Houtkap mangroven vernietigt leefgebied vuurvliegjes in Maleisië

‘Mensen vinden vuurvliegjes fascinerend. Laat hun uitdovende lichtjes een duidelijk en zichtbaar pleidooi voor natuurbehoud zijn.’

Marty Gabel (CC BY-NC-ND 2.0)

Onderzoekers hebben ontdekt dat populaties van vuurvliegjes langs de oevers van de Rembau-rivier in Maleisië, een populaire toeristische trekpleister, het afgelopen decennium drastisch zijn afgenomen. Dat komt door het verlies van leefgebied: mangrovebossen worden grootschalig gekapt om ruimte te maken voor palmolieplantages.

Langs de oevers van de Rembau-rivier in Maleisië kan je elke avond vuurvliegjes zien. Ze dansen tegen het donkere silhouet van de berembang-mangroven. Het is een spectaculair gezicht: hun lichtflitsen vormen een natuurlijke lichtshow die jaarlijks duizenden toeristen lokt.

Een samenloop van factoren heeft ertoe geleid dat de vuurvliegjes lokaal zelfs met uitsterven worden bedreigd.

Maar die lichtshow is in het afgelopen decennium behoorlijk afgezwakt. Al in 2008 toonde onderzoek naar vuurvliegpopulaties in Rembau een aanzienlijke achteruitgang aan. Een samenloop van factoren heeft ertoe geleid dat de vuurvliegjes lokaal zelfs met uitsterven worden bedreigd. De belangrijkste factor: verlies van leefgebied, zo laat een nieuwe studie in Global Ecology and Conservation zien.

Onderzoekers maakten gebruik van satellietbeelden om veranderingen in landgebruik rond de mangroven van Rembau te volgen. Ze ontdekten dat tussen 2002 en 2017 het totale mangrovegebied met 17,8 procent was afgenomen. Dat komt neer op een verlies van 93 hectare van de belangrijkste habitat van vuurvliegjes.

Palmolie

De studie wijst twee belangrijke factoren aan voor het verlies van leefgebied in Rembau. Enerzijds is er de transformatie van mangrovebos naar land voor palmolieplantages. Anderzijds transformeert het gebied ook naar een droog bos, een proces dat plaatsvindt wanneer mangroven worden gekapt om plaats te maken voor landbouwactiviteiten die later niet van de grond komen. Elk van deze factoren blijkt verantwoordelijk voor een derde van het verloren mangrovegebied.

Andere factoren die het habitatverlies op kleinere schaal verklaren, zijn de manier waarop mangrovegebied omgezet is naar nederzettingen, onvruchtbaar land, rubberplantages of wegen.

Naast deze directe veranderingen hebben menselijke activiteiten de mangroven ook op subtielere manieren beïnvloed, zo blijkt uit de studie.

Zelfs in gevallen waarin mangrovegebieden niet direct werden vervangen door plantages en nederzettingen, hadden deze activiteiten tot op honderden meters afstand negatieve gevolgen. Zo namen de vegetatiebedekking en de dichtheid van vegetatie af. Daarnaast veroorzaakten motorboten die de rivier afvaren om vissers en vuurvliegtoeristen te vervoeren, golven in het water die in de loop der jaren de oevers hebben uitgehold en de bomen gerooid.

Oogverblindend

Vuurvliegjes van de Lampyridae-familie behoren tot de meest charismatische insecten ter wereld. Volgens een studie van maart 2021 reizen naar schatting 1 miljoen mensen over de hele wereld om de oogverblindende vertoningen van de verschillende soorten te zien.

De habitats van de vuurvliegjes variëren van bergachtige rivierdalen, zoals de Great Smoky Mountains in de Verenigde Staten, tot de bossen en struikgewassen van Zuidoost-Azië, waaronder de Rembau-mangroven.

De detectietechnologie van de onderzoekers laat een onzekere toekomst zien voor de leefgebieden en populaties van de vuurvlieg in Rembau. Toch biedt het ook een sprankeltje hoop, zegt co-auteur Muzzneena Ahmad Mustapha, universitair hoofddocent aan de Universiti Kebangsaan Malaysia. ‘De technologie, die wij remote sensing of “controleren vanop afstand” noemen, biedt voordelen bij het bewaken van een groot dekkingsgebied en over een lange periode.’ Dit maakt het geschikt voor mangrove-ecosystemen, die niet alleen ‘een zeer groot gebied bestrijken’, maar ook ‘vele jaren nodig hebben’ om verandering weer te geven, legt ze uit.

Satelliet bepaalt prioriteiten

Constant het veld ingaan om mangroven te monitoren kan erg tijdrovend zijn. In plaats daarvan kunnen onderzoekers nu satellietgegevens gebruiken om veranderingen in landgebruik, bosbedekking en de gezondheid van ecosystemen te bepalen, vertelt Ahmad Mustapha. ‘Dat zal helpen bij de planning van de behoudsstrategie. Je kunt prioriteit geven aan de gebieden die onmiddellijke onder handen genomen moeten worden of die een grotere impact zullen hebben. Dat bespaart tijd en geld.’

Om een onderscheid te maken tussen de verschillende soorten landgebruik die zichtbaar zijn op de satellietbeelden, hebben de onderzoekers de beelden middels software ingedeeld in twaalf verschillende categorieën. Dat zijn onder meer mangroven, moerassen, bossen, palmolieplantages, nederzettingen en wegen. Het team valideerde vervolgens de nauwkeurigheid van dit classificatiemodel met veldonderzoek. Pas daarna werd het ingezet om veranderingen in het landgebruik rond de Rembau-rivier te identificeren en te monitoren.

Sommige soorten landgebruik verminderden de nadelige effecten van andere, zo ontdekte het team. Zo hadden nederzettingen invloed op mangrovegebieden. ‘Maar als er bos lag tussen de nederzetting en de mangroven, werd die negatieve impact verminderd’, legt Ahmad Mustapha uit.

Ecotoerisme

‘Dit is een belangrijke bestemming voor ecotoerisme rond vuurvliegjes. Die vuurvliegjes zijn op hun beurt afhankelijk van het mangrove-ecosysteem. We moeten hun leefgebied beter monitoren en beheren als we willen dat ze in de toekomst blijven bestaan’, aldus Ahmad Mustapha.

‘Mensen vinden vuurvliegjes fascinerend. Laat hun uitdovende lichtjes een duidelijk en zichtbaar pleidooi voor natuurbehoud zijn.’ Dat zegt Sara Lewis, hoofdauteur van de studie van maart over vuurvliegtoerisme, in een verklaring. Zij ziet een kansen in het ecotoerisme. ‘Vuurvliegjes kunnen een middel zijn om toeristen te interesseren voor het behoud van veel andere insecten, die misschien een stuk minder aantrekkelijk zijn.’

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner Mongabay en werd vertaald door IPS.