Het bruto nationaal product- de magische formule BNP die al decennia lang het wel en wee van landen pretendeert te rapporteren, is serieus aan status aan het inboeten. De benadering is te eenzijdig en laat al te veel domeinen onderbelicht. Een andere parameter kan bijvoorbeeld het Bruto Nationaal Geluk (BNG) zijn. Enkele jaren geleden schoof het Himalayastaatje Bhutan dit concept naar voor. Jigme Yoser Thinley, voormalig premier van Bhutan, die deze filosofie vertaalde in politiek beleid, ontving begin van de week een eredoctoraat aan de UCL van Louvain La Neuve. Nadien was hij te gast in de Belgische senaat.
Wat we meten is wat we krijgen’, zo steekt Jigme Yoser Thinley van wal. ‘Met de economische crisis is duidelijk geworden hoe eng onze kijk is, wanneer we enkel economische en materiële ontwikkelingen in kaart brengen en de andere aspecten die het welzijn van mensen uitmaken, buiten beschouwing laten.’ Om te weten of mensen het ook goed stellen, moet je verder kijken dan de economische groei. Bhutan, een boeddhistisch koninkrijk gekneld tussen India en China, met niet eens een miljoen inwoners, hanteert een meer holistische visie en weet de wereldgemeenschap hiermee te inspireren.
Een spel van winnaars en verliezers
‘We zijn geobsedeerd door materieel bezit en hebben ons bekeerd tot de religie van het consumeren; onze menselijke waarden boeten in en we staan steeds minder stil bij wat we eigenlijk nastreven in het leven.’ Yoser Thinley spreekt in “we”, omdat hij zichzelf niet beter wil voelen dan de anderen, al leeft hij zelf vanuit andere waarden. ‘We leren onze kinderen dat ze er moeten naar streven om steeds meer te verdienen, om dan meer te kunnen consumeren, om elkaar meer te kunnen beconcurreren om dan zo succesvol te zijn in het “zero sum game”. We zijn onze menselijkheid verloren en dat is de grootste zonde.’
Zo’n leven leidt niet alleen niet tot geluk, het is ook nefast voor de planeet. Yoser Thinley: ‘De samenleving staat vandaag oog in oog met fundamentele vragen die te maken hebben met het overleven zelf van de mensheid: de ecosystemen sterven af, het voedsel- en energiesysteem is in crisis, politieke systemen imploderen, het financiële systeem stort in, families vallen uit elkaar, mensen plegen zelfmoord. We weten dat dit in de toekomst nog zal toenemen. Er is een nood aan een betere? set van instrumenten om te meten, om beter te weten waar we mee bezig zijn, om erover te waken dat we op het goede pad zijn.’
Bhutan, het geweten van de wereld
Het was de Bhutaanse koning Jigme Singye Wangchuck die in 1972 in een interview de term Bruto Nationaal Geluk lanceerde, om aan de journalist aan te geven dat niet bnp maar het welzijn van de bevolking, vanuit een holistisch mens- en wereldbeeld, zijn streefdoel was. De term bleef nazinderen en werd het richtsnoer voor het samenleven in Bhutan. Rond de eeuwwende brak het begrip door op de internationale scène. Jigme Thinley vertelt hoe dat is gelopen: ‘In 1998, toen de wereld aan de vooravond van de eeuwwende stond, werden we gevraagd om op een Azië-Pacific Top van het VN-Ontwikkelingsprogramma UNDP, te komen spreken over Bruto Nationaal Geluk. Er heerste toen een klimaat van bezinning in de wereld, een grote openheid. De industrielanden zijn op vlak van materiële ontwikkeling ver gevorderd, maar op het vlak van menselijkheid is er nog heel wat te doen. Ondanks de materiële welstand hebben veel mensen een gevoel van leegte. Er is een andere maatstaf nodig om ons welzijn te meten. Aanvankelijk wilden we niet ingaan op de uitnodiging om op die top te spreken; we wisten ook dat er geen echte objectieve basis was om “geluk” te meten. Maar omdat ze insisteerden, hebben we het toch gedaan. De interesse was buiten verwachting en dat was meteen de doorbraak van het concept.’
Bruto Nationaal Geluk
Tijdens zijn premierschap van 2008 tot 2013 ontwikkelde Jigme Thinley met de hulp van internationale onderzoekers en wetenschappers een kader om deze filosofie in beleid om te zetten, gebaseerd op 4 pijlers en 9 indicatoren. De 4 pijlers zijn duurzame en rechtvaardige socio-economische ontwikkeling, goed bestuur, bescherming van het milieu en behoud en promotie van de cultuur. De 9 dimensies zijn psychologisch welzijn, gezondheid, educatie, cultuur, tijdsbesteding, goed bestuur, gemeenschapsvitaliteit, levensstandaard, en ecologische diversiteit en veerkracht. Het gegeven is ook opgenomen in de grondwet, waardoor het ook vandaag, nu de oppositie aan de macht is, het referentiekader blijft.
Jigme Thinley: ‘BNG is een ontwikkelingsfilosofie met oog voor de hele mensheid? en de natuurlijke omgeving. Voor ons is dit een vorm van duurzame ontwikkeling, waarbij de armen niet zo arm zijn en de rijken niet zo rijk. Het is ook een visie die onze onafhankelijkheid moet versterken. Elke dollar gaat naar het ontwikkelen van onze capaciteit om minder afhankelijkheid te zijn Elk ontwikkelingsproject moet een milieu-impactanalyse ondergaan en bij elk project stellen we de vraag: “bevordert dit ons welzijn, de veiligheid van de mensen en het inclusieve karakter van onze samenleving?”
Van Buthan naar België
Als student architectuur landde Maarten Desmet in 2009 in Bhutan voor een stage. Hij werd er zo gegrepen door de holistische ontwikkelingsfilosofie van de Himalayastaat, dat hij in de pen kroop om zijn inzichten te delen. Het boek “Bruto Nationaal Geluk. Bhutan inspireert de wereld” is een project van meerdere auteurs. Desmet, die ook bestuurslid is van de Universiteit voor het Algemeen Belang, legde aan verschillende mensen, met expertise in één van de negen “geluksdomeinen” van het BNG-concept, de vraag voor hoe deze manier van kijken op dat specifieke domein naar onze samenleving zou kunnen worden vertaald. In het boek zijn er bijdragen van onder meer Antoon Vandevelde, Rik Pinxten, Jef Peeters, Jacques Haers, Anna Luyten, Leonor Wiesbauer en Philippe Vandenbroeck, Dirk De Wachter, Marleen Temmerman, Gunter Pauli, Yasmine Kherbache, Bernard Lietaer.
Vraag is natuurlijk of een concept uit de Aziatische, boeddhistische cultuur wel vertaalbaar is naar onze samenleving? Maarten Desmet: ‘Het is een ontwikkelingsfilosofie die in Bhutan politiek concreet is gemaakt. De indicatoren zijn cultureel gebonden, maar de holistische kijk, het in rekening brengen van verschillende domeinen van de samenleving, dat is hopelijk wel overdraagbaar. Sommige dingen moet je ook institutionaliseren om ze democratisch te maken en toegankelijk voor iedereen.’
Al die indicatoren proberen te meten en te kwantificeren, terwijl we iets kwalitatiefs willen vatten. Maarten Desmet: ‘Het is niet meten om iets te bereiken, het gaat om een proces, een permanent in kaart brengen. Het is zoiets als een armoedegrens, waarbij je steeds nagaat of mensen daar niet onder vallen. Het is een permanent in kaart brengen en verbeteren van de bouwstenen van welzijn, de randvoorwaarden die nodig zijn om geluk te kunnen nastreven. Het is een manier van bedachtzaam en waardevol handelen, zodat we zorg dragen voor de toekomstige generaties en voor de planeet. Het BNG gaat ook over collectief geluk of welzijn, niet om individueel uiterst subjectief geluk. Het is het creëren van voorwaarden opdat iedereen welzijn zou kunnen bereiken”. Overheden, gemeenschappen, ondernemingen, individuen dragen allemaal verantwoordelijkheid voor dit algemeen belang.’
Een geluksindex
Inmiddels zoekt deze benadering zijn weg in de internationale instellingen. In 2011 keurde de VN een Geluksresolutie goed, waarin gesteld wordt dat “geluk” een belangrijk onderdeel is van de ontwikkelingsstrategie. In een honderdtal landen heeft het begrip inmiddels ingang gevonden. Er werd ook een intergouvernementele werkgroep opgericht om elementen van dit denken op te nemen in de nieuwe set doelstellingen die na 2015 de millenniumontwikkelingsdoelen moet opvolgen.
In eigen land werd onder impuls van Peter van Rompay en Fauzaya Talhaoui in de commissie Financiën en Economie van de senaat een wetsvoorstel uitgewerkt dat pleit voor het ontwikkelen van nieuwe indicatoren voor economische prestaties, sociale vooruitgang, levenskwaliteit en geluk. Dat wetsvoorstel is deze week ook goedgekeurd.
Bruto Nationaal Geluk. Bhutan inspireert de wereld door Maarten Desmet is een uitgave van Lannoo – ISBN 9789401410281