Hooggerechtshof verklaart presidentsverkiezingen in Kenia ongeldig: ‘Goed voor democratie’
Over ruim een maand trekken de Kenianen opnieuw naar de stembus, nadat het hooggerechtshof de uitslag van de presidentsverkiezingen van 8 augustus ongeldig verklaarde.
De beslissing verraste vriend en vijand volgens de Keniaanse politiek analist en auteur Nanjala Nyabola. ‘Het is een historische beslissing’, zegt Nyabola. ‘Het is de eerste keer in de recente wereldgeschiedenis dat een rechtbank de herverkiezing van een zittende president terugdraait.’
Zittend president Uhuru Kenyatta van de Jubilee Alliance nam het net als bij de presidentsverkiezingen van 2013 op tegen Raila Odinga van de National Super Alliance (NASA).
‘Het is de eerste keer in de recente wereldgeschiedenis dat een rechtbank de herverkiezing van een zittende president terugdraait.’
De 72-jarige Odinga deed tien jaar geleden al eens een gooi naar het presidentschap. Hij moest toen de duimen leggen tegen zittend president Mwai Kibaki, maar betwistte de officiële uitslag. De daaropvolgende spanningen ontaardden in geweld waarbij meer dan 1000 mensen om het leven kwamen.
Na bemiddeling door oud-VN-Secretaris Generaal Kofi Annan sloten Kibaki en Odinga een akkoord voor een coalitieregering en kwam een einde aan de crisis. Kibaki bleef president en Odinga werd premier.
Geweld
De vrees voor nieuw geweld tijdens deze verkiezingsrace zat er dik in, zeker na de moord op Chris Msando, een belangrijke ICT-manager van de kiescommissie (IEBC), enkele dagen voor de verkiezingen van 8 augustus. Het lichaam van Msando vertoonde sporen van marteling, wat de geruchten voedde over het mogelijke motief van de moord. De IEBC verzekerde dat haar elektronisch kiessysteem veilig was.
Volgens de kiescommissie haalde Kenyatta 54,27 procent van de stemmen, tegenover 44,74 procent voor Odinga.
De verkiezingsdag zelf verliep vrij rustig, maar nadat de IEBC enkele dagen later Kenyatta uitriep tot winnaar kwam het tot rellen in enkele sloppenwijken van Nairobi en in de westelijke stad Kisumu, die beiden veel aanhangers van de oppositie kennen. De politie dreef de betogers uiteen en waarbij meerdere betogers het leven lieten. Volgens de Nationale Commissie van de Mensenrechten stierven 24 mensen, maar de overheid hield het bij een dodental van 10.
Volgens de kiescommissie haalde Kenyatta 54,27 procent van de stemmen, tegenover 44,74 procent voor Odinga. De oppositie zei dat ze aanwijzingen hadden dat er fraude gepleegd was in de stembusgang, onder meer via hacking, wat weerlegd werd door de kiescommissie. Internationale waarnemers, onder andere van de Europese Unie, schaarden zich achter de kiescommissie.
‘De Kenianen mogen trots zijn op hun deelname in het democratisch proces’, stelde Marietje Schaake, het hoofd van de Europese observatiemissie, twee dagen na de verkiezingen. ‘Kandidaten en hun supporters moeten aanvaarden dat niet winnen een natuurlijk onderdeel is van een democratische tweestrijd. Onregelmatigheden of betwistingen van het proces en de resultaten moeten via een verzoek bij de rechtbank. Alle Kenianen hebben voordeel bij een versterking van de Keniaanse democratie.’
© Baz Ratner/Reuters
Slechte verliezer
Voor de verkiezingen had de oppositie verklaard in het geval van fraude niet naar de rechter te stappen. ‘Er heerste het geloof dat het hof toch gewoon haar stempel van goedkeuring zou geven aan de beslissing van het IEBC en dat er geen kritisch onderzoek zou plaatsvinden’, zegt Nyabola.
‘De druk vanuit de internationale waarnemers en lokale en internationale pers op Odinga om zich gewonnen te geven was groot. Veel mensen dachten dat hij gewoon een slechte verliezer was’, zegt Nyabola. Volgens haar besloot de oppositie uiteindelijk om toch naar het hooggerechtshof te stappen omdat ze wilden dat de wereld zou zien wat er misgegaan was, niet omdat ze dachten dat ze een kans maakten om te winnen. ‘Odinga vond dat het, ook al zou hij verliezen, belangrijk was dat alles wat mis gelopen was tijdens de verkiezingsprocedure openbaar gemaakt werd.’
Het IEBC had volgens vier van de zes rechters te veel onregelmatigheden en onwettige praktijken laten passeren.
De uitspraak van het hooggerechtshof vorige week dat de verkiezingscommissie in de fout ging was dan ook onverwacht. Het IEBC had volgens vier van de zes rechters te veel onregelmatigheden en onwettige praktijken laten passeren. Het gevolg: Kenyatta’s overwinning werd nietig verklaard. ‘De beslissing versterkt de democratie in Kenia’, zegt Nyabola, al is het volgens haar slechts een van de vele stappen die nodig zijn.
Raila Odinga
World Economic Forum (CC-BY-SA-2.0)
Verschillende internationale waarnemers, waaronder The Carter Center en de Europese observatiemissie nuanceerden sinds de uitspraak van het hooggerechtshof hun eerdere verklaringen over de geldigheid van de verkiezingen en prezen de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in Kenia.
Een binnenlandse coalitie van middenveldorganisaties, Kura Yangu Sauti Yangu, organiseerde haar eigen verkiezingswaarnemingen en klaagde meteen na de verkiezingen al de grote anomalieën in de officiële resultaten aan.
Hun kritiek op internationale waarnemers was niet mals. ‘Het lijkt alsof de buitenlandse waarnemers naar hier gekomen zijn, de Kenianen netjes in de rij hebben zien staan en teruggekeerd zijn met de boodschap dat het een eerlijke verkiezing was. Ze hadden moeten zeggen dat Kenianen in staat zijn om de rij te staan, want dat was de observatie de ze gemaakt hebben’, zei Njonjo Mue van Kura Yangu Sauti Yangu op een persconferentie na de beslissing van het hooggerechtshof.
‘Keniaanse verkiezingen worden niet langer gemanipuleerd in het stembureau. Dat gebeurde in de jaren ’90 toen stembussen volgepropt werden of in rivieren gesmeten werden. Verkiezingen worden gemanipuleerd bij het overbrengen en controleren van de resultaten om de finale uitkomst te bepalen’, aldus Mue.
Neerbuigend
Buitenlandse waarnemers hebben volgens Nyabola te weinig geluisterd naar de binnenlandse waarnemers. ‘Ze reageerden zelfs afwijzend op hen, alsof ze partijdig zouden zijn. Het is heel neerbuigend om er van uit te gaan dat Kenianen niet in staat zijn om objectief en rationeel te zijn.’
‘Zonder de binnenlandse waarnemingsmissies zouden veel onregelmatigheden niet vastgesteld geweest zijn’, zegt Nyabola. ‘En zonder het rapport van Kura Yangu Sauti Yangu over de verkiezingen betwijfel ik of we deze blijvende druk hadden gezien om de verkiezingen te monitoren.’
Uhuru Kenyatta
Uhuru Kenyatta (CC BY-NC 2.0)
Intussen heeft de IEBC besloten dat de nieuwe verkiezingen zullen plaatsvinden op 17 oktober. Het hooggerechtshof, dat in haar uitspraak vorige week met beschuldigende vinger naar IEBC wees, heeft haar volledige vonnis nog niet vrijgegeven. Er heerst dus nog grote onduidelijkheden over wat er juist misliep volgens het hof.
Kenyatta had in een eerste reactie op de uitspraak gezegd het niet eens te zijn met de beslissing van het hof, maar het wel te respecteren. Niet veel later zei hij echter op televisie dat Kenia een probleem heeft met haar rechterlijke macht en dat dat na de verkiezingen moet opgelost worden.
Ook Odinga zaaide polemiek door te dreigen met een boycot van de nieuwe verkiezingen als hij geen garanties krijgt dat de verkiezingen eerlijk zullen verlopen. Hij eist onder meer het ontslag van een aantal medewerkers van de kiescomissie.
Alleen zijn nieuwe benoemingen momenteel wettelijk gezien onmogelijk, zegt Nyabola. ‘De waarnemend president kan geen goedkeuring geven aan nieuwe benoemingen. De stafmedewerkers kunnen enkel vervangen worden als ze vrijwillig opstappen.’
Interne strijd
IEBC chair Wafula chebukati asks CEO EZRA Chiloba to explain 4.6 Million IRREGULAR votes in a letter enumerating FAILURES of 8th AUG poll. pic.twitter.com/bGV6WTJQuh
— James Smart (@jamessmat) September 7, 2017
Binnen de IEBC lijkt ondertussen een interne strijd te woeden. Gisteren lekte een brief van de voorzitter Wafula Chebukati aan de secretaris van de commissie Ezra Chiloba uit waarin Chiloba ter verantwoording geroepen wordt. De IEBC stuurde niet veel later een persbericht waarin vijf commissieleden verklaren niet op de hoogte geweest te zijn van de brief.
De kiescommissie in vraag stellen vindt Nyabola momenteel geen zinnige discussie. ‘Op dit punt hebben we geen keuze. Kenia heeft bovendien een robuuste kieswet. Het probleem was dat de kiescommissie ze niet toepaste. Om succesvolle verkiezingen te houden op 17 oktober, moeten we niet helemaal van nul beginnen. We moeten de IEBC ter verantwoording houden.’
‘Toen voor de verkiezingen mensen opwierpen dat er wetten overtreden werden, werd naar hen gekeken alsof ze gek waren’, aldus Nyabola. ‘Maar dankzij het momentum dat deze uitspraak met zich meebrengt wordt er misschien wel geluisterd wanneer mensen erop wijzen dat het verboden is om campagnespotjes uit te zenden op tv zes weken voor de verkiezingen.’
‘De grote uitdagingen voor 17 oktober zijn praktisch van aard’, zegt Nyabola. ‘De voorzitters van de stembureaus werden nog niet uitbetaald voor de vorige verkiezingen. Zullen ze terug willen gaan? En negentig procent van de stembureaus zijn scholen. De vorige verkiezingen waren tijdens de vakantie, maar die van 17 oktober zijn in het midden van het semester. Gaan zij willen meewerken?’
‘Het belangrijkste is dat mensen geloven dat ze politieke verandering teweeg kunnen brengen via het stemhokje.’
Momenteel is nog onduidelijk wie het meeste kans maakt om de nieuwe presidentsverkiezingen te winnen. Zou het Kenia van Odinga er bovendien heel anders uitzien als het Kenia van Kenyatta? ‘Ik denk niet dat dat het punt is’, zucht Nyabola. ‘Het belangrijkste is dat mensen geloven dat ze politieke verandering teweeg kunnen brengen via het stemhokje.’
Dat geloof staat volgens Nyabola momenteel onder druk. ‘Wat je wil is de psychologische overwinning die bevestigt dat een zittend president niet onfeilbaar is. Wat we onlangs zagen in Nigeria en Ghana, waar zittende presidenten de verkiezingen verloren, doet mensen meer in het systeem geloven. Je ziet de betrokkenheid bij de politiek vergroten en dat is wat je wil.’
De beslissing van het hooggerechtshof inspireerde veel verliezers van de regionale en parlementaire verkiezingen, die ook plaatsvonden op 8 augustus, om hun verlies aan te vechten. Volgens de Keniaanse krant Daily Nation gaat het in totaal om 120 verzoekschriften. Nyabola: ‘Bij elke verkiezingen in Kenia worden resultaten resultaten aangevochten en op lagere niveaus zijn ze in het verleden al wel eens vernietigd geweest, maar nu is het de eerste keer dat mensen ook echt geloven dat ze een kans maken om te winnen.’