Illegale goudwinning in het Amazonegebied geeft malaria vrij baan

Illegale goudwinning in de Braziliaanse deelstaat Pará. De kraters die ontstaan tijdens het delven vullen zich met water en zijn een ideale broedplaats voor malariamuggen.

Vinícius Mendonça/Ibama / Flickr (CC BY-SA 2.0)

Malariagevallen onder de inheemse Yanomami-bevolking in het Braziliaanse Amazonegebied zijn de afgelopen tien jaar met ruim 700 procent gestegen. Die enorme toename hangt samen met de intensieve illegale goudwinning, zeggen onderzoekers.

Mijnwerkers kappen enorme stukken bos en laten kraters in de grond achter. Zo creëren ze de ideale omstandigheden voor de verspreiding van malaria, omdat de muggen die de ziekte overdragen gedijen in stilstaand water, zegt Paulo Basta. Hij is als epidemioloog gespecialiseerd in inheemse gezondheid en werkt als onderzoeker bij het Braziliaanse onderzoekscentrum Fiocruz.

‘Ze vernietigen alles op hun weg: bomen, rivieren, alles.’

Goudwinning verwoest ook begroeiing, schrikt dieren af en vervuilt de bodem en rivieren met kwik – een chemische stof die wordt gebruikt om goud van andere mineralen te scheiden, zegt hij. ‘Dit proces beïnvloedt het evenwicht van het lokale ecosysteem en creëert zo gunstige omstandigheden voor de verspreiding ziekten die door muggen worden overgebracht.’

Illegale mijnwerkers

Junior Hekuari Yanomami is hoofd van de gezondheidsraad van de Yanomami en vertelt hoe zwaarbewapende illegale mijnwerkers het land van zijn gemeenschap, op de grens tussen Venezuela en Brazilië, doorkruisen. Daarbij laten ze kraters achter die soms zo groot zijn als een voetbalstadion.

‘Ze vernietigen alles op hun weg: bomen, rivieren, alles’, vertelt hij in een videogesprek. ‘Het is een totale invasie van het Yanomami-territorium.’

Volgens overheidsgegevens leven er meer dan 26.000 Yanomami in het noordelijke Amazonegebied, het grootste inheemse reservaat van Brazilië. Na een reeks aanvallen op Amazone-gemeenschappen, waarbij mijnwerkers in 2020 twee Yanomami doodden, riep het Braziliaanse Hooggerechtshof vorig jaar de regering op om ‘alle noodzakelijke maatregelen’ te nemen om de Yanomami- en Munduruku-bevolking te beschermen tegen illegale goudzoekers.

Maar de regering heeft weinig gedaan om te helpen, zegt Hekuari Yanomami. Hij schat dat er momenteel ongeveer 25.000 illegale mijnwerkers in de inheemse gebieden van Brazilië actief zijn.

De inheemse gezondheidsdienst van het ministerie van Volksgezondheid, SESAI, heeft niet gereageerd op herhaalde verzoeken om commentaar.

Mijnbouw en landbouw

Het terugdringen van de toenemende ontbossing in de Amazone is cruciaal om de gevolgen van de klimaatverandering tegen te gaan, vanwege de enorme hoeveelheid CO2 die het bos opslaat.

Maar Jair Bolsonaro, de extreemrechtse president van Brazilië, stimuleert juist mijnbouw en landbouw in beschermde delen van de Amazone. Hij zegt dat de activiteiten essentieel zijn om inheemse groepen uit de armoede te halen en het leven van miljoenen Brazilianen in de regio te verbeteren.

De aanhoudende druk van president Bolsonaro om de Amazone te ontwikkelen heeft nu al geleid tot sterk toegenomen ontbossing.

De Braziliaanse grondwet verbiedt mijnbouw in inheemse gebieden, maar Bolsonaro probeert een wetsvoorstel door te drukken om dit toch toe te staan voor de winning van kalium, een belangrijk ingrediënt van kunstmest. Brazilië haalt normaliter veel kalium uit Rusland, maar die export is stilgelegd toen de oorlog in Oekraïne begon.

Het Congres heeft toestemming gegeven voor de oprichting van een taskforce om het wetsvoorstel te analyseren, voorafgaand aan een mogelijke stemming. Maar de aanhoudende druk van de president om de Amazone te ontwikkelen heeft nu al geleid tot sterk toegenomen ontbossing.

Volgens het Braziliaanse ruimteonderzoeksbureau INPE werd in januari van dit jaar 430 vierkante kilometer bos gekapt, vijf keer meer dan in januari vorig jaar. INPE toonde ook aan dat in de twee jaar nadat Bolsonaro aan de macht kwam in 2019, de ontbossing in inheemse gebieden sterk is toegenomen. Zo ook op Yanomami-land, dat in die periode 40 vierkante kilometer bos verloor – zes keer zoveel als in de twee jaar vóór de presidentsverkiezing.

Vinícius Mendonça/Ibama / Flickr (CC BY-SA 2.0)

Goudkoorts en malaria

Malaria-uitbraken gaan hand in hand met illegale mijnbouw en ontbossing, vertelt Basta: sinds 1959 waren er twee significante malaria-uitbraken in Brazilië, die beide verband hielden met de goudkoorts in de Amazone.

Basta analyseerde gegevens van SESAI en merkte op dat tijdens een opleving van illegale mijnbouw in de jaren tachtig het aantal malariagevallen in het land steeg tot meer dan 500.000 per jaar, vergeleken met ongeveer 100.000 per jaar in het decennium ervoor.

Het aantal gevallen daalde pas na de lancering van een nationaal programma begin jaren 2000, dat investeringen in lokale gezondheidsdiensten en betere monitoring van malaria stimuleerde.

De verspreiding van malaria piekte opnieuw tussen 2018 en 2019, tijdens wat Basta ‘de tweede goudkoorts’ noemt. Toen werden tot wel 200.000 gevallen per jaar gerapporteerd.

Op het grondgebied van de Yanomami zijn de malariagevallen sinds 2014 geleidelijk toegenomen. In dat jaar waren er 966 gevallen onder de Yanomami, vijf daarvan veroorzaakt door de dodelijkste vorm van de ziekte, aldus Basta. Tegen 2020 waren er al meer dan 11.000 gevallen geregistreerd in de gemeenschap. Hoeveel van die gevallen een dodelijke afloop kenden, is niet bekend.

‘Onze gezondheid staat op het spel.’

Junior Hekuari van de Yanomami zegt dat malaria slechts een van de vele ziekten is die zijn gemeenschap teisteren sinds illegale goudzoekers hun land zijn binnengedrongen. ‘Kinderen worden ziek, vaak met diarree, omdat ze vuil water uit de rivier drinken. Ik heb een driejarig kind gezien dat drie verschillende ziektes tegelijk had: longontsteking, diarree en malaria’, vertelt hij.

‘Onze gezondheid staat op het spel. Om uit die situatie te komen, is een goede overheidsplanning nodig, in samenwerking met specialisten.’

Klimaatverandering

De rol van ontbossing bij de verspreiding van malaria gaat verder dan de waterige broedplaatsen voor muggen die achterblijven na illegale mijnbouw, zegt Pedro Vasconcelos, voorzitter van de Braziliaanse Vereniging voor Tropische Geneeskunde. Door het enorme verlies van bomen veranderen regionale regenpatronen en worden de weerscycli op de lange termijn grilliger.

‘De combinatie van destructief handelen van de mens en veranderingen in het klimaat kan een verwoestend effect hebben.’

Ook de stijgende temperaturen en plotselinge, zware regenval die daaruit voortkomen, dragen bij aan de ideale broedomstandigheden voor muggen, legt Vasconcelos uit. Dit leidt nu al tot een toename van niet alleen malaria, maar ook andere door muggen overgebrachte virussen zoals chikungunya, dat koorts en gewrichtspijn, gele koorts en zika veroorzaakt in delen van Brazilië, maar ook in Bolivia, Peru en andere buurlanden.

Zolang de Amazone wordt geteisterd door de klimaatverandering en verwoest wordt door illegale mijnbouw en houtkap, staan Brazilië en haar buurlanden een toekomst te wachten van hevige en wijdverbreide ziekten, waarschuwt Vasconcelos.

‘De combinatie van destructief handelen van de mens en veranderingen in het klimaat kan een verwoestend effect hebben’, zegt hij. ‘Als er niets wordt gedaan, is het zeer waarschijnlijk dat we binnenkort een nieuwe epidemie krijgen die net zo of zelfs dodelijker is dan wat we tot nu toe hebben meegemaakt.’

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner Thomson Reuters News Foundation.