‘Ikea-stoelen gemaakt van illegaal gekapt hout uit unieke Oekraïense bossen’

Beukenhouten boomstammen in de houtzagerij van het Oekraïense houtkapbedrijf VGSM in Velykyi Bychkiv in de Oekraïense Karpaten, oktober 2019

© Earthsight

Ikea verkoopt stoelen die gemaakt zijn van illegaal gekapt beukenhout uit de Oekraïense Karpaten. Dat stelt de Britse ngo Earthsight, bekend om hun diepgravend onderzoek naar milieumisdaden, in een nieuw rapport.

Earthsight traceerde de bekende Ikea-stoelen Terje, Ingolf, Börje, Ekedalen, Norrnas en Henriksdal van de winkelrekken tot aan de laatste aaneengesloten ongerepte bossen van Europa. Daar komt het hout vandaan. Het resultaat van dat onderzoek vatte Earthsight samen in het rapport Flatpacked Forests. Volgens berekeningen van de Britse ngo zou er elke seconde een boom gekapt worden om aan de wereldwijde vraag naar Ikea-producten te voldoen.

In de Oekraïense bossen leven nog zeldzame Europese zoogdieren zoals beren, bizons, lynxen en wolven.

Jaarlijks verkoopt Ikea twee miljoen stoelen met hout dat mogelijk illegaal gekapt werd in Oekraïne.

De bossen zijn integraal eigendom van de staat en worden beheerd door staatsbosbouwbedrijven. ‘Die stellen de bossen open voor houtkap zonder de vereiste milieueffectenrapportage’, stelt het rapport. ‘Ze laten houtkapbedrijven ook toe om buiten de grenzen van de vergunning te kappen, in ruil voor steekpenningen. En ze doen aan ontbossing onder het voorwendsel van zogenaamde sanitaire houtkap.’ Dat betekent: gezonde bomen kappen onder het voorwendsel dat ze ziek waren, om zo de wettelijk vastgelegde niveaus van duurzame houtkap te kunnen overschrijden.

Ikea erkende tegenover Earthsight dat de ‘brede toepassing’ van sanitaire houtkap in Oekraïne ‘mogelijk tot misbruik kan leiden’ en dat dit moet worden aangepakt. Ikea zou daartoe contact opnemen met de Oekraïense regering.

Klokkenluiders uit de Oekraïense houtkapsector vertelden Earthsight dat ze onder ‘voortdurende druk’ staan om ‘meer te kappen dat wettelijk toegelaten’. Ze getuigden anoniem, om hun veiligheid te garanderen.

Van boom naar Ikea-stoel

Het Oekraïense Staatsbureau voor Bosbeheer, de publieke administratie die de bossen beheert, is zowel bevoegd voor natuurbescherming als voor commerciële houtkap. Dat levert al een problematisch belangenconflict op.

Earthsight onderzocht vooral het staatsbosbouwbedrijf in Velykyi Bychkiv, in de provincie Transkarpatië, aan de Roemeense grens. Het staatsbosbouwbedrijf beheert een gebied vier keer zo groot als het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in het meest dichtbeboste en biodiverse deel van de Oekraïense Karpaten. Het herbergt verschillende beschermde gebieden, en zeldzame dieren en planten.

Het staatsbosbouwbedrijf verleent houtkapvergunningen aan het lokale Oekraïense houtkapbedrijf VGSM. Driekwart van al het gekapte hout in het gebied gaat naar VGSM. Dat maakt er vervolgens Börje-beukenstoelen van, voor directe uitvoer naar Ikea. Of voor uitvoer naar het bedrijf Plimob, een andere Ikea-leverancier net over de grens in Roemenië. Die leverancier verwerkt het hout dan verder tot Ikea-stoelen.

Jaarlijks verkoopt Ikea twee miljoen stoelen met hout dat gekapt werd door VGSM.

Infografiek van de weg die een Ikea-stoel aflegt van een Oekraïens bos tot een Ikea-winkel

© Earthsight

Oekraïense inspecteurs stelden vast dat het staatsbosbouwbedrijf in Velykyi Bychkiv op grote schaal illegale houtkap mogelijk maakt tijdens zogenaamde ‘stilteperiodes’. Dat zijn een drietal maanden per jaar wanneer houtkap verboden is volgens de Oekraïense wetgeving.

Zelfs tijdens de coronalockdown in april, tijdens zo een ‘stilteperiode’, liet het staatsbosbouwbedrijf verder kappen. Na deze periode vertrok 38 ton Terje-stoelonderdelen, goed voor meer dan 12.000 stoelen. De onderdelen gingen van VGSM naar Plimob om te worden verwerkt en geleverd aan Ikea-winkels.

‘Dit is geen geval van een eenmalige schurkenstreek’, zegt Sam Lawson, de directeur van Earthsight. ‘Illegale houtkap zoals deze gebeurt in heel Oekraïne.’

Eeuwige groei en onstilbare vraag

Ikea is de grootste fabrikant, de grootste afnemer en de grootste detailhandelaar in houten meubelen ter wereld. Ikea is ook de grootste afnemer van Oekraïens hout.

VGSM, net zoals vele andere Oekraïense houtleveranciers, leveren aan bijna niemand anders dan aan Ikea. VGSM werd in 1992 zelfs speciaal opgericht om Ikea te bevoorraden. Zo kan Ikea een meedogenloze prijsdruk uit oefenen op haar verschillende Oekraïense houtleveranciers, die allemaal met elkaar concurreren.

Zij moeten hun hout dus aan de laagste prijzen verkopen aan Ikea. ‘Wanneer zij een prijs bieden, ga je akkoord of niet’, zei de directeur van VGSM aan Earthsight.

‘Ikea’s koppige weigering om de prijzen te verhogen, en zijn meedogenloze groeimodel, drijven de vernietiging van Oekraïense bossen.’

‘Ikea werd groot dankzij de Oost-Europese bossen’, schrijft Earthsight. ‘Geen enkel ander bedrijf heeft ooit goedkoper en op grotere schaal bomen in meubels kunnen veranderen.’

‘Ikea’s weigering om de prijzen te verhogen, en zijn meedogenloze groeimodel, drijven de vernietiging van Oekraïense bossen. Het houtverbruik van Ikea is de afgelopen tien jaar verdubbeld. Elk jaar moet Ikea tussen 1,8 en 2,5 miljoen meer bomen verbruiken dan het jaar ervoor. In 2019 verwerkte Ikea 21 miljoen kubieke meter hout, een rij boomstammen zo lang als zeven keer de omtrek van de aarde.’

Earthsight lanceerde samen met het rapport ook een filmpje over de houtkap:

FSC

Het hout van Ikea krijgt nochtans het kwaliteitslabel van de Forest Stewardship Council (FSC), een certificeringsinstantie die duurzame geproduceerde producten labelt.

‘Maar het illegale hout dat wij traceerden in Ikea’s beukenhouten stoelen was FSC-gecertificeerd’, schrijft Earthsight in het rapport. ‘FSC slaagt er niet in om de bossen te beschermen. In sommige gevallen waren onregelmatigheden met het FSC-label zelfs bekend bij de Oekraïense overheid.’

‘FSC geeft bedrijven steeds weer het voordeel van de twijfel, zelfs in corrupte landen. Het zoekt niet proactief naar wangedrag. Door zichzelf niet te hervormen, ondermijnt FSC nu actief de inspanningen om de bossen te beschermen. Want de consument koopt zonder het te beseffen producten met een FSC-label die toch de vernietiging van intacte en biodiverse bossen stimuleren.’

Klokkenluiders in Oekraïne vertelden Earthsight zelfs over ‘gezellige relaties’ en ‘feestjes’ tussen FSC-inspecteurs en bazen van corrupte houtkapbedrijven.

Earthsight roept Ikea op om haar gewicht als grootste meubelfabrikant ter wereld te gebruiken om FSC te dwingen tot hervorming.

De houtfabriek van het bedrijf Plimob dichtbij de Oekraïense grens in Roemenië. Plimob verscheept jaarlijks ongeveer twee miljoen stoelen naar IKEA.

© Earthsight

Strafrechtelijke vervolging

President Volodymyr Zelensky had in zijn verkiezingsprogramma al aangekondigd werk te maken van de strijd tegen illegale houtkap. Onmiddellijk na de publicatie van het rapport van Earthsight (op 23 juni) herhaalde de Oekraïense premier Denys Shmygal dit voornemen.

De Oekraïense milieu-inspectiedienst liet ook weten dat een strafrechtelijk onderzoek werd ingesteld tegen het staatsbosbouwbedrijf in Velykyi Bychkiv. ‘Twee weken geleden al deed de politie daar een inval’, zei de adjunct-directeur van de inspectiedienst. ‘Onze inspecteurs gingen op 27 mei al eens langs, maar toen werd hen de toegang geweigerd. Daarom gingen ze twee weken later terug, vergezeld van de politie, om de gebouwen binnen te vallen.’

Ondanks deze corruptie zet de EU de Oekraïense regering onder druk om tóch boomstammen naar de EU uit te voeren.

Verder voert de overheid ook audits uit bij andere staatsbosbouwbedrijven in West-Oekraïne.

Earthsight klaagt aan dat de Europese Unie van Oekraïne blijft eisen om zijn verbod op de uitvoer van hele boomstammen in te trekken. De EU startte zelfs een arbitrageprocedure tegen Oekraïne om het land daartoe te dwingen. De EU wil dat Europese bedrijven weer toegang krijgen tot goedkoop Oekraïens hout.

Volgens Earthsight en Oekraïense natuurbeschermingsorganisaties kan dit pas als de corruptie in de Oekraïense houtkapsector aangepakt wordt. De EU bereidt nu richtlijnen voor over de invoer van illegaal gekapt Oekraïens hout.

Reactie van Ikea Belgium

MO* ontving volgende reactie van Colombine Nicolay, persverantwoordelijke van Ikea Belgium: ‘Momenteel gebruikt Ikea minder dan één procent van het totale hout dat in Oekraïne wordt geoogst en het vormt minder dan één procent van onze wereldwijde inkoop.’

‘Ikea aanvaardt geen illegaal gekapt hout. We verwelkomen rapporten en bevindingen van ngo’s en nemen deze ernstig. We zijn onmiddellijk begonnen met een onderzoek naar de beschuldigingen in het rapport van Earthsight. Als dit onderzoek bevestigt dat illegaal gekapt hout in onze toeleveringsketen is terechtgekomen, zal Ikea de leveringen onmiddellijk stopzetten. Ikea deelt namelijk de ambitie om het bosbeheer in Oekraïne te verbeteren.’

‘We erkennen dat illegale houtkap nog steeds een wereldwijd probleem is en werken proactief aan maatregelen om te controleren of onze leveranciers voldoen aan de wet en onze eisen. We eisen van onze leveranciers dat ze jaarlijks hun houtinkoopplannen indienen, wat ons helpt om potentiële risico’s in onze toeleveringsketen te identificeren en proactief te beperken.’

‘Ons wereldwijde Wood Supply & Forestry-team (39 specialisten) voert jaarlijks ongeveer 200 wereldwijde audits uit. Het doel van deze audits is om te controleren of het hout dat in onze producten wordt gebruikt, voldoet aan onze eisen. We voeren meer audits uit in landen met een hoog risico. FSC is hierbij een extra waarborg voor het jaarlijks controleren van alle schakels in onze toeleveringsketen.’