De fundamenten waarop de Europese welvaartstaat gebouwd werd, blijven vandaag relevant. Maar om die waarden en instellingen toekomst te geven, is er op alle niveaus een paradigmashift nodig. Dat was te horen op een evenement van de christelijke arbeidersbeweging naar aanleiding van 125 jaar Rerum Novarum.
Beweging.net bracht maandagavond 2 mei een rist Europese kopstukken uit de christendemocratische arbeidersbeweging samen in het Europees Parlement, waaronder Jean-Claude Juncker (Voorzitter van de Europese Commissie), Marianne Thyssen (Europees Commissaris voor Sociale Zaken en Werk), Patrick Develtere (voorzitter Beweging.net) en Marie-Hélène Ska (secretaris-generaal van ACV-CSC). Ook Ivo Belet (EP), Vlaams minister Joke Schauvliege en Bea Cantillon waren aanwezig.
Wie weet vandaag nog hoe groot de impact van een pauselijk schrijven was in 1981?
Aanleiding was de jaarlijkse her-ijking van haar strijdpunten en visie naar aanleiding van de publicatie, dit jaar 125 jaar geleden, van de encycliek Rerum Novarum. Paus Leo XIII formuleerde daarin voor het eerst een moderne sociale doctrine voor de kerk, met onder andere een duidelijk pleidooi voor een waardig loon en voor sociale organisaties.
Het feit dat de christelijke arbeidersbeweging minder mediaruimte krijgt voor die jaarlijkse hoogmis dan de socialistische collega’s voor 1 mei, zal wel te maken hebben met die pontificale geschiedenis. Wie weet vandaag nog hoe groot de impact van zo een pauselijk schrijven was in 1981? En eerlijk gezegd, zelfs binnen de eigen beweging zijn er wellicht weinig mensen die de encycliek gelezen of bestudeerd hebben. Toch had Patrick Develtere een punt als hij zei dat Rerum Novarum een kantelmoment creëerde in de Europese sociale geschiedenis –en hij had helemaal gelijk als hij stelde dat de werkende bevolking in Europa vandaag opnieuw behoefte had aan een vergelijkbare paradigmashift.
Valse tegenstelling tussen sociaal profitariaat en hardwerkende burgers
Hoe ongelijker een samenleving wordt, hoe kleiner de sociale mobiliteit is
De Britse hoogleraar Economie aan de London School of Economics, John Hills, argumenteerde dat de welvaartstaat ook vandaag nog een noodzakelijke correctie blijft op de problemen die de markteconomie creëert op het vlak van ongelijkheid en onzekerheid voor de lagere klassen. In zijn recente boek Good Times, Bad Times: The Welfare Myth of Them and US heeft Hills het over de Britse versie van de Hardwerkende Vlaming versus de Andere in de Hangmat (dat wordt dan ‘skivers versus strivers – or those with the curtains drawn in mid-morning against ‘alarm clock Britain’).
Die tegenstelling is vals volgens Hills en dient enkel om de aandacht af te leiden van de echte tegenstelling tussen diegenen die aan de top van het systeem zitten en degenen die er uitgestoten worden, een tegenstelling die steeds groter wordt. En wat erger is, toonde Hills aan, is dat hoe ongelijker een samenleving wordt, hoe kleiner de sociale mobiliteit is. Het is dus volgens Hills een gevaarlijke, maar populaire mythe dat er veel geld te besparen valt op de sociale zekerheid, terwijl letterlijk iedereen verliest bij de afbraak van de sociale welvaartstaat.
Bea Cantillon bevestigde Hills verhaal en stelde dat er ook in België veel minder geld gaat naar uitkeringen voor echt kwetsbare burgers, zoals bij werkloosheidsuitkeringen, en veel meer naar zaken als kinderbijslag waarvan de middenklasse relatief meer geniet dan de laagste klassen. ‘We moeten trouwen uitkijken, want het fameuze Mattheüseffect –hogere klassen halen meer uit sociaal beleid dan de lagere klassen die er meer behoefte aan hebben- neemtop dit moment toe.’
Europa wil sociaal aanknopen bij burgers
Europees Commissaris Marianne Thyssen wees John Hill er op dat de groeiende ongelijkheid niet enkel een toenemend sociaal probleem creëert, maar dat ze volgens de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling ook nefast is voor de economische groei waar iedereen zo op hamert. Thyssen stelde vervolgens de cruciale –maar ook wat ongemakkelijke- vraag of het Europese sociale model nog wel aangepast is aan de hedendaagse uitdagingen.
‘Is het Europese sociale model nog wel aangepast aan de hedendaagse uitdagingen?’
In haar toespraak leek ze in elk geval wel te bevestigen dat de fundamentele keuzes die ten grondslag liggen aan dat model –sociale rechtvaardigheid, economische vrijheid en sociale dialoog- onverkort behouden moeten blijven. Daarvoor werkt ze binnen de Europese Commissie aan een Pijler Sociale Rechten, waarvoor ze de inbreng van alle betrokkenen vraagt. Daarnaast kondigt Thyssen ook aan dat er een Skills Agenda for Europe komt, die ervoor moet zorgen dat alle lidstaten veel meer inzetten op levenslang leren voor iedereen, zodat meer mensen gevormd en gewapend zijn om hun weg te vinden in de snel veranderende arbeidsmarkt van vandaag.
Europees Commissaris Thyssen beloofde ook dat de Comissie Juncker meer dan vroeger aandacht zal geven aan ongelijkheid en sociale thema’s in het “Europees Semester” en de “landen specifieke aanbevelingen”: instrumenten die Europa tot nu vooral gebruikt om nationale regeringen te dwingen een besparingsbeleid door te voeren en zo de strenge begrotingsnormen te halen. Alleen lijken veel beloofde hervormingen die van de Europese Unie veel meer een sociale unie moeten maken op dit moment geblokkeerd door het akkoord dat de Britse premier David Cameron onderhandelde met de EU. Alles staat op pauze tot na het referendum van 23 juni.
Collectieve actie, collectieve bescherming
Tijdens een debat wees Marie-Hélène Ska er overigens op dat het niet alleen de nukkige Britten zijn die een rem zetten op sociaal overleg en sociaal beleid. ‘In België is het sociaal overleg op dit moment onbestaande’, stelde Ska. Volgens haar moet het huidige besparingsbeleid vervangen worden door een actief beleid ter bestrijding van belastingontduiking. Op die manier kunnen de sociale voorzieningen en rechten behouden blijven, terwijl tegelijk de overheidsfinanciën in orde gebracht worden.
‘In België is het sociaal overleg op dit moment onbestaande’
Duits Europees Parlementslid Elmar Brok beklemtoonde de noodzakelijke internationale dimensie van elke actie die de waarden en principes van Rerum Novarum vandaag wil realiseren. Die acties, voegde hij eraan toe, moeten bij voorkeur de zwaksten beschermen, en daarvoor moet ingezet worden op collectieve beschermingssystemen.
De Nederlandse ex-Europarlementair en huidig voorzitter van het Europees Centrum voor Arbeidersvraagstukken (Europäische Zentrum für Arbeitnehmerfragen -EZA) Bartho Pronk wees op het paradoxale feit dat de kernboodschap van Rerum Novarum –waardig loon- vandaag opnieuw een brandend actuele eis is. ‘Waardig loon is zo goed als vernietigd in Europa de voorbije jaren’, zei Pronk.
Dilemma
De christelijke arbeidersbeweging maakte met haar keuze om 125 jaar Rerum Novarum te vieren in het Europees Parlement duidelijk voor welk dilemma ze staat: enerzijds blijft de oproep van de encycliek voor zelforganisatie en waardigheid een heel actuele en urgente oproep tot strijd voor het behoud van sociale verworvenheden en de uitbouw van een toekomstgerichte sociale markteconomie, anderzijds maakt de beweging als onderdeel van de christendemocratie ook deel uit van de instellingen die de voorbije jaren verantwoordelijk waren voor de afbraak van de welvaartstaat en voor de overgave van de politiek tegenover het internationale bedrijfsleven.
Er rust dan ook een grote verantwoordelijkheid op de tengere schouders van Commissaris Thyssen en haar initiatief om een Pijler voor Sociale Rechten te realiseren. Als dat initiatief mislukt, wordthet voor de arbeidersbeweging alweer een stuk moeilijker om het euroscepticisme in eigen rangen te bedwingen.