Herverkiezing in Honduras: hoe consolideer je een staatsgreep via een democratie
Op 26 november zijn het verkiezingen in Honduras. De huidige president wil herkozen worden, hoewel dat volgens de grondwet niet kan. Degenen die in 2009 achter de staatsgreep in het land zaten, ijveren voor een tweede ambtstermijn van de in 2014 verkozen Hernández. De verkiezingen dreigen de democratie in Honduras verder uit te hollen en de staatsgreep te consolideren.
Staatsgreep Honduras 2009
Francesco Michele (CC BY-NC 2.0)
Het is 28 juni 2009. Rond zonsopgang haalt het leger de president van Honduras, José Manuel Zelaya, uit zijn bed en zet hem in zijn pyjama’s op een vliegtuig naar Costa Rica. Het spook van de militaire staatsgrepen waart terug door Latijns-Amerika.
Staatsgreep om herkverkiezingen te voorkomen
De officiële reden van de staatsgreep? Volgens sommigen wilde Zelaya zichzelf laten herverkiezen en dat kan niet volgens de Hondurese grondwet. Dit artikel moet voorkomen dat presidenten met dictatoriale trekjes te lang aan de macht blijven. Het leger, als behoeder van de grondwet, ontzette Zelaya uit zijn ambt.
Staatsgreep 2009
Bllq21 (CC BY 2.0)
De niet zo officiële reden? Hoewel Zelaya uit een oligarchische familie kwam en zijn toenmalige partij Partido Liberal niet bijzonder progressief kon genoemd worden, begon Zelaya volgens sommigen te linkse trekjes te vertonen.
Zijn populistisch geïnspireerd beleid bracht barstjes in de solide machtsverhoudingen van Honduras
Zijn populistisch getint beleid bracht barstjes in de solide machtsverhoudingen van Honduras waar rijke industriëlen en grootgrondbezitters het traditioneel voor het zeggen hadden. Nog een struikelblok, zeker ook voor de VS, was zijn toenadering tot het “socialisme van de 21ste eeuw” van de Venezolaanse president Hugo Chavez.
Juan Orlando Hernández klimt naar de macht
Naast het leger speelde het Hondurese parlement een cruciale rol in de staatsgreep door hem te legitimeren via betwistbare decreten. In dat parlement ontpopte Juan Orlando Hernández, een volksvertegenwoordiger voor de conservatieve Partido Nacional, zich samen met zijn oppositiepartij en de Hondurese elite tot één van de belangrijkste voorstanders van de staatsgreep.
Om geen verschoppeling te blijven op het internationale toneel kondigde men verkiezingen aan voor november 2009. Vele Hondurezen boycotten die verkiezingen, maar in het kielzog van de VS erkenden vele buitenlandse machten ze wel.
President Juan Orlando Hernández
Brookings Institution (CC BY-NC-ND 2.0)
De Partido Nacional leverde de president en domineerde het parlement. Juan Orlando werd beloond met de functie van parlementsvoorzitter. Dit was de ideale positie om vele wetten gestemd te krijgen en bij de volgende verkiezingen in 2013 tot president verkozen te worden.
Herverkiezing kan deze keer wel
Zondag 26 november zijn het opnieuw verkiezingen in Honduras. Herverkiezing, waarvoor in 2009 nog een staatsgreep gepleegd werd, kan nu wel. De 49 jarige Juan Orlando Hernández is opnieuw presidentskandidaat. ‘Hernández zal de verkiezingen “winnen” omdat hij de staatsintstellingen controleert’, beweert één van de voornaamste Hondurese politieke analisten Joaquín Mejía.
‘Hernández zal de verkiezingen “winnen” omdat hij de staatsintstellingen controleert’
De voorbije acht jaar waarin de Partido Nacional aan de macht was, zijn immers een kroniek van hoe via legale en niet zo legale achterpoortjes Hernández een disproportionele controle over de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht verkreeg. Direct of indirect controleert hij zowat alle relevante instituties gaande van het Openbaar Ministerie, Hooggerechtshof, het Rekenhof of het parlement. Ook de traditionele elite, het leger en de media staan aan zijn kant.
In mailcorrespondentie met MO.be identificeert Joaquín Mejía twee cruciale en onwettelijke gebeurtenissen die deze controle mogelijk maakte. ‘Hoewel dit niet haar bevoegdheid was, ontsloeg het parlement vier van de vijf magistraten van de Grondwettelijke Kamer in het Hooggerechtshof in 2012. De vijfde magistraat werd gepromoveerd tot procureur generaal in het Openbaar Ministerie. In het Hooggerechtshof zetelen nu Hernández getrouwe magistraten.’
Op papier is herverkiezing dus nog verboden, in de praktijk niet.
‘In 2015 oordeelden die nieuwe magistraten van het Hooggerechtshof dat het grondwetsartikel dat herverkiezing verbiedt in strijd is met de mensenrechten. Hoewel het artikel alleen aangepast kan worden via een volksreferendum besloten parlement en regering dat dit vonnis genoeg was om herverkiezing mogelijk te maken.’ Op papier is herverkiezing dus nog verboden, in de praktijk niet.
Zal Honduras voor Hernández stemmen?
Het volstaat natuurlijk niet herverkiezingen mogelijk te maken. Je moet ook gekozen worden. Recente benoemingen en wetten garanderen echter een controle over het kiestribunaal en personenregister. Onopgemerkte verkiezingsfraude is nu nog gemakkelijker. Er zullen bijvoorbeeld weer veel dode Hondurezen meestemmen. Simpele technische of juridische aanpassingen die eerlijke verkiezingen garanderen, werden tegengehouden.
Grafiti van de Hondurese straatartiest Cariqui. Bloed aan de vinger. In Honduras stemt men nog vaak met inkt aan de vinger
cc Cariqui
Veel Hondurezen zullen ook effectief voor de president stemmen. Hernández, die studeerde aan een militaire school, deed de misdaad dalen door een verregaande militarisering van de Staat en maatschappij. Het leger kreeg veel nieuwe middelen en verantwoordelijkheden die niet altijd thuishoren in een democratische rechtsstaat. De elite-eenheden die Hernández creëerde leggen alleen verantwoording aan hem af.
Ook armoedebestrijdingsprojecten kregen meer fondsen, of toch de sociale programma’s gecoördineerd vanuit het presidentieel paleis. Hoewel een nieuw golfplaten dak, kookfornuis, betonnen vloer of wat eten het armoedeprobleem niet structureel aanpakken genereren ze wel de nodige steun voor de president.
De oppositie, een geduchte tegenstander
In een artikel verschenen in april omschreef ‘The Economist’ Hernández als iemand met zulke Machiavellistische capaciteiten dat hij zelfs indruk zou maken op de Florentijnse filosoof.
Iemand met zulke Machiavellistische capaciteiten dat hij zelfs indruk zou maken op de Florentijnse filosoof.
Toch kan de oppositie niet onderschat worden als tegenstander in de verkiezingen. Verschillende partijen schaarden zich in een alliantie rond de partij LIBRE van de afgezette Zelaya en benoemden Salvador Nasralla, een voormalig sportjournalist, tot presidentskandidaat.
Misschien worden de Machiavellistische trekjes van Hernández zelfs net zijn ondergang. Veel Hondurezen zijn de toenemende repressie en corruptie beu. Hoewel ook de oppositie deze zonden begaat, tonen sommige polls dat ze op veel steun kunnen rekenen.
Uitslag verkiezingen: politieke crisis
Indien Hernández de verkiezingen wint, wacht Honduras een politieke crisis. Vele Hondurezen betwisten namelijk de wettelijkheid van de herverkiezing aangezien de grondwet dit verbiedt. Ze beloofden dit aan te vechten. Verwacht wordt dat de oppositie massaal op straat zal komen en Hernández zijn repressief en juridisch arsenaal zal bovenhalen. Maar misschien gaat de storm dan gauw liggen, zoals zo vaak gebeurt in Honduras.
Clowns spelen met Honduras
cc Cariqui
Indien Hernández tegen alle verwachtingen in en ondanks zijn Machiavellistische capaciteiten toch verliest dan valt te vrezen dat hij, en de elite die hij vertegenwoordigd, die macht niet zomaar uit handen zullen geven. Ook de VS zal niet opgezet zijn met zo een uitkomst in hun voormalige bananenrepubliek. Volgens vele Hondurezen gebeurt hier ‘niets zonder toestemming van de VS’, zoals bijvoorbeeld de staatsgreep van 2009.
Verankeren van het neoliberale model
Een herverkiezing van Hernández is niet het einddoel, maar een middel. Het is een middel om de machtsgreep van 2009 te consolideren, en zo het neoliberale model waar Manuel Zelaya barstjes in had gebracht te verankeren. Onder het beleid van Hernández werd Honduras een lappendeken van concessies voor mijnbouwprojecten, stuwdammen, plantages en sweatshops. Deze projecten zijn “een gunstig klimaat” voor binnenlandse en buitenlandse investeerders maar tevens de oorzaak van enorm veel en bloedige sociale conflicten.
Onder het beleid van Hernández werd Honduras een lappendeken van concessies voor mijnbouwprojecten, stuwdammen, plantages en sweatshops.
Een rapport over de moord op de bekende Hondurese activiste Berta Cáceres toonde onlangs perfect aan hoe corruptie, straffeloosheid, repressie, economische belangen en overheidsbeleid in Honduras hand in hand gaan.
Maar zoals Berta Cáceres zijn er honderden. Global Witness berekende dat tussen 2010 en 2016 meer dan 120 land- en milieuactivisten vermoord werden. En dan zijn er nog de vele journalisten, LGTBI activisten, vrouwen en jongeren die vermoord werden.
Deze verkiezingen gaan over democratie
Mejía noemt Honduras een schizofrene staat. Naar de buitenkant toe heeft ze alle formaliteiten van een democratische rechtsstaat maar in de praktijk belichaamt ze een autoritaire en repressieve staat die de belangen dient van een kleine elite.
Daarom, en ook simpelweg omdat herverkiezing de grondwet schendt, gaan voor vele Hondurezen en buitenlandse analisten deze verkiezingen vooral en voornamelijk over het lot van de Hondurese democratie zelf.