Homorechten in Afrika: slechter voor het beter wordt

Individuen die zich niet conformeren worden het slachtoffer van corrigerende verkrachting.

De achttienjarige Gift Makau, die graag voetbalde en in haar buurt in de provincie Noordwest in Zuid-Afrika wedstrijden floot, werd nooit lastiggevallen door anderen. Haar ouders wisten dat ze lesbisch was, zegt een neef. Op 15 augustus werd ze in een steegje dood gevonden door haar moeder. Ze was verkracht, mishandeld en vermoord.

Shehnilla Mohamed, Afrikadirecteur van de Internationale Mensenrechtencommissie voor Homo’s en Lesbiennes (IGHLRC), zegt dat de moord op Gift past in een verontrustende trend waarbij individuen die zich niet conformeren aan het gebruikelijke man-vrouwbeeld, slachtoffer worden van zogenoemde “corrigerende verkrachting”.

‘Corrigerende verkrachting is een poging van de samenleving om iemand te straffen voor gedrag dat buiten de norm valt’, zegt Mohamed. In de afgelopen tien jaar kwamen naar verluidt 31 lesbiennes om door een corrigerende verkrachting, zegt ze. De hulpverleningsorganisatie Luleki Sizwe schat dat alleen al in Kaapstad wekelijks tien lesbiennes verkracht worden.

Transgenders, homo’s en mannen met een vrouwelijke uitstraling zijn ook slachtoffer van deze praktijken, maar zij overleven een dergelijke aanval vaker. Ook doen ze minder snel aangifte. Elders in Afrika gebeuren ook de vreselijkste dingen met homo’s, zegt Mohamed. ‘Erger dan een horrorfilm.’

Zuid-Afrika heeft het homohuwelijk goedgekeurd, maar meer dan twee derde van de Afrikaanse landen heeft wetten die seksuele handelingen tussen lesbiennes, biseksuelen, homoseksuelen en transgenders (LGBT) criminaliseren, zegt de IGLHRC. ‘In het algemeen is het beeld somber’, constateert Graeme Reid, directeur van het LGBT-programma van mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch. ‘Afrika heeft te maken met een intensivering van het politieke gebruik van homofobie.’

Afrikaanse leiders proberen hun positie vaak te versterken door in te spelen op anti-homosentimenten in de samenleving.

Kolonisatie

Nigeria en Oeganda haalden begin 2014 de wereldpers toen ze wetten goedkeurden die lange gevangenisstraffen zetten op homoseksualiteit of het in bescherming nemen van homoseksuelen. Op 1 augustus werd de Oegandese wet ongrondwettelijk verklaard op procedurele gronden, maar Shehnilla Mohamed verwacht dat hij weer op tafel komt zodra de internationale aandacht verslapt.

Afrikaanse leiders proberen hun positie vaak te versterken door in te spelen op anti-homosentimenten in de samenleving. ‘Homofobie leidt de aandacht af van andere belangrijke kwesties, of die nu economisch of politiek zijn’, zegt Graeme Reid.

Chalwe Mwansa, een Zambiaanse activist, zegt dat politici in zijn land pedofilie en incest gelijkstellen aan homoseksualiteit en dat sensationele verhalen hierover het grote publiek bereiken. De aandacht wordt daardoor afgeleid van dringende kwesties als werkloosheid, armoede, gezondheid en onderwijs.

Sommige leiders beweren dat homoseksualiteit on-Afrikaans is en uit het Westen komt. Mohamed stelt dat het omgekeerde het geval is. ‘Homoseksualiteit kwam veel voor in de Afrikaanse culturen en in veel Afrikaanse tradities. Er heerste vroeger een grote mate van acceptatie.’ Volgens haar kregen relaties tussen mensen van hetzelfde geslacht pas een slechte naam na de kolonisatie en de komst van westerse religies.

Slachtoffers van antihomogeweld durven vaak niet naar de politie te gaan.

Religie

Slachtoffers van antihomogeweld durven vaak niet naar de politie te gaan, zegt Mohamed. Dat is vaak al zo in Zuid-Afrika, maar het is nog erger in landen zoals Nigeria, waar homoseksualiteit strafbaar is.

Doordat LGBT-kwesties de laatste tien jaar vrij prominent aanwezig zijn in nationale debatten in Afrika, is de situatie eerder verslechterd dan verbeterd. Njeri Gateru, juridisch medewerker bij de Nationale Mensenrechtencommissie voor Homo’s en Lesbiennes in Kenia, zegt dat in zijn land sprake is van bedrieglijke balans. Homo’s worden niet actief vervolgd als ze zich in het openbaar aanpassen aan de seksuele en gendernormen, ‘maar er ontstaan wel problemen als ze een mars zouden houden of als er iets in de media heeft gestaan.’

‘We kunnen niet blijven leven in een situatie waarin we gemuilkorfd worden en ons daarbij neerleggen’, zegt Gateru.

Religie speelt een belangrijke rol in het gebrek aan acceptatie van homo’s. ‘Zelfs hoogopgeleiden zeggen: “God houdt hier niet van” ’, legt Mohamed uit. Gateru wijst erop dat kerken hun deuren soms openen voor homo’s om de verkeerde redenen. Een groep Keniaanse kerken kondigde een paar jaar geleden aan de deuren te openen voor homo’s en lesbiennes ‘omdat Jezus gekomen is voor zondaars, niet voor rechtvaardigen.’

‘Ze nodigen je uit om te veranderen of willen voor je bidden zodat je verandert. Dat is niet wat wij willen’, zegt Gateru. ‘Maar je kunt het zien als een hele kleine stap in de goede richting.’

Aartsbisschop Tutu

De Zuid-Afrikaanse aartsbisschop Desmond Tutu heeft zich herhaaldelijk en consistent uitgesproken tegen discriminatie van LGBT-groepen. Actiegroepen die de steun van prominente geestelijke leiders zoals als Tutu verwelkomen, willen in februari een conferentie over homoseksualiteit en religie houden met imams, rabbijnen en protestantse voorgangers.

Ondanks de moeilijkheden, constateren voorstanders van LGBT-rechten dat er enige vooruitgang is geboekt in de afgelopen jaren. ‘Twintig jaar geleden was de LGBT-beweging in Afrika praktisch onzichtbaar’, zegt Reid. ‘De heftige reactie op onze zichtbaarheid kan ook gezien worden als een teken dat de beweging sterker is geworden in de afgelopen twintig jaar.’ Het wordt misschien eerst slechter voordat het beter wordt, voegt Njeri Gateru daar aan toe. ‘Maar de geschiedenis staat aan onze kant.’