Hodeidah, het nieuwe slagveld van de vuile oorlog in Jemen

April, Taiz, tussen Aden en Hodeidah. Twintig mensen kwamen om toen een busje getroffen werd door een Coalitie-luchtaanval

(c) Felton Davis​

‘Hodeidahgrad… de gevechten startten nu ook druppelsgewijs in de stad zelf, zijn niet meer beperkt tot de buitenwijken alleen… waanzin… De luchtaanvallen van de Verenigde Arabische Emiraten (VAE, td) vernietigen wat nog overgebleven is van de luchthaven.

En intussen loopt het aantal doden op… vaak van burgers en de grondtroepen van de VAE en de ondersteunende salafistische milities. Welkom op het nieuwe front van Hodeidahgrad, alweer een eindeloos front met een open einde…’

Het bericht van A uit de Jemenitische hoofdstad Sanaa loopt woensdagochtend binnen. A houdt me af en toe op de hoogte. Nu hij, na mislukte migratiepogingen naar Saoedi-Arabië, Duitsland en Frankrijk, opnieuw in Sanaa is, komen de berichten met grotere regelmaat. Zijn vroegere werk is hij kwijt, de banden met internationale netwerken werden doorgeknipt toen hij het land verliet. Nu hij “quality time” te over heeft, is zijn huwelijk om zeep. Zijn lege huis, ik was er nog acht jaar geleden toen het gevuld was met familieleven, staat gelukkig nog recht. De wijk waarin hij woont ontsnapte in het eerste oorlogsjaar (2015) aan de luchtbombardementen van de Golfcoalitie.

Lege dagen in een leeg huis zijn deels op te vullen met het internet, in de dagdelen dat de elektriciteitscentrale mee wil. Af en toe verlaat A zijn wijk. Ondanks het huisarrest die de oorlog vele Jemenieten opdringt, raapt hij dan de moed bijeen om de werkelijkheid buiten zijn wijk af te tasten. Hij was een dag eerder in Hodeidah. ‘Ik wilde het zien’, bericht hij, ‘die nieuwe veldslag, Hodeidahgrad, kroniek van een aangekondigde ramp.’

***

Op 13 juni startten Jemenitische milities, geruggesteund door de Verenigde Arabische Emiraten (VAE), de langverwachte operatie “Gouden Overwinning” om havenstad Hodeidah te heroveren van de Houthi-rebellen. De stad, een strategisch distributiecentrum voor heel Jemen, was al sinds 2014 in handen van de Houthi’s. Naast hoofdstad Sanaa, ook in handen van de Houthi’s, is geen plek symbolischer in deze Jemenitische oorlog dan Hodeidah.

Al in 2016 legden de VAE de plannen voor een zwaar offensief op Hodeidah op de tafel. Voor de Emiraten, coalitiepartner van Saoedi-Arabië (S-A), was de herovering van Hodeidah dè manier om een einde te maken aan de impasse van operatie Decisive Storm. De militaire operatie, in maart 2015 onder de vleugels van S-A begonnen, was gestrand in een oorlog waar nauwelijks nog militair strategische winsten werden geboekt. Daartegenover stonden onomkeerbaar de zware humanitaire kosten - door de vele Jemenitische burgerslachtoffers en miljoenen intern ontheemden - en voor de Saoedi’s een zwaar militair uitgavenbudget dat hen steeds meer kritiek uit eigen rangen opleverde.

De herovering op Hodeidah, zo redeneerden de Emiraten, zou een keerpunt in de impasse kunnen betekenen. De stad opnieuw in handen krijgen zou een zware mokerslag betekenen voor de Houthi-rebellen. Er is uiteraard de strategische ligging – de haven is het gedroomde doorgeefluik van wapens voor de Houthirebellen, volgens de Coalitiepartners rechtstreeks uit Iran aangevoerd. Maar Hodeidah heeft ook een grote economische waarde. De havenstad bracht de Houthi’s immers jaarlijks honderden miljoenen dollar aan taksen en distributie-inkomsten op.

De tijd was rijp voor Hodeidah, vond de Coalitie die haar zin deze keer doordreef, ondanks de vele waarschuwingen voor de grote humanitaire risico’s.

Onder druk van de VS echter, die humanitaire redenen en bescherming van de burgerbevolking van Hodeidah inriep, werden de plannen om de havenstad aan te vallen, tegengehouden.

De dood van de voormalige ex-president Saleh in december 2017, die met zijn troepen een belangrijke strategische partner van de Houthi’s was geweest, betekende echter een verschuiving onder de strijdende allianties. Een aantal milities verzamelden zich onder een nieuwe vlag: de Nationale Verzetstroepen (1). Met steun uit de VAE begonnen ze in de voorbije maanden vanuit het zuiden langs de kustlijn op te rukken naar Hodeidah.

De tijd was dus rijp voor Hodeidah, vond de Coalitie die deze keer haar zin doordreef, ondanks de vele waarschuwingen voor de grote humanitaire risico’s. De VN-Veiligheidsraad slaagde er niet in om een gezamenlijk standpunt voor een onmiddellijk staakt-het-vuren in te nemen, de VS en Groot-Brittannië tekenden verzet aan tegen het statement. En ook de speciale VN-gezant voor Jemen, Martin Griffiths, zag zijn pogingen stranden om rechtstreeks te onderhandelen met de verschillende partijen.

Het conflict in Jemen in kaart, op 18 juni 2018.

Risk Intelligence (CC0)​

Hodeidah is een humanitaire levenslijn voor heel Jemen

***

‘Waarom zeg je dat ik te veel rook?’ A belt me ’s avonds op. Het is middernacht in Sanaa. Aan de telefoon leuteren over nicotineverslaving en qatgebruik met iemand in een oorlogsland, waar de impact van diezelfde oorlog als de grootste humanitaire crisis van het moment wordt bestempeld, is op zijn minst bevreemdend. A heeft afleiding nodig, voelt zich gevangen in de oorlog die nergens de zijne is, die zijn vrouw en kinderen heeft weggedreven, zijn werk heeft afgepakt, zijn geheugen heeft vernietigd. ‘Mijn geheugen is nu als een oude computer die crasht omdat de geheugenkaart vol is. Ik moet nu constant heropstarten en bestanden deleten om plaats te ruimen voor nieuwe informatie.’

Hij zit voorlopig niet in de frontlinie. Het leven in zijn stad, in handen van de Houthi’s, rolt door. Maar het stadsleven blijft wel hangen in de dag, de tijd in Sanaa gaat niet voorbij nu. De toekomstplannen zijn weggescheurd, ‘morgen’ is verbrand. A zegt dat de oorlog voor een Europeaan misschien het best te vergelijken valt met ‘een massale aardbeving in België die gepaard gaat met de ontploffing met een grote opslagplaats van vuurwerk en de vernietiging van een kerncentrale, drie jaar op rij, zoiets’. Het hoeft niet te betekenen dat je meteen sterft, maar je kan je er wel iets bij voorstellen: de enorme angst, de verliezen, de impact op economie en leefbaarheid, het uitvallen van functionerende staatsinstellingen als onderwijs en ziekenhuizen. En nu is er dus Hodeidahgrad, een nieuw front. ‘Iedereen is alweer als gek voorraden beginnen inleggen.’

***

Zeehaven Hodeidah is verantwoordelijk voor zeventig procent van de Jemenitische import. Een levenslijn voor 18 miljoen mensen in de Jemenitische binnenlanden, stellen hulporganisaties. Vooral als doorgeefluik van humanitaire hulp is de havenstad, waar ook miljoenen tonnen voedsel en olie worden verhandeld, cruciaal. VN, regeringen, en hulporganisaties waarschuwen voor de desastreuze gevolgen van de militaire aanval voor de burgers.

Er zijn maar twee hoofdwegen van en naar de stad, wat het risico op het insluiten van de stad en zijn 600.000 inwoners groot maakt.

Er zijn maar twee hoofdwegen van en naar de stad, wat het risico op het insluiten van de stad en zijn 600.000 inwoners groot maakt. Volgens het laatste rapport van het VN-agentschap voor humanitaire zaken OCHA geldt de provincie Hodeidah sowieso al als een van de meest ondervoede regio’s in het hongerende Jemen. Naar schatting meer dan 5000 families zijn sinds 1 juni hun huizen al ontvlucht, en hulporganisaties zetten alle zeilen bij om hun hulpvoorraden te verhuizen naar veiliger oorden.

In verschillende nieuwsberichten wordt gesproken van meer dan driehonderd slachtoffers: vooral strijders. Officieel werden nog geen burgerslachtoffers geteld maar volgens Jemenitische bronnen werden al een aantal burgers in eerder centrale wijken van de stad getroffen door “fout ingeschatte drones”. Waarnemers waarschuwen ook voor de gevaren van landmijnen, de risico’s van mortier- en luchtaanvallen. De toegang tot drinkbaar water is nu al op sommige plaatsen doorgesneden door beschadigde watercentrales en waterleidingen.

Drinkbaar water is essentieel, zeker in een land dat al is getroffen door cholera

(c) UN Photo /Ian Steele​

Op Twitter circuleren intussen beelden van vrachtwagens die humanitaire pakketten vanuit de Emiraten aanvoeren. De coalitie liet voor de aanvang van hun aanval op Hodeidah ook weten dat ze, in samenhang met de steun voor een militair offensief tegen de rebellen, tegelijk humanitaire steun zou bieden aan de burgerbevolking van Hodeidah. De coalitiepartners, aldus de VAE, zouden er alles aan doen om burgerdoden te vermijden. Bovendien, klinkt het vanuit de Golf, is de hele hysterie om Hodeidah als dè Jemenitische levenslijn bij uitstek, onzin. Er zijn negen havens in Jemen en twee in Saoedi-Arabië die als humanitaire poorten kunnen worden gebruikt, klinkt het.

‘Onbetrouwbaar’, zegt het International Rescue Committee, bij monde van de Britse David Milliband. ‘Het is naïef om te geloven dat de VAE en S-A hun beloften over voorziene gezondheidszorg, voedsel en economisch herstel voor Hodeidah zullen nakomen, als je ziet hoe ze faalden om de Jemenieten te helpen in de regio’s die ze al onder controle hebben.’

Hodeidah brengt vrede niet dichterbij

***

Een pushbericht popt up: een woordvoerder van de Arabische Coalitie kondigt aan de ‘Houthi-doelen met succes worden bestookt’. ‘253 militaire doelen van de Houthi’s zijn de afgelopen week door de coalitie vernietigd.’ En, zeggen de Emiraten: Hodeidah is een belangrijke stap op de weg naar vrede voor Jemen.

A snuift. De Emiraten verzorgen hun Public Relations een pak beter dan de Saoedi’s die er niets van bakten, geeft hij toe. Maar hij gelooft niet dat operatie Gouden Overwinning op Hodeidah op korte termijn tot enige verandering of vrede zal leiden. ‘Voor de gewone Jemeniet is er geen enkel lichtpunt dat wijst op verandering, op verbetering, op de mogelijkheid om over de toekomst na te denken, laat staan op vrede.’

In de campagne om zowel de VN als haar bondgenoten VS en Groot-Brittannië te overtuigen van het Hodeidah-offensief, verzekerde de Coalitie dat het snel zou gaan.

Op een week tijd kregen de Nationale Verzetstroepen, met vermoedelijke steun van VAE-grondtroepen, controle over de luchthaven. De luchthaven was in de voorbije dan wel niet operatief maar vormde een cruciale militaire hub voor de Houthi’s. Een eerste militaire schaakmat voor de rebellen dus.

Het meest waarschijnlijke scenario is dat de militaire operatie een paar maanden zal duren en dus humanitair een grote kost betekent.

Dat de Houthi’s de slag om Hodeidah zullen verliezen, staat in de sterren geschreven, zegt ook Peter Salisbury van Chatham House. ‘Op papier is een duidelijke mismatch tussen de twee strijdende partijen. Er zijn 20.000 tot 25.000 Coalitie-gesteunde strijders met wapenvoertuigen, luchtsteun van onder meer Apache helikopters, en bijna ongelimiteerde financiële middelen. Daartegenover staan de Houthi’s wiens aantallen tussen 5000 en 10.000 worden gerekend, velen onervaren omdat ze recent zijn gerecruteerd, die naar alle waarschijnlijkheid snel afgesneden zullen zijn van inkomende goederen.’

Maar het blijft vooral gissen hoe lang de slag om Hodeidah zal duren. Het best case scenario, zegt Salisbury, is een politieke oplossing - een compromis tussen de partijen over een gedeelde controle en een gedeeltelijke terugtrekking van de Houthi’s. Daarbij wordt een verdieping van de humanitaire crisis in Jemen vermeden, maar de onderhandelingsimpasse is groot en dit scenario bijgevolg weinig waarschijnlijk.

Al in april werd Hodeidah getroffen door de oorlog. Bij een luchtaanval kwamen twaalf mensen om.

(c) Felton Davis​

Het meest waarschijnlijke verloop is dat de militaire operatie een paar maanden zal duren. ‘De Houthi’s zijn intussen bekend om hun strakke en brutale veiligheidsstrategie in gebieden die ze controleren. Bovendien is de vraag hoe het komt dat vanuit Hodeidah geen intern verzet is gekomen tegen de Houthi’s, die steeds meer aanhang zouden verliezen.’ Met andere woorden: de Houthi’s zouden toch nog voldoende steun genieten van een deel van de stadsbewoners.

Hoe dan ook, zoals de kaarten nu voorliggen, wordt “Hodeidahgrad” nu al neergeschreven als een zwaar verlies in menselijke kosten. Jemen zal met andere woorden, na Hodeidah, niet minder in oorlog, niet minder arm of minder hongerig zijn.

***

‘Stel je voor dat reïncarnatie bestaat’, zegt A, ‘of dat je rollen kan omdraaien en de tijd kan terugdraaien. Dan zou ik, en niet jij, in een Belgische eetkamer, bij het licht van de maan, zitten. Jij zou me bellen vanuit een vergeten oosterse oorlogsstad. Ik zou bezorgd vragen hoe het met je is, naar je luisteren, de telefoon neerleggen en gaan slapen om de volgende dag te ontbijten met mijn kinderen. Stel je voor.’

(1) een alliantie van salafistische milities en andere groepen zoals de Bewakers van de Republiek, een nieuwe militaire groep onder vleugels van de neef van de vorige en gestorven president Abdullah Saleh