Inheemse mars tegen snelweg onderdrukt door regering Evo Morales

Er wordt gesproken van doden als gevolg, waaronder kinderen. Meer geweld dreigt en de condities voor de noodzakelijke dialoog worden steeds ontoereikender.

Na maandenlang tevergeefs aandringen op een dialoog met de regering, begonnen de inheemse amazonevolkeren, verenigd in de confederatie CIDOB, half augustus een protestmars van Trinidad, de hoofdstad van het departement Beni in de oostelijke laaglanden van Bolivia, naar La Paz. De voornaamste reden van het protest is de snelweg die het gebied Territorio Indigena y Parque Nacional Isiboro Securé (TIPNIS) gaat doorkruisen.

De snelweg maakt onderdeel uit van het Zuid-Amerikaanse initiatief voor regionale infrastructurele integratieproject (IIRSA) en de kosten worden gefinancierd met een lening van Brazilië. De Boliviaanse regering startte met de aanleg zonder daarbij de bewoners en rechtmatige eigenaren van dit gebied, de 64 inheemse gemeenschappen, te raadplegen. Dit gaat in tegen hun rechten zoals die zijn vastgelegd in de Boliviaanse Grondwet en diverse internationale overeenkomsten.

De inheemse volkeren verzetten zich tegen de snelweg wegens de voorziene aantasting van flora en fauna en invasie van externe actoren in hun grondgebied. Met name de cocaboeren uit de aangrenzende Chapare-regio vormen een bedreiging voor het behoud van het gebied. Verschillende andere inheemse organisaties, zowel uit de laaglanden als de Andesgebieden, hebben zich bij de mars gevoegd om hun ongenoegen te uiten over hoe de regering met de rechten van de inheemse volkeren omgaat.

Falende dialoog

Ondanks het bezoek van meerdere ministers aan het gebied voor een dialoog met de inheemse bevolking, lijkt de Boliviaanse regering niet van plan een stap terug te doen of met alternatieve voorstellen te komen . Ondertussen werden er vanuit hetzelfde kabinet agressieve en denigrerende uitspraken gedaan over de inheemse eisen en hun woordvoerders. Zo werden de inheemse leiders ervan beschuldigd dat zij gefinancierd zouden worden door de Amerikaanse ambassade en buitenlandse ngo’s. Deze dubbelzinnige houding en ongefundeerde beschuldingen leverden veel irritatie op bij de marcherende inheemse organisaties.

Op hun beurt erkenden zij de ministers niet meer als legitieme gesprekspartners. De inheemse organisaties eisten een directe dialoog met president Evo Morales, maar deze maakt geen aanstalten om de mars tegemoet te komen en blijft zich publiekelijk uitspreken vóór de snelweg. Samen met de Braziliaanse ex-president Lula was hij onlangs aanwezig bij een seminarie over deze snelweg. Het seminarie werd gefinancierd door het Braziliaanse bedrijf OAS dat gecontracteerd is voor het aanleggen van de snelweg.

Deze Braziliaanse belangen en de interesse van de cocaboeren in het gebied zijn twee belangrijke verklaringen voor de houding van president Evo Morales, in een vorig leven zelf nog cocaboer. Maar er zijn meer achterliggende factoren. Momenteel staan er in het parlement verschillende wetsvoorstellen op de agenda waarin de rechten van de inheemse volkeren, met name het recht op hun grondgebieden (de zogenaamde territorios comunitarios de origen of TCO´s) sterk in het gedrang komen.

Eén van deze wetsvoorstellen komt van de boerenvakbond CSUTCB en stelt een uitbreiding van de landbouwgebieden voor ten koste van deze inheemse territoria. Dit voorstel betekent een definitieve breuk in de alliantie die de boeren en inheemse organisaties in het afgelopen decennium vormden tegen de dominante economische elites. Evo Morales en zijn partij MAS hebben hun electorale overwinningen voor een groot deel aan deze allianties te danken.

Interculturele blokkade

Een belangrijke machtsfactor is de Confederación sindical de comunidades interculturales de Bolivia, een organisatie die de boeren vertegenwoordigt die van de hooglanden naar de meer vruchtbare laaglanden zijn getrokken. Deze migranten van aymara- en quechua-afkomst zijn in de loop der jaren die identificatie kwijtgeraakt. Tot voor kort noemden ze zichzelf ‘colonizadores’ maar die naam hebben ze recent ingeruild voor ‘interculturales’, verwijzend naar de gemengde gemeenschappen waarin ze nu wonen. Hun voornaamste belang is méér toegang tot landbouwgrond en hiermee vormen ze een belangrijke bedreiging voor de inheemse territoria.

Tot nu toe hebben deze tegengestelde belangen op nationaal niveau niet tot serieuze confrontaties geleid. Tot op het moment dat een lokale federatie van interculturales besloot de inheemse mars tegen te houden met een wegblokkade in het dorp Yucumo. Daarmee wilde ze de inheemse organisaties dwingen om de dialoog met de regering voort te zetten. Het blokkeren van een vreedzame protestmars is niet alleen in strijd met de grondwet maar vooral met de Boliviaanse traditie van solidariteit en tolerantie als het gaat om protestvormen. De blokkade bemoelijkte de toegan van voedsel- en watervoorraden voor de mars en beide groepen kwamen tegenover elkaar te staan in aanwezigheid van 450 politieagenten.

Zondag kwamen deze agenten in actie en arresteerden ze op gewelddadige wijze een aantal inheemse leiders en anderen aanwezigen. Er wordt gesproken van verschillende doden, waaronder kinderen, bij deze gewelddadige interventie. De cijfers zijn nog niet duidelijk omdat veel van de inheemsen de bossen in vluchtten en daar achtervolgd werden door de politie.

De gewelddadige arrestatie van de inheemsen heeft geleid tot veel bezorgdheid en verontwaardiging bij sociale bewegingen en mensenrechtenorganisaties. In het hele land hebben solidariteitsmarsen plaatsgevonden en worden acties gehouden. Evo Morales nam geen verantwoordelijkheid voor het geweld maar kondigde aan de snelweg voorlopig wel te willen uitstellen en er een nationaal referendum over te organiseren. Dit is echter nog altijd in strijd met het zelfbeschikkingsrecht van inheemsen over hun grondgebied.

Politieke verwarring

De regering blijft aansturen op verdere polarisering en mogelijke gewelddadige botsingen van groepen die allebei tot haar achterban behoorden. Het geweld heeft tot veel verontwaardiging en bezorgdheid geleid. Mensenrechtenorganisaties, intellectuelen en een diversiteit aan groeperingen benadrukken het democratische recht van de inheemse volkeren om een mars te houden, veroordelen de intransigente houding van de regering over de snelweg en roepen op tot het waarborgen van de vrije doorgang van de mars. In het hele land hebben solidariteitsmarsen plaatsgevonden en worden acties gehouden.

De groeiende afstand tussen de inheemse- en mileubeweging aan de ene kant en de regering van de MAS aan de andere, heeft tot de paradoxale situatie geleid dat ook de traditionele politieke tegenstanders, zoals de economische elites, de stedelijke burgercomités, en de rechtse politieke partijen (UN, MNR) zich nu opwerpen als de verdedigers van de Moeder Aarde en de inheemse rechten.

De situatie is tekenend voor de politieke verwarring die in Bolivia is ontstaan. Het was al langer duidelijk dat de president die op het internationale toneel de Moeder Aarde en de Inheemse Rechten met verve verdedigt, dezelfde visie niet in eigen land toepast. Hierbij komt nu dat het politieke instrument wat de sociale bewegingen vertegenwoordigde (MAS), nu dezelfde sociale bewegingen tegen elkaar uitspeelt en zelfs gewelddadig onderdrukt.

Suzanne Kruyt werkt voor Broederlijk Delen in Bolivia