‘Irak is minstens wakker geschud’, zeggen Iraakse demonstranten

De Irakezen zijn voor een tweede keer deze maand de straten ingetrokken om hun ongenoegen uit te roepen over de manier waarop het land wordt bestuurd. Sinds donderdagavond verzamelden burgers zich in Bagdad, maar ook in steden in het zuiden van het land – Najaf, Nasriyah, Amarah — kwamen mensen op 25 oktober op de straten. Daarbij vielen ook slachtoffers. Op zaterdag 26 oktober werd melding gemaakt van meer dan 40 dodelijke slachtoffers en meer dan 2300 gewonden.

Het is de Irakezen dus menens: ze willen verandering. Alleen is de vraag of de regering zal volgen.

Irak kende in de afgelopen jaren al protesten maar de oktoberprotesten, en zeker deze tweede golf van protesten, zijn bijzonder. De protesten van begin deze maand werden immers zeer gewelddadig onderdrukt, met meer dan 150 doden en meer dan 5500 gewonden, slachtoffers die vielen door echte kogels van sluipschutters.
Ondanks dat komen ook nu, sinds 25 oktober, meer mensen dan ooit tevoren de straten op. Er worden miljoenen mensen verwacht. Opvallend ook is dat deze keer meer meisjes en vrouwen deelnemen aan de protesten, vooral op het centrale Tahrirplein in Bagdad. Het is de Irakezen dus menens: ze willen verandering. Alleen is de vraag of de regering zal volgen. De Groene Zone is een voor burgers ontoegankelijke enclave die, na de Amerikaanse invasie in 2003, door de VS werd geïnstalleerd als militaire zone. Later, na de Amerikaanse terugtrekking, werd deze zone overhandigd aan de Iraakse regering. Tot vandaag is de Groene Zone nog steeds een ontoegankelijke zone in Bagdad, een stad in de stad. Het werd de uitvalsbasis van de Iraakse regering, en is ook de zone in Bagdad waar zich de meeste ambassades en consulaten bevinden, net als afdelingen van de Verenigde Naties en andere internationale organisaties.

Op donderdagnacht al vielen in Bagdad doden en gewonden, nadat een deel van de demonstranten de befaamde Groene Zone hadden betreden.

De Groene Zone is intussen al ontruimd maar er is sprake dat ook elders de ordediensten hardhandig optreden. Zo zouden al verschillende slachtoffers zijn gevallen door traangasgranaten die op mensen worden afgevuurd.

Er is intussen sprake van tientallen doden op verschillende plaatsen in het land. In verschillende zuiderse steden gingen de protesten ook gepaard met woedende massa’s die kantoren van de sjiitische milities (zie verder in dit artikel) in brand staken. In het zuiden wasook sprake van een afrekening door lokale clans met een van de leiders van de invloedrijke pro-Iraanse militie Asaib al Haq.
‘Natuurlijk willen de demonstranten dit niet. Maar ze hebben dit niet onder controle. De clashes in het zuiden hebben onder meer met wraakacties te maken, maar het belangrijkste is dat de Irakezen de pro-Iraanse milities kotsbeu zijn’, legt de Iraakse-Belgische fotograaf Karim Abraheem uit. ‘In Bagdad gebeurt dat niet.’ Daar blijven de mensen, ondanks de hoge alertheid van de ordediensten, massaal toestromen in Tahrir.

Wat doet de regering?

Aan de vooravond van 15 oktober, rond middernacht, sprak de Iraakse premier Abdul Mahdi de Irakezen toe.
Na de drie pakketten hervormingsmaatregelen beloofde hij ook vannacht weer nieuwe maatregelen: een verschuiving van ministerposten, jobcreatie voor werkloze jongeren en de oprichting van een nieuwe rechtbank die zich moet richten op corrupte ambtenaren.

‘We willen geen nieuwe rechtbanken, geen nieuwe raden, geen nieuwe commissies. Telkens er een crisis is, wordt een nieuwe commissie in het leven geroepen om het volk te sussen, en die oplossing sterft dan een stille dood. We hebben een bestaand rechtssysteem, dat moet gewoon worden geïmplementeerd volgens democratische regels, en met politieke onafhankelijke rechters’, zeggen de Irakezen.

Verder sprak Abdul Mahdi in zijn speech over de halvering van de lonen van regeringsvertegenwoordigers, en de daaraan gekoppelde oprichting van een sociaal fonds voor mensen die onder de armoedegrens leven. Onzin, zeggen de Irakezen, dit zijn opnieuw geen structurele maatregelen maar doekjes voor het bloeden.

Naast economische hervormingen en een einde aan de bemoeienissen van Iran op Iraakse grond, willen de Irakezen vooral een einde aan de corruptie van de politieke elite

Naast economische hervormingen en een einde aan de bemoeienissen van Iran op Iraakse grond, willen de Irakezen vooral een einde aan de corruptie van de politieke elite. Dat laatste, zeggen demonstranten, vereist dat de regering haar verantwoordelijkheid opneemt en dus de handdoek in de ring gooit.
Daar is voorlopig echter, net als in Libanon, geen sprake van. Volgens premier Abdul Mahdi zou een ontslagnemende regering het land immers in chaos storten. ‘Waar is die regering nu dan om het land te besturen?’, vragen demonstranten spottend, verwijzend naar het feit dat de voltallige regering gisteren wegtrok uit Bagdad.

Internationale aandacht blijft uit

Er is nog iets wat de demonstrerende Irakezen frustreert: het gebrek aan internationale aandacht, in vergelijking met de massale mondiale aandacht die naar de Libanese protesten gaat. Daar zijn verschillende verklaringen voor. Ten eerste is Libanon Irak niet, Beiroet is een mondiale hub. Het is een zeer toegankelijke stad, en in vergelijking met andere steden in het Midden-Oosten, een plek waar veel buitenlandse media en internationale organisaties zijn gevestigd. Bagdad is het tegengestelde.

Bovendien kregen, bij de eerste protestgolf begin oktober, verschillende Iraakse mediakantoren in Bagdad te maken met gerichte invallen. Een groot deel van de journalisten zou deze keer de stad verlaten hebben, uit angst voor nieuwe geweldpogingen of arrestaties. Ook vandaag was al sprake van gerichte aanvallen op lokale journalisten. Zo zouden lokale journalisten die voor het Duitse ZDF werken, zijn aangevallen door ordediensten die hun materiaal vernietigden.

Hoe moet het verder?

De vraag is wat de ordediensten zullen doen. De officiële ordediensten kregen van Mahdi de orders om niet gewelddadig op te treden. Tegelijk stelde premier Abdul Mahdi heel duidelijk: geweld van demonstranten zal niet worden getolereerd.
Een andere vraag is wat de sjiitische milities zullen doen.

Bij de vorige protestgolf vielen de meeste slachtoffers door kogels die waren afgevuurd door sluipschutters

De macht van die paramilitaire organisaties groeide tijdens en na de driejarige oorlog tegen IS. Tijdens de IS-oorlog werden zo’n vijftig gewapende groepen samengebracht onder de PMU (populaire mobilisatie eenheden), die autonoom van de officiële ordetroepen opereerden. Ze speelden wel degelijk een cruciale rol in het grondoffensief tegen IS maar bleven na de overwinning in IS in 2016-2017 de plak zwaaien, ook bijvoorbeeld tot vandaag op checkpoints in het soennitische noorden van het land.

Bij de vorige protestgolf vielen de meeste slachtoffers door kogels die waren afgevuurd door sluipschutters. Daarbij wordt massaal in de richting gekeken van sjiitische milities die sterke banden hebben met Iran, en dus met de Iraakse regering die zich sterk laat leiden door Teheran.
Voorlopig lijken de Irakezen alsnog bereid om verder te gaan, in de mate van het mogelijke. ‘Zelfs als we niet slagen in ons opzet om de regering af te zetten, zelfs dan weten we dat we tenminste in één missie zijn geslaagd’, zeggen Iraakse regeringsopposanten. ‘De geesten zijn wakker geschud. De bevolking zegt massaal dat het genoeg is. En de regering heeft dat signaal minstens begrepen.’