevolgen. Het kan een zoveelste klap aan de toch al zwaar geteisterde Jemenitische economie betekenen. Bovendien gijzelt het sluiten van de luchthaven van Aden burgers die dringende medische zorgen nodig hebben. ‘Aden is immers een belangrijke luchthaven voor ernstig zieke patiënten die in het gebrekkige gezondheidssysteem in Jemen niet terechtkunnen’, zegt Begum. ‘Die levensbelangrijke toegangspoort valt nu weg.’

Nieuwe complexe breuklijnen

Ook op politiek vlak is het koffiedik kijken. Deze poging tot machtswenteling luidt een nieuw hoofdstuk in en trekt nieuwe breuklijnen door de coalitie die geleid wordt door Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten. Operatie Decisive Storm werd in maart 2015 onder de vleugels van Saoedi-Arabië gestart als een reddingsoperatie van president Hadi en was voor Riad vooral een operatie tegen de noordelijke Houthi-rebellen met wie het al jaar en dag in grensconflicten lag. De VAE schaarden zich achter de operatie, die ook gericht is tegen de regionale invloed van Iran. Maar gaandeweg nam Abu Dhabi steeds meer de teugels in handen, door grondtroepen te sturen en uiteenlopende milities te steunen.

Dat Abu Dhabi groen licht gaf aan een militaire operatie om het presidentieel paleis aan te vallen, is een veeg teken aan de wand

Dat Abu Dhabi nu groen licht gaf aan een militaire operatie om het presidentieel paleis aan te vallen, niet minder dan een couppoging, is een veeg teken aan de wand. De Verenigde Arabische Emiraten en Saoedi-Arabië zitten steeds minder op een strakke lijn en lijken hoe langer hoe meer andere doelen in Jemen te hebben.

Zowel de VAE als de zuidelijke separatisten van de ZTC verzetten zich bovendien tegen de alliantie van president Hadi met de islamitische Islah-partij. Voor Abu Dhabi is Islah, een invloedrijke partij met banden met de Moslimbroederschap, immers een radicale partij en dus een bedreiging voor de Arabische wereld.