Justitieminister wil internationale mensenrechtenwet schrappen

Het Amerikaanse ministerie van Justitie formuleerde een advies in het proces
tegen de oliegigant Unocal. Het negende hof van beroep in Californië
behandelt momenteel een klacht van een aantal Birmese landbouwers tegen het
bedrijf. Die werden mishandeld door het Birmese leger, dat door Unocal was
ingehuurd om de gaspijpleiding van Yadana te bewaken.

In een nota aan de rechtbank vroeg het ministerie Alien Tort Claims Act
(ATCA), een wet uit 1789 die in oorsprong dienst deed als wettelijk
instrument tegen piraterij, maar daarna werd aangewend om Amerikanen te
veroordelen voor misdaden in het buitenland, te ‘herinterpreteren’. De wet
is uniek omdat ook buitenlanders er gebruik van kunnen maken.

Volgens het ministerie wordt de Alien Tort Act misbruikt door aliens (sic)
om de mensenrechten naar rechtbanken in de VS te brengen, zelfs als het gaat
om disputen tussen buitenlandse burgers en wanneer de vermeende misdrijven
in het buitenland plaatsvonden, vaak zonder enig verband met de VS. Volgens
het ministerie houdt de wet geen rekening met latere internationale
verdragen en is ze een beetje een historisch overblijfsel. Bovendien, zo
waarschuwt Ashcroft, heeft het gebruik ervan ernstige implicaties voor onze
huidige oorlog tegen het terrorisme en kunnen makkelijk klachten ingediend
worden tegen onze bondgenoten. In die zin kan ze ernstig interfereren met
de belangen van ons buitenlands beleid.

De nota maait de Birmese boeren die werden mishandeld door de
veiligheidstroepen van Unocal het gras van onder de voeten weg. Nochtans
oordeelde het hof van beroep in kwestie al in september dat Unocal
aansprakelijk kon worden gesteld voor de misdaden van het Birmese leger -
dwangarbeid, verkrachting en moord -
als de klagers kunnen bewijzen dat het bedrijf er weet van had.

Volgens mensenrechtenorganisaties ondermijnt de nota niet enkel deze zaak.
Ze zeggen niet enkel dat Birmese boeren geen groot bedrijf kunnen
aanklagen, zegt Tom Malinowski, de directeur van Human Rights Watch in
Washington. Ze zeggen ook dat de overlevenden van de Holocaust ongelijk
hadden om Duitse bedrijven te vervolgen voor de dwangarbeid tijdens de
Tweede Wereldoorlog en dat de slachtoffers van de genocide in Bosnië zich
vergist hebben toen ze de (Servische leider Radovan) Karadzic vervolgden. Ik
denk niet dat zoiets de bedoeling kan zijn. Ook de mensenrechtengroep
Lawyers Committee for Human Rights (LCHR) en het International Labour Rights
Fund (ILRF) zijn geshockeerd door de nota-Ashcroft.

Sinds 1980 hebben verschillende slachtoffers van mensenrechtenschendingen de
Alien Tort Act met succes ingezet tegen hun beulen. De ontvoering, marteling
en dood van de 17-jarige Joel Filartiga door een Paraguayaanse agent was de
eerste zaak die een veroordeling opleverde. Ook staatsleiders (de Filipijnse
president Ferdinand Marcos) en officieren uit Guatemala, Indonesië,
Argentinië, Ethiopië en El Salvador kregen af te rekenen met een proces door
de Alien Tort. In de meeste zaken legde de rechter schadevergoedingen op
voor de slachtoffers, maar die werden bijna nooit uitbetaald omdat de
veroordeelde de VS al was ontvlucht.

Vanaf 1993 werden ook bedrijven die zich verbrandden door samen te werken
met junta’s en dictaturen aangeklaagd. Zo’n 25 zaken werden tot dusver
behandeld, maar de meeste werden onontvankelijk verklaard. De zaak tegen de
buitenlandse banken en bedrijven die profiteerden van de Nazi Holocaust is
de meest bekende die tot dusver gevoerd werden met de Alien Tort Act. Tot
schadevergoedingen kwam het daar niet, maar de zaak zette de Zwitserse
banken wel aan tot een reeks minnelijke schikkingen die de overlevenden
alles samen een miljard dollar opleverden.

De mensenrechtenorganisaties noemen het onzin dat de zaak van de Birmese
boeren de buitenlandse belangen van de VS en de oorlog tegen de terreur
ondermijnt.
Het ministerie van Buitenlandse Zaken gaf eerder al een advies over de zaak
en daarin werd duidelijk gesteld dat er geen probleem was met de
buitenlandse belangen van de VS. Het ministerie van Justitie weigerde dat
advies over te nemen en stelde zelf een nota op. Daarin wordt geen enkele
melding gemaakt van het eerdere advies. Het ministerie van Buitenlandse
Zaken kwam vorig jaar overigens wel tussenbeide in een andere zaak.
Oliegigant ExxonMobil stond daar terecht wegens vermeende betrokkenheid bij
mensenrechtenschendingen in de opstandige Indonesische provincie Atjeh. De
zaak werd uiteindelijk geseponeerd.

Met de oorlog tegen de terreur heeft dit niks te maken, zegt HRW-directeur
Malinowski. Deze nota is ingegeven door de ideologische weerzin van het
ministerie van Justitie tegen het hele concept van de internationale
rechtsspraak. Ze vinden het daar weerzinwekkend dat er internationale
rechtsregels bestaan die voor iedereen gelden.

Het is het toppunt van hypocrisie, meent Collingsworth, dat net vandaag
de paar werktuigen om de mensenrechten af te dwingen worden geviseerd.
Human Right Watch hoopt dat het negende hof van beroep de argumenten van
Ashcroft niet volgt. Het ministerie van Justitie diende al een
gelijkaardige nota in bij de zaak tegen Marcos aan het eind van de jaren
tachtig, en dat werd van de hand gewezen.

****
+Human Rights Watch (http://www.hrw.org/press/2003/05/us051503.htm)
+Lawyers Committee on Human Rights (http://www.lchr.org/)
+Global Policy Forum
(http://www.globalpolicy.org/intljustice/atca/atcaindx.htm)