Dubbele discriminatie als je in Afghanistan vrouw bent én een beperking hebt

Een meisje in Kaboel leert opnieuw wandelen nadat ze haar been verloor door een landmijn.

Kanishka Afshari/FCO/DFID (CC BY-NC-ND 2.0)

‘Vrouwen met een beperking worden in Afghanistan dubbel gediscrimineerd: omdat ze vrouw zijn én omdat ze een beperking hebben’, zegt mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch (HRW). Om de drempels voor vrouwen met een beperking weg te werken, moeten de wetten volgens een nieuw rapport beter toegepast worden.

‘Vrouwen met een beperking krijgen in Afghanistan te maken met discriminatie en seksuele intimidatie, en dit wanneer ze toegang zoeken tot overheidshulp, scholing, gezondheidszorg en werk’, verduidelijkt Patricia Gossman van HRW het probleem.

Om die problemen aan te kaarten, bracht HRW het rapport Disability Is Not Weakness uit. Het legt de tekortkomingen bloot waar vrouwen en meisjes met een beperking mee te maken krijgen in Afghanistan. Er zijn wel gelijkheidswetten die de toegankelijkheid van hulp en de inclusiviteit moeten bevorderen, maar die moeten beter toegepast worden.

Miljoenen mensen verloren door de oorlog hun armen, benen, zicht of gehoor. Veel mensen kregen ook mentale problemen.

Het rapport is gebaseerd op interviews met 26 vrouwen met een beperking en hun gezin in Kaboel, Herat en Mazar-e-Sharif. Daarnaast werden in diezelfde steden ook 14 medewerkers in de gezondheids- en onderwijssector geïnterviewd.

Al vier decennia lang heerst een oorlogstoestand in Afghanistan. ‘Afghanistan heeft daardoor de meeste mensen met een beperking per hoofd van de bevolking’, zegt Patricia Gossman. Miljoenen mensen verloren door de oorlog hun armen, benen, zicht of gehoor. Veel mensen kregen ook mentale problemen, zoals depressie, posttraumatische stress of angst.

‘In ongeveer een op de vijf gezinnen heeft iemand een beperking, denken we. Maar die cijfers zijn een ruwe schatting.’

Het rapport van Human Rights Watch komt er net op het moment dat de vredegesprekken in Afghanistan bijna (zouden moeten) beginnen. ‘Wij willen dat de politici mensen met een beperking, een groep waar heel lang geen rekening mee is gehouden, niet vergeten in deze onderhandelingen. Afghanistan telt veel mensen met een beperking. Deze groep mensen moet zeker een hoge prioriteit krijgen.’

Drempels in gezondheidszorg en onderwijs

Twee op de drie Afghaanse meisjes gaat sowieso niet naar school, maakte HRW al bekend in 2017, ook al hebben Afghaanse meisjes en jongens gelijk recht op onderwijs. Meisjes moeten thuisblijven van school omdat ze uitgehuwelijkt worden, seksueel geïntimideerd kunnen worden op school of op de weg daar naartoe, omdat er een tekort is aan (vrouwelijke) leerkrachten of omdat ze gediscrimineerd worden ten opzichte van jongens.

Voor vrouwen met een beperking is het nog moeilijker om een opleiding te krijgen. 80 procent van hen gaat niet naar school. Kinderen met een beperking worden bijvoorbeeld niet altijd aanvaard op scholen. ‘Er zijn vaak geen leerkrachten die kinderen met een beperking kunnen bijstaan.’

Er is ook een nijpend tekort aan scholen in de buurt, waardoor kinderen vaak moeten reizen om op een school te raken. ‘Soms moet je bijvoorbeeld een halfuur stappen,’ verduidelijkt Patricia Gossman, ‘en lukt dat niet met een rolstoel.’ Human Rights Watch geeft ook aan dat de families van meisjes met een beperking terughoudend zijn als het gaat over onderwijs.

Ook op het vlak van gezondheidszorg zijn er problemen, zeker buiten de steden. ‘Daar zijn geen ziekenhuizen, of de ziekenhuizen zijn er niet uitgerust om mensen met een beperking te helpen. Vaak moeten ze dan naar de stad voor hulp, maar dan heb je het probleem van de mobiliteit. Veel mensen zijn arm en hebben geen geld voor vervoer.’

Volgens Human Rights Watch verhuizen gezinnen naar de stad omdat daar meer kans is op toegang tot gezondheidszorg. Maar ook in de stad zijn er problemen. ‘Het leven is er duurder. Er is veel armoede en uitsluiting, en voor mensen met een beperking is werk vinden in de stad geen evidentie.’

Weinig banen en seksuele intimidatie

Door de dubbele discriminatie is het volgens Gossman heel moeilijk om een opleiding te krijgen of een job te vinden voor vrouwen met een beperking. Ook toegang tot hulp is moeilijk voor vrouwen, bijvoorbeeld als ze een bijzonder statuut willen aanvragen voor hun situatie. Gebouwen zijn niet altijd toegankelijk, en bij een aanvraag is er ook geregeld sprake van seksuele intimidatie.

‘Een werknemer van het ministerie zei dat ik mijn certificaat enkel kon krijgen als ik ermee instemde zijn “lief” te zijn.’

Niet alleen in het onderwijs, maar ook op de arbeidsmarkt ondervinden vrouwen met een beperking meer problemen. ‘Er zijn in Afghanistan al veel vooroordelen over vrouwen die werken, voor vrouwen met een beperking is het nog moeilijker.’

‘Bij de overheid moeten minstens drie procent van de banen ingevuld worden door iemand met een beperking, maar dat gebeurt niet. Er zijn wel uitzonderingen, maar niet vaak genoeg.’

Human Rights Watch haalt ook aan dat vrouwen met een beperking seksuele intimidatie door ambtenaren ervaren. ‘Ik ging naar het ministerie om een certificaat op te halen’, zo citeert HRW een vrouw in de Afghaanse hoofdstad Kaboel. ‘Ze vroegen me of ik getrouwd was, en toen ik “nee” zei, vertelden ze dat ze een man voor mij konden vinden. Ik weigerde en een werknemer van het ministerie zei dat ik mijn certificaat enkel kon krijgen als ik ermee instemde zijn lief te zijn.’

Er zijn maar weinig vrouwen die dit soort misbruik melden. ‘Seksuele intimidatie is bij wet verboden, maar in de praktijk wordt er weinig aan gedaan. De overheid doet niets, omdat daders veel macht hebben of beschermd worden door mensen met veel macht. Net zoals dat op vele plaatsen gaat, komen mensen met macht met veel dingen weg’, zegt Patricia Gossman.

Ze roept de overheid op om te zorgen dat er mechanismen komen voor vrouwen om klacht in te dienen en wil dat die klachten effectief onderzocht worden . ‘Er moeten stappen genomen worden om de aanranding van vrouwen (met een beperking) tegen te gaan.’

Financiële steun en gelijkheidswetten toepassen

De grootste problemen die beletten dat de discriminatie wordt weggewerkt? ‘De discriminerende wet over financiering van steun, en de implementatie van bestaande gelijkheidswetten’, geeft Gossman aan.

‘In 2013 zijn wetten ingevoerd die de rechten van mensen met een beperking garanderen. Maar die in de praktijk omzetten, is vaak moeilijk.’

‘Financiële hulp gaat momenteel alleen naar mensen die een beperking kregen door de oorlog. Bij een groot deel van de Afghanen is dat ook zo. Maar er zijn nog andere gevallen, zoals mensen die een beperking krijgen door ziekte. Zij krijgen die financiële hulp niet.’

‘Afghanistan is heel goed in wetgeving,’ gaat Gossman verder, ‘maar die wetten in de praktijk omzetten is vaak moeilijk. In 2013 heeft het land wetten ingevoerd die de rechten van mensen met een beperking garanderen. Zij moeten gelijke rechten krijgen op het vlak van scholing, gezondheidszorg en werk.’

Er is meer steun en actie nodig om te zorgen dat die gelijkheidswetten resultaat opleveren, vinden zowel organisaties van mensen met een beperking als Afghaanse ambtenaren. ‘Er moeten meer lokale scholen komen waar leerkrachten opgeleid zijn om te voorzien in de noden van kinderen met een beperking’, maakt Gossman de nood aan inclusiviteit concreet. ‘Ook de toegang tot overheidsgebouwen, ministeries en scholen moet ook beter.’

Rode Kruis als rolmodel

‘Niet alleen in Afghanistan, maar wereldwijd wordt een beperking gezien als iets waar mensen zich voor moeten schamen’, bedenkt Gossman zich. ‘We merken dat het belangrijk is dat de samenleving kan zien dat mensen met een beperking kunnen werken en naar school kunnen gaan.’

Het Internationaal Comité van het Rode Kruis in Afghanistan neemt daarom veel mensen met een beperking aan, geeft Gossman als goed voorbeeld. Daarnaast richt het ook basketbalteams op voor mensen met een beperking. ‘Het vrouwenteam in Afghanistan doet zelfs mee aan competities.’

‘Het zal even duren voor de samenleving, ook in Afghanistan, beseft dat mensen met een beperking wél veel kunnen. De overheid moet de bevolking ook voldoende informeren over de mogelijkheden van mensen met een beperking. Alleen zo kunnen we het stigma doorbreken.’